GAZNELİ MAHMUD’UN HÜKÜMDARLIĞA GİDEN YOLDA TEK YENİLGİSİ: RAHNE SAVAŞI (385/995)

Yıl 2023, Sayı: 17, 19 - 32, 25.01.2023

Arslan Durdu

https://doi.org/10.23897/usad.1242030

Öz

Rahne Savaşı (385/995) Sâmânîlerin iki Türk sipehsâlârı arasında meydana gelen bir savaştır. Kaynakların çok fazla bahsetmediği bu savaş Sâmânîler, Simcûrîler ve Gaznelilerin sadece kendi çıkarları bakımından değil aynı zamanda Ortaçağ Türk-İslam tarihi açısından da önem arz etmektedir. Ortaçağ Türk-İslam tarihinin seyrini değiştiren bu savaş iki Türk sipehsâlârı arasındaki çekişmeyi daha da kızdırmıştır. Gazneliler ile Simcûrîler arasında yapılan nihai savaş olmamasına rağmen Gazneli Mahmud’un hükümdarlığa giden yolda ilk kez mağlup olduğu savaştır. Gazneli Mahmud, daha bu sıralarda Emir sıfatıyla babasının, Horasan sipehsâlârı sıfatı ile de Sâmânîlerin hizmetindedir. O dönemde Horasan sipehsâlârlığı tahta giden yoldaki önemli görevlerden biridir. Nitekim, Gazneli Mahmud’da babası öldükten sonra 387/997 yılında Gazneli tahtına geçmiştir. Gazneli tahta geçtikten sonra ise hayatı boyunca hiçbir savaşta mağlup olmamıştır. Rahne Savaşının ardından yapılan Tûs Savaşı, Simcûrîleri yıkılış sürecine sokarken Gazneliler için ise devletleşme yolunda büyük bir adım olmuştur. Gazneliler bölgede hâkimiyetlerini iyice kabul ettirmişlerdir. Fâik el-Hassa ve Ali Simcûrî’nin ortadan kaldırılmasından sonra Sâmânîler, bölgede hakimiyet kuran Gaznelilerin nüfuzu altına girmiştir. Bu çalışmada Rahne (Gedik) Savaşının o coğrafya üzerinde yarattığı siyasi ve sosyal etkiler ve savaşın ardından ortaya çıkan ittifak arayışları ve hakimiyet mücadeleleri ele alınacaktır. Çalışmada, kaynakların Rahne Savaşı ile verdiği bilgiler dönemin kaynakları ile mukayeseli olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gazneliler, Gazneli Mahmud, Rahne Savaşı, Simcûrîler, Ebû Ali Simcûrî

THE ONLY DEFEAT OF MAHMUD OF GHAZNI ON THE ROAD TO SOVEREIGNTY: THE BATTLE OF RAHNE (385/995)

Öz

The Battle of Rahne (385/995) is a war that took place between two Turkish sipahsâlâr of the Samanids. This war, which the sources do not mention much, is important not only for the interests of the Samanids, Sîmjûrids and Ghaznavids, but also for the medieval Turkish-Islamic history. This war, which changed the course of medieval Turkish-Islamic history, further angered the conflict between the two Turkish sipahsâlâr. Although it was not the final war between the Ghaznavids and the Sîmjûrî, it was the first battle in which Mahmud of Ghazni was defeated on her way to the throne. Ghaznavid Mahmud was at the service of his father as Emir and Samanids as sipahsâlâr. At that time, the Khorasan sipahsâlâr was one of the important tasks on the way to the throne. As a matter of fact, Mahmud of Ghazna ascended to the throne of Ghazna in 387/997 after his father died. After Ghaznavid came to the throne, he was not defeated in any war throughout his life. The Battle of Tus, which was fought after the Rahne War, brought the Sîmjûrids into the process of collapse, while for the Ghaznavids, it was a great step towards statehood. The Ghaznavids established their dominance in the region. After the elimination of Faik al-Hassa and Ali Sîmjûri, the Samanids came under the influence of the Ghaznavids, who dominated the region. In this study, the political and social effects of the Rahne (Gedik) War on that geography and the search for alliances and domination struggles that emerged after the war will be discussed. In the study, the information given by the sources about the Rahne War has been evaluated in comparison with the sources of the period.

Anahtar Kelimeler

Ghaznavids, Mahmud of Ghazna, War of Rahne, Sîmjûrids, Abû Ali Sîmjûri

Kaynakça

• Akkuş M, Zeki, İ. (2021). “Cüzcân Beyleri: Ferîgûnîler 250-401/864-1010”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 52, 171-189.
• Barthold, V.V. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. (Hakkı Dursun Yıldız, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Beyhakî, (1383). Târîh-i Beyhakî. Ali Ekber Feyyaz (Ed). Meşhed: İntişârat-ı Dânişgâh-ı Firdevsî.
• Cûzcânî. (1391). Tabakât-ı Nâsırî. Bünyâd Ferheng-i Cihandaran-ı Gûrî (Ed). Kabil: Danişgâh-ı Kabil.
• Durdu, A. (2022). “Gazneli Mahmud’a Verilen Seyfü’d-Devle Lakabının Kılıç Motifli Sikkeler Üzerinden Değerlendirilmesi”. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. 4, 513-532.
• Fazlullâh-i Hemedânî, Reşîdüddin. (1999). Câmiü’t-Tevârîh (C.2/4). nşr. Ahmed Ateş. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Furûzânî, Ebü’l-Kâsım. (2002). Simcûrîyân Nuhustin Dudman Kudretmend-i Türk Der İran. Tahran: İntişârât-ı İl Şahsevan-ı Bağdadî.
• Gerdîzî. (1363). Zeynü’l-Ahbâr. Abdülhay Habîbî (Ed). Tahran: İntişârât-ı Bünyad-ı Ferheng-i İran.
• Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib. (2020). (Abdullah Duman-Murat Ağarı, Çev.). İstanbul: Ayışığıkitapları Yay.
• Havkal, M. (2017). 10. Asırda İslâm Coğrafyası, (Ramazan Şeşen, Çev.). İstanbul: Yeditepe Yay.
• Kazvinî, Hamdullâh Müstevfî. Târîh-i Güzîde. (Mürsel Öztürk, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Merçil, E. (1995). “Muhtacoğulları”. Prof. Dr. Fikret Işıltan’a 80. Doğum Yılı Armağanı. İstanbul: Dünya Yay.
• Merçil, E. (2003). “Mahmud-ı Gaznevî”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 27, s. 362-365). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Merçil, E. (2007). Gazneliler Devleti Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Merçil, E. (2009). “Simcûrîler”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C.37, s. 210-211). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Merçil, E. (1994). “Samanî Devleti’nde Türklerin Rolü”. Tarih Dergisi. 35, 253-266.
• Merçil, E. (1985). “Simcurîler IV”. Belleten. 49/(195), 547-568.
• Mîrhând. (1380). Târîh-i ravzatü’s-safâ fî sîretü’l-enbiyâʼ ve el-mulûk ve el-hulafâ (C. 4). Cemşîd Kiyânfer (Ed). Tahran: Aṣâṭîr.
• Özgüdenli, O.G. (2007). “Nîşâbur”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 33, s. 149-151). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Palabıyık, H. (1996). Gazneli Devleti Saray Teşkilatı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı. (Doktora Tezi). Erzurum.
• Şebânkâreî. (1363). Mecmau’l-Ensâb. Mîr Haşim Muhaddîs (Ed). Tahran: İntişârat-ı Emîr-i Kebir.
• Utbî. (1334). Terceme-i Târîh-i Yemînî. (Curfâdekânî, Çev). Ali Kâvîm (Ed). Tahran: Çaphâne-i Ferdin.
• Yazıcı, T. “Ferîgûniler”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 12, s. 398-399). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Zeki, İ. (2019). “Gazneli Mahmud’un Dinî Siyâseti”. Konya: Çizgi Kitabevi Yay.
• Zeki, İ. (2020). Horasan’da Hakimiyet Mücadelesi 821-1005 (Tâhirîler, Saffârîler, Sâmânîler, Simcûrîler). Konya: Çizgi Kitapevi Yay.