Konya’da Selçuklu Sanatına Yönelik Arkeolojik Kazılar

Yıl 2023, Sayı: 18, 181 - 236, 23.06.2023

Ahmet Yavuzyılmaz

Öz

Türklerin Anadolu’ya hâkim olduktan sonra imar faaliyetleri artmıştır. Hâkimiyetlerini perçinlemek ve ihtiyaçları doğrultusunda cami, medrese, saray, han, hamam, kervansaray, türbe gibi birçok yapı yapmışlardır. Bu yapılar bölgenin el değiştirmesi sonucunda ya da dönem içerisindeki koşullara bağlı olarak yıkılmış ya da tahrip olmuştur. Günümüze ulaşan yapıların birçoğu restorasyonlar sonucu ayakta kalmayı başarabilmiştir. Yok olan ya da tahrip olan eserler araştırmacılar için hep merak konusu olmuştur. Konya’nın Selçuklular tarafından fethedilmesinin ardından şehirde yoğun bir imar faaliyeti başlamıştır. Sultanlar, devlet adamları, varlıklı kimseler tarafından yaptırılan yapıların birçoğu bugün görülebilmekte olup en az bunlar kadar olanı da toprak altındadır. Araştırmacılar bu doğrultuda mevcut olan ve değişikliğe uğramış eserlerin ilk hallerini merak etmiş ve çalışmalar gerçekleştirmiş, gün yüzünde olmayanlar içinse arkeolojik kazılar gerçekleştirmişlerdir. Bu çalışmada Konya ve çevresinde Selçuklu dönemi eserlerine yönelik yapılmış olan arkeolojik kazılar yapı türlerine göre ele alınmış ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arkeoloji, Kazı, Konya, Selçuklu

Archaeological Excavations for Seljuk Art in Konya

Öz

After the Turks dominated Anatolia, their construction activities increased. They built many structures such as mosques, madrasahs, palaces, khans, baths, caravanserais, and tombs etc. to consolidate their dominance and in line with their needs. These structures were dilapidated or destroyed due to the change of hands of the region or depending on the conditions in the period. Thanks to the restorations, many of the structures have survived to the present day. Destroyed or destroyed artifacts have always been a matter of curiosity for researchers. After the conquest of Konya by the Seljuks, an intense development activity started in the city. Many of the structures built by sultans, statesmen and wealthy people can be seen today, and at least as many as these are under the ground. In this direction, while the researchers were wondering about the original conditions of the existing and restored constructions, they also carried out archaeological excavations for the lost artifacts. In this study, the archaeological excavations made for the Seljuk period constructions in Konya and its surroundings were handled and evaluated according to the building types.

Anahtar Kelimeler

Archaeology, Excavation, Konya, Seljuk

Kaynakça

• AKOK, M. (1969). Konya’da Alâaddin Köşkü Selçuklu saray ve köşkleri. Türk Etnografya Dergisi, XI, 47–73.
• AKOK, M. (1972). Türk Tarih Kurumu adına Konya Alaeddin Tepesi’nde 1941 yılında yapılmış olan arkeolojik kazıda elde edilen mimari buluntular. VII. Türk Tarih kongresi (bildiriler) içinde (C.I, s. 60-63). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• AKOK, M. (1975). Konya şehri içindeki Alaeddin Tepesinde Türk Tarih Kurumu adına yapılan arkeolojik kazıların mimari buluntuları. Belleten, 39/153-154, 217-236.
• ARIK, R. O. (1942). Alaeddin Tepesi. Konya, VII, 15-18.
• ARIK, R.O. (1990). Coğrafyadan Vatana. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• ARIK, M. O. (1998). Türkiye’de Ortaçağ Arkeolojisinin gelişmesine bir bakış. VII. Milli Selçuklu Kültür ve medeniyeti semineri (II. ortaçağ ve Türk dönemi kazı araştırmaları Sempozyumu, 30 Nisan-02 Mayıs 1998) içinde (s. 11-19). Konya: Selçuk Üni. Yay.
• ARIK, R. (2000). Kubad Abad, Selçuklu saray çinileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• ARIK, R. (2009). Selçuklu Dönemi Sarayları. Anadolu Selçuklu şehirleri ve uygarlığı Sempozyumu 7-8 Ekim 2008. 211-237. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları.
• BAKIRCI, N. (1998). Konya Meram Şekerfuş Türbesi 1996 yılı kazı ve temizlik çalışması. VIII. Müze kurtarma kazıları semineri 7-9 Nisan 1997 içinde ( s. 159-172). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• BAŞ, A. (2001). Yeni buluntular ışığında Zazadin Hanının değerlendirilmesi. O. Eravşar (Haz.), I. uluslararası Selçuklu kültür ve medeniyeti kongresi bildirileri içinde (C. I, s. 101-109). Konya, Selçuk Araştırmaları Merkezi Yay.
• BAYBURTLUOĞLU, Z. (1993). Anadolu Selçuklu dönemi yapı sanatçıları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yay.
• BAYRAM, F. (2008). Uluslararası kazı araştırma ve arkeometri sempozyumunun 30. yılı anısına Türkiye arkeolojisi. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• BROGUİERE, Bertrandon De La. (2000). Bertrandon De La Broguiere’nin denizaşırı seyahati, (Arda, İ. Çev.). İstanbul: Eren Yay.
• ÇAYCI, A. Şimşir Z. (2015). Gevale Kalesi 2013–2014 kazı buluntuları. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 37. kazı sonuçları toplantısı içinde (C. 3, s. 539-558). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• ÇAYCI, A.&ŞİMŞİR, Z. (2019). Gevale Kalesi 2014 yılı kazı çalışmaları. C. Ünal&C. Gürbıyık (Haz), XXII. uluslararası ortaçağ ve Türk dönemi kazıları ve sanat tarihi araştırmaları sempozyumu (Manisa 21-24 Ekim 2015) içinde (s. 383-401). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• ÇAYCI, A.&ŞİMŞİR, Z. (2020). Gevale Kalesi 2018 yılı kazı çalışmaları. 41. uluslararası kazı, araştırma ve arkeometri Sempozyumu (Diyarbakır, 17-21 Haziran 2019) içinde (s.67-77). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• ÇELEBİ, M. A. (2021). Konya iç kalesi ve Anadolu Selçuklu Sarayı. M. A. Hacıgökmen& Z. Odabaşı (ed). Selçuklu dönemi saraylar ve köşkler içinde (C.I, s. 190-298). İstanbul: Selçuklu Araştırmaları Enstitüsü Yay.
• DURAN, R. (2001). Selçuklu devri Konya yapı kitâbeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• ERDEMİR, Y. (2007). Konya Selçuklu Medreselerinin onarımlarında ortaya çıkarılan yeni çini buluntular. O. Eravşar&H. Karpuz (Ed.). Konya Kitabı içinde (S. X, s. 329-344). Konya: Konya Ticaret Odası Yay.
• ERDEMİR, Y. (2009a). Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi. Konya: Konya İl Kültür ve Turizm MüdürlüğüYay.
• ERDEMİR, Y. (2009b). İnce Minareli Medrese, Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay.
• ERDEMİR, Y. (2017). Payitaht Konya'da bir konaklama ve ticaret yapısı: Horozlu Han. USAD, 6/123-146.
• ERDEMİR, Y.&YAVUZYILMAZ, A. (2010). Alaeddin Keykubat'ın sanat anlayışı ve Konya'da inşa ettirdiği sanat eserleri. Y. Küçükdağ&M. Çıpan (Ed.). I. Alaeddin Keykubat ve dönemi Sempozyumu bildirileri ( 6-7 Kasım 2008) içinde (s. 129-175). Konya: Konya Valiliği İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü Yay.
• GÖK, S. (2021). Buluntular ışığında Akşehir Sarayı ya da Köşkü. M. A. Hacıgökmen& Z. Odabaşı (ed). Selçuklu Dönemi Saraylar ve Köşkler içinde (C.2, s. 320-347). İstanbul: Selçuklu Araştırmaları Enstitüsü Yay.
• İBN-İ BİBİ. (1996). El-Evamirü’l Alai’ye Fil-Umuri’l Alaiye/Selçuk Name I-II. (Öztürk, M. çev.). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• KARAMAĞARALI, H. (1982a). Konya Ulu Camii. Rölöve ve Restorasyon dergisi, 4, 121-132.
• KARAMAĞARALI, H. (1982b). Sahib Ata Camiinin Restitüsyonu hakkında bir deneme. Rölöve ve Restorasyon Dergisi, 3, 49-76.
• KARPUZ, H. (1993). Konya Dokuzun Hanı kazı ve Restorasyon çalışmaları. XIV. Kazı sonuçları toplantısı içinde (C.II, s. 457-474). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• KARPUZ, H. (1996). “Konya Dokuzun Hanı’nda yapılan kazı ve Restorasyon çalışmaları. S. Mülayim& Z. Sönmez (Derleyen). Aslanapa armağanı içinde ( s.141-149). İstanbul: Bağlam Yay.
• KARPUZ, H. (1998). S.Ü. Selçuklu araştırmaları merkezi tarafından Konya’da yapılan kazı ve Restorasyon çalışmaları. Sanat Tarihi Dergisi, IX/ 43-57. İzmir: Ege Üniversitesi Yay.
• KENDİ, İ. A. (1959). Konya mezar folkloru. Konya: Yeni Kitap Basımevi.
• KONYALI, İ. H. (1964). Abideleri ve kitabeleri ile Konya tarihi. Konya: Yeni Kitap Basımevi.
• KURAN, A. (1969). Anadolu medreseleri I. Ankara: O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi.
• MUTLU, S.-Başaran Mutlu, M. (2018). Anadolu’da arkeolojinin kurumsallaşma süreci ve gelişimi. Academic Knowledge. 1 (1)/64-76.
• ORAL, Z. (1949). Kubat dâbat bulundu. Anıt, 2/2,23.
• ORAL, Z. (1956). Konya’da Alaüd-Din Camii ve türbeleri I yapılar, kitabeler. Yıllık Araştırmalar Dergisi I. 45-62.
• ÖZDENİZ, H.-ÇAYCI, A. (2022). Gevale Kalesi kazılarında bulunan seramik kandiller. Selçuklu medeniyeti araştırma dergisi (SEMA), 7/117-131.
• ÖZDENİZ, H. H.&ŞİMŞİR, Z. (2020). Gevale kalesi kazılarında ortaya çıkartılan seramiklerde kap formları. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA), 5/59-76.
• ÖNDER, M. (1952). Konya maarif tarihi. Konya: Ülkü Basımevi.
• ÖNDER, M. (1958). “Konya’da Alevi Sultan Mescidi ve Mihrabı”, Vakıflar Dergisi, IV, 241-245.
• ÖNDER, M. (1971). Mevlana şehri Konya. Ankara: Güven Matbaası.
• ÖNDER, M. (1989). Atatürk ve Konya. Konya: Atatürk Araştırma Merkezi.
• ÖNEY, G. (2005). Akşehir Sarayaltı Mahallesinde bulunan Selçuklu çinileriyle ilgili yeni görüşler. Sanat Tarihi Yıllığı, 14-1/225-240.
• ÖNGE, Y. (1967). Bilinmeyen bir Selçuklu Medresesi: Konya-Ali Gav Zaviyesi ve Türbesi. Önasya, III-28/ 15-16, 22.
• ÖNGE, Y. (1968). Konya Alaeddin Camii’nin çinili mihrabı. Önasya. IV-41/11-12, 22.
• ÖNGE, Y., (1984). Konya Sahip Ata Hankâhı. Suut Kemal Yetkin’e armağan içinde (s. 281-292). Ankara: Hacettepe Üni Yay.
• ÖNGE, Y. (1992). Konya’da yeni bulunan alçı süslemeler. IX. Vakıf Haftası Kitabı içinde (s.187-195). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay.
• ÖZCAN, Z. (2019). Konya Zindankale (Ahmedek) kazı ve buluntuları (Selçuklu dönemi buluntuları) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• ÖZERGİN, K. (1965). Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları. İ. Ü. Ed. Fak. Tarih dergisi, XV-20/141-170.
• ÖZGENEL, L. (2008). A tale of two cities: In search for ancient Pompeii and Herculaneum. Metu Journal. 1/1-25.
• PEKDEMİR, S. N. (2008). Karatay Medresesi eyvanı kurtarma kazısı. 16. Müze çalışmaları ve kurtarma kazıları Sempozyumu (25-27 Nisan 2007 Marmaris) içinde (s. 13-30). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• SEVİN, V. (1995). Arkeolojik kazı sistemi el kitabı. İstanbul: Kanaat Matbaası.
• SÖNMEZ, Z. (1989). Başlangıcından 16. yüzyıla kadar Anadolu Türk-İslam mimarisinde sanatçılar, Ankara: Türk Tarik Kurumu Yay.
• ŞEN, A. (2019). Konya Gevele Kalesi kazılarında bulunan taş gülleler (2013-2016). Selçuklu medeniyeti araştırma dergisi (SEMA), 4/189-224.
• ŞİMŞİR, Z.&YAVUZYILMAZ, A., (2019). Yeni bulunan bir Selçuklu kitabesi: İç Karaarslan Mescidi kitabesi. Selçuk Ün. Sos. Bil. Ens. Der. (Prof. Dr. Fuat Sezgin Özel Sayısı), 91-103.
• UĞUR, M. Ferit. (1936).Horozlu Han (Ruzbe Hanı). Konya Halkevi Dergisi, 2, 100-104.
• UYSAL, A.O. (2019). Kubad Abad’ın tarihi hakkında. A. Yavaş&O. Koçyiğit (Ed.). Beyşehir Gölü kıyısında bir Selçuklu sitesi: Kubad Abad içinde (s.85-100). Konya: Konya Büyükşehir Bel. Kültür Yay.
• ÜNVER, S. (1967). Yetmiş yıl önce Konya. Belleten, XXXI/121, 202-220.
• YAVUZYILMAZ, A. (2015). Şerafeddin Türbesi. Konya Ansiklopedisi. (C.8, s.227). Konya: Konya Kültür A.Ş. Yay.
• YAVUZYILMAZ, A. (2015). Zenburi Mescidi. Konya Ansiklopedisi. (C. 9, s.180-181). Konya: Konya Kültür A.Ş. Yay.
• YAVUZYILMAZ, A., (2017). Gevale Kalesi cam bilezik buluntuları (2013-2015). E. Taş (Ed.). XX. uluslararası ortaçağ ve Türk dönemi kazıları ve sanat tarihi araştırmaları Sempozyumu bildirileri içinde (s. 49-61). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yay.
• YETKİN, Ş. (1973). Türkiye’de elli yıl içinde yapılan Türk Sanatı ile ilgili kazılar. Cumhuriyetin 50. yılına armağan içinde, (s. 271-290). İstanbul: İstanbul Üni. Yay.
• YÖRÜKOĞLU, Ö. (1981). Sahip Ata araştırması. VIII. Türk Tarih kongresi içinde (C. II, s. 899-905). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• YÖRÜKOĞLU, Ö. (1976). Sahip Ata araştırması buluntuları. Vakıflar dergisi, XI, 217-220.
• YURDAKUL, E. (1971). Konya Alaaddin Camii 1971 yılı avlu kazısında yeni buluntular. Önasya, VI/69, 8-9, 11.