Profesyonel Yöneticilerin Aile Şirketlerinde Karşılaştığı Sorunlar

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 30 - 58, 30.12.2022

Sadettin Bülent YILMAZ Duygu TÜRKER

Öz

Aile şirketleri, gerek yerel gerekse ulusal düzeyde ekonomiye sağladıkları katkılar ile büyük önem taşımaktadır. Fakat gelecekte küresel düzeyde rekabet edebilecek firmalara dönüşme hayali ile kurulan pek çok aile şirketinin bu potansiyeli tam olarak değerlendiremediği ve kurumsallaşamadan ömrünü tamamladığı görülmektedir. Kurumsallaşmanın en önemli ayaklarından biri olan profesyonel yöneticilerin aile işletmelerinde çalışmaya başlaması, çoğu zaman bu tip işletmelerin yapısından kaynaklanan sorunlar nedeniyle yüzeysel bir aşama olarak kalmaktadır. Bu çalışmanın amacı, literatürde aile şirketlerinde çalışan profesyonel yöneticilerin karşılaştığı sorunları belirleyerek, iş yaşamında bu sorunlarla karşılaşma durumunu nitel bir yöntem izleyerek analiz etmektir. Bu amaçla, İzmir Atatürk Organize Sanayi Bölgesi’nde (İAOSB) faaliyet gösteren aile şirketlerinde üst düzey yönetici olarak çalışan 25 kişi üzerinde, yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi ile bir veri seti toplanmıştır. Sistematik literatür taraması kısmında Türkiye’ye özgü olarak belirlenen üç ana tema arasında genel yönetim sorunları en önemli sorun alanı olarak bulunurken, bunu insan kaynakları yönetimi ile ilgili sorunlar takip etmiştir. Türkçe literatürde her ne kadar nepotizm ve aile üyeleri ile profesyonel yöneticiler arasındaki ilişkiler önemli bir sorun alanı olarak vurgulansa da, bu çalışmada, bunların yöneticiler için görece az önemde bir sorun olduğu bulunmuştur. Sonuç kısmında çeşitli çözüm önerileri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

aile şirketleri, profesyonel yöneticiler, yönetimsel problemler, Family Owned Businesses, Managerial Problems, Professional Managers., Professional Managers

The Problems of Professional Managers in Family Businesses

Öz

Family businesses are very important since they contribute to both local and national economy. However, most family businesses, which are established with the wish of becoming a global competitive firm in the future, cannot reach their full potential and fail before completing their institutionalization process. As one of the major dimensions of institutionalization, hiring professional managers usually becomes a shallow step due to the structural problems of such type of companies. The purpose of this study is to explore the problems of professional managers, who work for the family businesses and analyse the frequency of facing these problems with following a qualitative methodology. In doing so, a data set was collected on a sample of 25 professional managers, who are working for the family businesses in Izmir Atatürk Industrial Zone (IAOSB) with using semi-structured interview technique. Among the three problem areas that are identified based on the systematic literature review in Turkey, overall managerial problems are found the most important problem area and the problems on human resources management follow them. Although nepotism and the relationship between family members and professional managers are emphasized as a major problem area in Turkish literature, they are found relatively less important for the managers in the current study. Some suggestions were provided in the conclusion.

Anahtar Kelimeler

Family Owned Businesses, Managerial Problems, Professional Managers.

Kaynakça

• Akdoğan, A. (2000). Aile işletmelerinin özellikleri ve aile işletmelerinde kurumsallaşma ihtiyacı. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16, 31-47.
• Akın, A. (2004). Mülkiyet sahipliğinden kaynaklanan yönetim hakkının devri açısından post-modern yönetsel kontrol yaklaşımları ve stratejileri. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22, 127-148.
• Arslan, E.T. (2006). Aile şirketlerinde profesyonel yöneticinin ikilemleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Ayrancı, E. ve Semerciöz, F. (2010). Aile-güç, deneyim, kültür ölçeği ve aile işletmelerinde aile etkisi ile tepe yöneticilerin aile üyesi olan yöneticilere yönelik bakışı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. İstanbul University Journal of the School of Business Administration, 39(2), 335-358.
• Bammens, Y., Notelaers, G. and Van Gils, A. (2015). Implications of family business employment for employees’ innovative work involvement. Family Business Review, 28(2), 123-144.
• Barnes, L. B. and Hershon, S. A. (1994). Transferring power in the family business. Family Business Review, 7(4), 377-392.
• Bektaş, Ç. ve Köseoğlu, M. A. (2007). Aile işletmecilik kültürünün girişimcilik eğilimine etkileri ve bir alan çalışması. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2, 297-317.
• Bilici, N. (2007). Erzurum alt bölgesindeki KOBİ’lerin mevcut durumları, sorunları ve çözüm önerileri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 383-398.
• Birincioğlu, N. ve Acuner, T. (2015). Aile işletmeleri kurucularının ve aile değerlerinin aile işletmelerinin sürdürülebilirliği üzerindeki etkisi: Trabzon örneği. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 14, 491-516.
• Björnberg, A. and Nicholson, N. (2012). Emotional ownership the next generation’s relationship with the family firm. Family Business Review, 25(4), 374-390.
• Bolat, T., Seymen, O., Bolat, O. İ., Yüksel, M., Katı, Y. ve Kinter, O. (2016). Vekâlet kuramı bakış açısıyla aile işletmelerinde kurumsallaşma ve nepotizm ilişkisi. Balıkesir University the Journal of Social Sciences Institute. 19(36-1), 105-132.
• Breton‐Miller, L. and Miller, D. (2013). Socioemotional wealth across the family firm life cycle: A commentary on “Family business survival and the role of boards”. Entrepreneurship Theory and Practice, 37(6), 1391-1397.
• Büte, M. (2011). Nepotizmin iş stresi, iş tatmini, olumsuz söz söyleme ve işten ayrılma niyeti üzerine etkileri: Aile işletmeleri üzerinde bir araştırma. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1), 177-194.
• Carr, J. C., Chrisman, J. J., Chua, J. H. and Steier, L. P. (2016). Family firm challenges in intergenerational wealth transfer. Entrepreneurship Theory and Practice, 40(6), 1197-1208.
• Chua, J. H., Chrisman, J. J. and Sharma, P. (1999). Defining the family business by behavior. Entrepreneurship Theory and Practice, 23, 19-40.
• Craig, J. B. and Salvato, C. (2012). The distinctiveness, design, and direction of family business research: Insights from management luminaries. Family Business Review, 25(1), 109-116.
• Çelik, A., Soysal, A. and Alıcı, S. (2004, Nisan). Aile işletmelerindeki kuşak çatışmasından kaynaklanan yönetim sorunları: K.Maraş örneği [Tam Metin Bildiri]. T. Koçel (Ed.), 1. Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı içinde, (ss. 189-201). İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Daft, R. L. (2003). Management. USA: Thomson South-Western.
• Davis, H. J., Schoorman, F. D. and Donaldson, L. (1997). Toward a stewardship theory of management. The Academy of Management Review, 22(1), 20-47.
• Davis, J. H., Allen, M. R. and Hayes, H. D. (2010). Is blood thicker than water? A study of stewardship perceptions in family business. Entrepreneurship Theory and Practice, 34(6), 1093-1116.
• De Massis, A. and Kotlar, J. (2014). The case study method in family business research: Guidelines for qualitative scholarship. Journal of Family Business Strategy, 5(1), 15-29.
• Delmas, M. A. and Gergaud, O. (2014). Sustainable certification for future generations: The case of family business. Family Business Review, 27(3), 228-243.
• Demirtaş, U. ve Tokat, E. (2012). Verimlilik yönetiminde ölçme ve teşhis: Bir KOBİ uygulaması. Verimlilik Dergisi, 3, 7-38.
• Dyer, W. G. (1989). Integrating professional management into a family owned business. Family Business Review, 2(3), 221-235.
• Eisenhardt, K. M. (1989). Agency theory: An assessment and review. Academy of Management Review, 14(1), 57-74.
• Erdem, B., Ceylan, U. ve Saylan, U. (2013). Aile işletmelerinde nepotizm ve örgütsel bağlılık ilişkisi: Kütahya’da faaliyet gösteren otel işletmelerinde bir araştırma. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(2), 171-197.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2015). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Kalkan, A., Bozkurt, Ö. Ç., Oktar, Ö. F. ve Türk, M. (2013). Aile işletmelerinde yöneticilerin demografik özellikleri ve yönetim fonksiyonları ile ilgili karşılaştıkları sorunlar üzerine bir araştırma. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 11, 127-144.
• Kaygusuzoğlu, M. ve Şaşa, K. (2015). Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki işletmelerde kurumsal yönetim KOBİ’ler üzerine bir uygulama. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3, 968-1003. Koçel, T. (1998). İşletme yöneticiliği. İstanbul: Beta.
• Lansberg, I. S. (1983). Managing human resources in family firms: The problem of institutional overlap. Organizational Dynamics, 12(1), 39-46.
• Lefebvre, M. R. and Lefebvre, V. (2016). Anticipating intergenerational management transfer of family firms: A typology of next generation’s future leadership projections. Futures, 75, 66-82.
• Litz, R. A., Pearson, A. W. and Litchfield, S. (2012). Charting the future of family business research perspectives from the field. Family Business Review, 25(1), 16-32.
• Longenecker G.J. and Moore C.W. (1991). Small business management: An entrepreneurial emphasis. Cincinnati: South Western Publishing Co., s. 117’den aktaran A. Yıldız (2008). Aile işletmelerine tavsiyeler ve Konya’da aile işletmeleri üzerine yapılmış bir araştırma. İstanbul: Sistem Kitabevi.
• Madison, K., Daspit, J. J., Turner, K. and Kellermanns, F. W. (2018). Family firm human resource practices: Investigating the effects of professionalization and bifurcation bias on performance. Journal of Business Research, 84, 327-336.
• Martínez, J. I., Stöhr, B. S. and Quiroga, B. F. (2007). Family ownership and firm performance: Evidence from public companies in Chile. Family Business Review, 20, 83-94.
• Miller, N. J., McLeod, H. and Young Ob, K. (2001). Managing family businesses in small communities. Journal of Small Business Management, 39(1), 73-87.
• Miller, D., Breton‐Miller, L., Minichilli, A., Corbetta, G. and Pittino, D. (2014). When do non‐family CEOs outperform in family firms? Agency and behavioural agency perspectives. Journal of Management Studies, 51(4), 547-572.
• Molly, V., Laveren, E. and Deloof, M. (2010). Family business succession and its impact on financial structure and performance. Family Business Review, 23(2), 131-147.
• Morris, M. H., Allen, J. A., Kuratko, D. F. and Brannon, D. (2010). Experiencing family business creation: Differences between founders, nonfamily managers, and founders of nonfamily firms. Entrepreneurship Theory And Practice, 34(6), 1057-1084.
• Özdoğan, F. B. (2007). Üniversite öğrencilerinin işgören adayı ve tüketici olarak aile işletmelerine yönelik tutum ve niyetleriyle ilgili bir araştırma. Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 119-212.
• Papatya, G. ve Hamşioğlu A. B. (2004), Rekabetin yeni gerçekliğinde türk aile işletmelerinin yeniden yapılanma sorunları ve Kars ili merkez aile işletmelerinde uygulama [Tam Metin Bildiri]. T. Koçel (Ed.), 1. Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı içinde (ss. 264-274). İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Parada, M. J., Nordqvist, M. and Gimeno, A. (2010). Institutionalizing the family business: The role of professional associations in fostering a change of values. Family Business Review, 23(4), 355-372.
• Salvato, C. and Aldrich, H. E. (2012). “That’s Interesting!” in family business research. Family Business Review, 25(2), 125-135.
• Salvato, C., Minichilli, A. and Piccarreta, R. (2012). Faster route to the CEO suite nepotism or managerial proficiency? Family Business Review, 25(2), 206-224.
• Sarstedt, M., Ringle, C. M., Smith, D., Reams, R. and Hair, J. F. (2014). Partial least squares structural equation modeling (PLS-SEM): A useful tool for family business researchers. Journal of Family Business Strategy, 5(1), 105-115.
• San Martin-Reyna, J. M. and Duran-Encalada, J. A. (2012). The relationship among family business, corporate governance and firm performance: Evidence from the mexican stock exchange. Journal of Family Business Strategy, 3(2), 106-117.
• Saylı, H. ve Ağca, V. (2000). Aile işletmelerinde aile kültürününün iç girişimcilik eğilimleri üzerine etkisi: Afyon-Denizli-Uşak örneği. İş Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 11(2), 119-135.
• Stewart, A. and Hitt, M. A. (2012). Why can’t a family business be more like a nonfamily business? modes of professionalization in family firms. Family Business Review, 25(1), 58-86.
• Songini, L., Gnan, L. and Malmi, T. (2013). The role and impact of accounting in family business. Journal of Family Business Strategy, 4(2), 71-83.
• Ulukan, C. (2005). Girişimcilerin ve profesyonel yöneticilerin kurumsallaşma perspektifi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 29-42.
• Vinton, K. L. (1998). Nepotism: An interdisciplinary model. Family Business Review, 11(4), 297-303.
• Weber, R. P., (1990). Basic content analysis. California: Sage.
• Yazıcıoğlu, İ. ve Koç, H. (2009). Aile işletmelerinin kurumsallaşma düzeylerinin belirlenmesine yönelik karşılaştırmalı bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 497-507.
• Yelkikalan, N. ve Aydın, E. (2003-2004). Aile şirketlerinde profesyonelleşmeyi yönlendiren bir dinamik: Entelektüel sermaye birikimi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(1-2).
• Yıldırım, S. (2011). Kurumsallaşamayan aile şirketlerinde pazarlama sorunları üzerine nitel bir çalışma. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(2), 185-202.
• Yıldız, A. (2008). Aile işletmelerine tavsiyeler ve Konya’da aile işletmeleri üzerine yapılmış bir araştırma. İstanbul: Sistem Kitabevi.
• Yılmaz, E. G. ve Kozak, M. A. (2014). Otel yatırımcıları ile profesyonel yöneticilerin sözleşmeden doğan ilişkileri üzerine bir araştırma. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 66-88.
• Yörük, N. (2006). Aile şirketlerinde kurumsallaşma ve halka açılmanın finansal performans üzerine etkisi: Halka açık bir aile şirketi üzerinde vaka çalışması. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 6(12), 180-202.
• Yu, A., Lumpkin, G. T., Sorenson, R. L. and Brigham, K. H. (2012). The landscape of family business outcomes: A summary and numerical taxonomy of dependent variables. Family Business Review, 25(1), 33-57.
• Ward, J. L. (2011). Keeping the family business healthy: How to plan for continuing growth, profitability and family leadership. New York, NY: Palgrave Macmillan.
• Wilson, N., Wright, M. and Scholes, L. (2013). Family business survival and the role of boards. Entrepreneurship Theory and Practice, 37(6), 1369-1389.
• Zachary, M. A., McKenny, A., Short, J. C. and Payne, G.T. (2011). Family business and market orientation: Construct validation and comparative analysis. Family Business Review, 24(3), 233-251.