II. Meşrutiyet Sonrası İktisad-ı Milli Fikrinin Edebiyata Yansıması: Kazım Nami Bey'in İş Ordusu Adlı Eseri Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 4, 709 - 733, 27.12.2017

Mehmet Salih Erkek

Öz

İmparatorluk içindeki ulusların
bağımsızlık arzularını dizginlemek için 1908 İnkılâbını bir fırsat olarak gören
İttihat ve Terakki Cemiyeti, inkılâbın hemen ardından yaşanan gelişmelerden
sonra uzun süredir yürüttükleri ittihad-ı anasır politikasının imparatorluğun
toprak bütünlüğünü korumakta yetersiz kaldığını anlamışlardır. Özellikle Balkan
uluslarının ayrılıkçı hareketleri fiili bir savaşa dönüştükten sonra İttihatçı
kadrolar Türkçülük politikasına yönelmişlerdir. Hemen hemen her alanda başlayan
bu millileşme hareketinden iktisadi hayat da ciddi oranda etkilenmiştir.
Ekonomik hayatta gayrimüslim olan ve Türk olmayan unsurların etkisini azaltmak
ve Müslüman/Türk bir orta sınıf oluşturabilmek için başlayan gayretler
boykotajlar, himayeci ekonomik politikalar, milli ibareli şirket ve bankaların
kurulması, kapitülasyonların tek taraflı kaldırılması gibi gelişmelerle somutlaşmıştır.
Milli iktisadın hedefe ulaşması İttihatçılar için büyük önem taşımaktaydı.
Ancak bu politikanın başarıya ulaşabilmesi her şeyden önce tebaanın
Müslüman/Türk kesimini aydınlatmaya ve onları harekete geçirebilmeye bağlıydı.
Bunu başarabilmek İttihatçılar için çok zor değildi zira propaganda konusunda
İttihatçılar akla gelebilecek her türlü aracı kullanmakta ustaydılar. Bu konuda
halka doğrudan ve etkili bir şekilde ulaşacak iki araç vardı: Basın ve
edebiyat. İttihatçılar II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yayınlanmaya
başladıkları ve politikalarını anlattıkları gazetelerin yanında edebi eserler
vasıtasıyla da bir kamuoyu oluşturma gayreti içerisine girmişler, başta tiyatro
olmak üzere, roman, şiir ve hikâye gibi edebi ürünlerle halka ulaşmışlardır. İttihat
ve Terakki’nin önde gelen isimlerinden birisi olan Kâzım Nami Bey’de II.
Meşrutiyet’in ilanından sonra yazdığı edebi eserlerinde bu noktaya daima özen
göstermiştir. 1916 yılında I. Dünya Savaşı sürerken Milli İktisat politikası
doğrultusunda bir İş Ordusu adlı bir hikâye kitabı kaleme alan Kâzım Nami Bey
edebi bir eser ortaya koymaktan çok eserin verdiği mesajlar üzerinde durmuştur.
Askerlik mesleğini sürdürürken Demirci Ustası Hasan ile tanışan Turgut Bey adlı
bir genç zabitin istifa ederek Konya’da bir demirhane açması üzerine inşa
edilen bu hikâyede yıllarca yabancıların Türk çiftçisini fahiş fiyatlar altında
ezdiği ve paranın yabancıya giderek bize silah olarak döndüğü vurgulanır ve
Turgut Bey’in açtığı fabrika örneğinde Türk ve Müslüman tebaa müteşebbis olmaya
teşvik edilir. Türkçü öğelerle bezeli bu hikâyede Türklerin Ergenekon’dan
çıkışı ile Turgut Bey’in girişimi arasında bir bağ kurulmakta ve Türklerin en
eski mesleği olarak kabul edilen demircilik kutsanmaktadır. Dönemin
aydınlarının birçoğunun kullandığı gibi Kâzım Nami Bey de sade bir Türkçe ile
kaleme aldığı bu hikâyesinde iktisaden kurtuluşun reçetesinin yerli üretim ve
tüketim olduğu üzerinde durmaktadır.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet, İttihat ve Terakki, Milli İktisat, Kazım Nami

Kaynakça

• Ceyhan, Nesime. II. Meşrutiyet Dönemi Türk Hikâyesi, Selis Kitapları, İstanbul 2009. Duru, Kâzım Nami. “Bir Otodidakt”, İlköğretim, sayı: 100, 1942. Duru, Kâzım Nami.İttihat ve Terakki Hatıralarım, Sucuoğlu Matbaası, İstanbul, 1957. Duru, Kâzım Nami.Ziya Gökalp, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1949. Edebiyattaki İktisat, (Der.Çınla Akdere-Derya Güler Aydın), İletişim Yayınları, İstanbul 2014. Erkek, Mehmet Salih.“II. Meşrutiyet’in İlk Piyesi: Nasıl Oldu ve Kâzım Nami Bey’in Osmanlıcılık İdeali”, 100. Yılında II. Meşrutiyet Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi Sempozyumu, Bildiriler, İstanbul 2009. Ethem Nejat. “Harici Ticaretimiz ve İstihlâk-ı Milli”, Toprak, S. 3, Nisan 1913. Gökalp, Ziya. “Millet Nedir? Millî İktisad Neden İbarettir II”, İktisadiyat Mecmuası, Cilt: 1, Sayı: 7, 28 Mart 1332/10 Nisan 1916. Kâzım Nami. “Demirci”, Halka Doğru, Yıl:1, Sayı: 5, 9 Mayıs 1329. Kâzım Nami.İş Ordusu, Matbaa-yı Hayriye, İstanbul 1332. Maraşlıoğlu. “Bir Köylü Beni Uyandırdı”, Halka Doğru, Yıl: 1, Sayı: 2, 18 Nisan 1329. Mardin, Şerif.Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1895-1908), 13. bs., İletişim Yayınları, İstanbul, 2006. Muhittin. “Milli Himaye”, Halka Doğru, Cilt: 1, Sayı: 7, (23 Mayıs 1329/5 Haziran 1913), s. 53. Tekinalp, “Milli İktisad”, İslâm Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 22, 12 Şubat 1330/25 Şubat 1915. Toprak, Zafer.Milli İktisat-Milli Burjuvazi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1995. Töre, Enver, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Tiyatrosu”, Doğu-Batı, Sayı: 45, 2008. Tunaya, Tarık Zafer.Türkiye’de Siyasi Partiler, Cilt: I, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1988. Yetkin, Sabri. “II. Meşrutiyet Öncesi Ege’de Şirket-i Milli Denemesi: Uşak Osmanlı Halı Ticarethanesi II”, Toplumsal Tarih, Sayı: 27, Mart 1996.