Uyghur Turks at the Intersection of Islamism and Nationalism: A Study on the Publications of Islamist and Nationalist Journals

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 41 - 65, 02.07.2024

Büşra Nur Yılmaz

Öz

"Turkestan" means "the land of the Turks." East Turkestan, a region of significant historical and cultural value for Turks, is home to various ethnic groups including Hui (Chinese Muslims), Kyrgyz, Tajiks, Manchu, and Uzbeks, alongside the Uyghur Turks. Following the establishment of the People's Republic of China (PRC) in 1949, this region, historically the homeland of the Uyghur Turks, was designated as an autonomous region of the PRC amidst political repression. In analyzing national identity, ethnicity and faith emerge as critical terms. Given the history of East Turkestan, China has enacted radical policies against the Uyghurs, targeting the values encapsulated by these concepts. Consequently, Uyghurs, whose rights and socio-cultural values are systematically undermined, have migrated to various Turkish states, particularly Turkey. In this context, the study aims to examine Turkey's view and perception of Uyghur Turks through Islamist and Nationalist magazines. The study scans the archives of the relevant journals and holds private interviews. The analysis is limited to eight Islamist and eight nationalist journals published in different periods. The contents of the journals are presented in comparative data tables. The findings of the study show two results. Firstly, the absence of a definitive policy on the Uyghur issue in Turkish politics and foreign policy suggests that international relations lack absolute allies or adversaries. Secondly, the role of magazines in conveying the Uyghur experience is highlighted. Islamist publications have emphasized that religious identity is a force that unites the Uyghur community. Nationalist journals have emphasized that ethnic identity is a component of national unity, and this identity has been seen as a source of resistance. The study aims to fill the information gap in this area, based on a comparative analysis of ethnic and religious-based magazine publications about Uighur Turks, who directly intersect Islamism and nationalism from the fundamental dynamics of Turkey's political, social and cultural structure.

Anahtar Kelimeler

Nationalism, Islamism, Uyghur Turks, Turkey-China Relations, Eastern Turkestan

İSLAMCILIK VE MİLLİYETÇİLİK KESİŞİMİNDE UYGUR TÜRKLERİ: İSLAMCI VE MİLLİYETÇİ DERGİLERİN YAYINLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Türkistan, “Türklerin ülkesi” anlamına gelmektedir. Türkler için tarihi ve kültürel değerlere sahip Doğu Türkistan’da Uygur Türkleri dışında Huiler (Çinli Müslümanlar), Kırgızlar, Tacikler, Mançu ve Özbekler olmak üzere çeşitli etnik gruplar yaşamaktadır. 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti’nin (ÇHC) kurulmasından sonra Uygur Türklerinin anavatanı olan bu bölge, siyasi olayların dinamiğinde yaşanan baskı süreciyle Çin Halk Cumhuriyeti’nin özerk bölgesi olarak ilan edilmiştir. Bir aktörün ulusal kimliğine ulaşmak adına temelde etnik köken ve inanç kelimeleri üzerinden inceleme yapılmaktadır. Doğu Türkistan’ın tarihi göz önüne alındığında Çin, bu kavramları ifade eden değerler üzerinden Uygurlara karşı radikal politikalar uygulamaktadır. Bu hususta hakları ve sosyo-kültürel değerleri silinmeye çalışan Uygurlar, Türkiye başta olmak üzere çeşitli Türk Devletlerine göç etmişlerdir. Bu bağlamda çalışma, Türkiye’de Uygur Türklerine yönelik bakış ve algıyı İslamcı ve milliyetçi dergiler üzerinden ele almayı amaçlamaktadır. Çalışmada ilgili dergilerin arşivi taranmış ve özel görüşmeler yapılmıştır. Yapılan analiz farklı dönemlerde yayınlanan sekiz İslamcı ve sekiz milliyetçi dergi ile sınırlandırılmıştır. Dergilerin içerikleri karşılaştırmalı veri tablolarıyla sunulmuştur. Araştırmanın bulguları iki sonucu göstermektedir. İlki, Türk siyasetinde ve dış politikasında, Uygur meselesinde kararlı bir politikanın olmaması uluslararası ilişkilerde mutlak dost-düşman olmadığını göstermektedir. İkinci olarak, dergilerin Uygurların yaşadıklarının aktarılmasındaki rolünün önemidir. İslamcı yayınlarda dini kimliğin, Uygur topluluğunu birleştiren bir güç olduğu vurgulanmıştır. Milliyetçi dergilerde, ulusal birliğin bileşeninin etnik kimlik olduğu vurgulanmış ve bu kimlik, direniş kaynağı olarak görülmüştür. Bu çalışma, Türkiye’nin siyasal, sosyal ve kültürel yapısının temel dinamiklerinden İslamcılık ve milliyetçilik ile doğrudan kesişen Uygur Türklerine yönelik etnik ve dini kimliğe dayalı dergi yayınlarının karşılaştırmalı söylem analizini temel alarak bu alandaki bilgi boşluğunu doldurmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Milliyetçilik, İslamcılık, Uygur Türkleri, Dergiler, Doğu Türkistan

Kaynakça

• Açıkel, N. & Polat, İ. (2010). Doğu Türkistan "Asya'nın Garip Coğrafyası, Genç Öncüler Dergisi, 55 (18-21). Akın T. (2009). Kazanan Doğu Türkistandır, Baran Dergisi, 131(11).
• Aksoy T. (2009). Soykırım Unutturuluyor, Baran Dergisi, 132(5).
• Aksoy, T. (2008). Doğu Türkistan’da Sönen Olimpiyat Ateşi, Baran Dergisi, (84),11.
• Alptekin, İ. Y. (1970). Doğu Türkistan’ın İstiklal Davası, Devlet Dergisi, 46 (6-7).
• Aydın, G. & Yüce, M. (2020). Baskıcı ve Dışlayıcı Han Milliyetçiliğinin Doğu Türkistan’da (Sincan Uygur Özerk Bölgesi) Yansımaları, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(4), 2668-2682. https://doi.org/10.33206/mjss.722057
• Ayyıldız Gazetesi, (1963). Doğu Türkistan’da İsyan, Orkun Dergisi, 13(23).
• Baran, (2007) ABD, Guantanamo’daki Doğu Türkistanlılara İşkence Yaptırmak için Çin’den İşkenceci Getirtmiş, Baran Dergisi, 8. (22)
• Baran, (2009). El Kaide'den Uygur Müslümanları İçin İntikam Mesajı, Baran Dergisi, 132(5).
• Baran, (2009). Gulca Katliamı Yıl Döneminde Çin Protesto Edildi, Baran Dergisi,109(17).
• Baran, (2010). Doğu Türkistan'da Dini Faaliyetlere Kısıtlama, Baran Dergisi,157(4).
• Baran, (2012). İsveç Çin Konsolosluğu Önünde Eylem, Baran Dergisi, 265(15).
• Baran, (2012). Urumçi Protestosu, Baran Dergisi, 286(9).
• Baran, (2014). İşgalci Çin'in Urumçi Katliamı [Dergi makalesi], Baran Dergisi, 391(12).
• Baran, (2015). Çin Uygur Bölgesinde Oruç'u Yasakladı, Baran Dergisi, 441(11).
• Baran, (2015). İslam Düşmanları İş Başında, Baran Dergisi, 435(14).
• Basın Açıklaması, (2021). Uygur Türklerinin Seslerini Duyurmalarına Dahi Müsaade Edilmemesi Hakkında TBMM’de Basın Toplantısı, Mustafa Yeneroğlu. https://www.mustafayeneroglu.com/uygur-turklerinin-seslerini-duyurmalarina-dahi-musaade-edilmemesi-hakkinda-tbmmde-basin-toplantisi/ adresinden 14.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• BİA, (2019). Uygurlar Soru Önergesi reddedildi, https://m.bianet.org/bianet/siyaset/217377-uygurlar-soru-onergesi-neden-reddedildi adresinden 13.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Bölükbaşı, Y. Z. (2021). Türk Dış Politikasında Süreklilik ve Değişim: Kemalizm ve CHP, Akademik Hassasiyetler, 8(15), 83-110. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1459721
• Çakan, V. (2017). Ülke Tanıtımı: Geçmişten Günümüze Çin. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 111-130. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/470381
• Çelik, M. (2023). Uygur konusunda U dönüşü mü? İNSTİTUDE, https://www.institude.org/opinion/uygur-konusunda-u-donusu-mu-in-turkish adresinden 13.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• ÇHC Ulusal Halk Kongresi (2023). Çin Halk Cumhuriyeti Anayasası, http://en.npc.gov.cn.cdurl.cn/constitution.html adresinden 07.05.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Çolakoğlu, S. (2012). Türkiye- Çin İlişkileri: Tek taraflı Aşk mı, Ortadoğu Analiz, 4(45). https://www.orsam.org.tr/d_hbanaliz/5Selcukcolakoglu.pd
• Devlet. (1976). Doğu Türkistan Çin ile Rusya, Arasında En Büyük İhtilaftır, Devlet Dergisi, 350(9).
• Duygun, F. (2009). Kumandan Carlos: ‘Doğu Türkistan Meselesini’ ABD Emperyalizmine Yem Etmemeliyiz!’ Baran Dergisi, 133(8).
• Ekrem, E. (2009). Urumçi Olayı, Çin Basınında Türkiye, Türk Yurdu Dergisi, 264, 25-28.
• Erol, M. S. (2013) Yeni Büyük Oyunda Doğu Türkistan ve Çin’in "Terör Politikası, Türk Yurdu Dergisi, 312, 20-22
• Ertürk, A. T. (2018). Türkiye’de Uygur Toplumu: Tarihî Serüveni, Sorunları ve Araştırma Talepleri, Araştırma 87, İNSAMER. https://www.insamer.com/tr/uploads/pdf/rapor-turkiye-de-uygur-toplumu-tarihi-seruveni-sorunlari-ve-talepleri.pdf
• Euronews, 2020, AK Parti Sözcüsü Çelik: Tek arzumuz Uygur Türklerinin Çin'de refah içinde yaşaması, https://tr.euronews.com/2020/09/29/ak-parti-sozcusu-celik-tek-arzumuz-uygur-turklerinin-cin-de-refah-icinde-yasamas adresinden 14.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Grbovic, V. (2019). Ethnodemographıc Specıfıcatıons Of Xınjıang (P.R. Of Chına). Preliminary Report, 67(2). DOI:10.5937/zrgfub1902085G
• GRITV, (2021). Türkiye Uygur Türklerini yalnız mı bırakıyor? https://www.gritv.net/gri-haberler-haberleri/turkiye-uygur-turklerini-yalniz-mi-birakiyor adresinden 13.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Gül, O. K. (2007). Doğu Türkistan’dan Türkiye’ye Hazin Bir Göç Hikâyesi. Journal of Turkish Studies, 2(1), 252-273
• Güldeş, M. (2008). Doğu Türkistanlı Uygur Türklerinin Türkiye’de Kurdukları Dernekler ve Yayın Faaliyetleri, (Yayın no. 219853), [Yüksek Lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi]
• Hukuk Ansiklopedisi. (2023). Çin Halk Cumhuriyeti Anayasası: Https://Hukukbook.Com/Cin-Halk-Cumhuriyeti-Anayasasi/ adresinden 07.05.2023 tarihinde erişilmiştir.
• INDERPENDENT, (2020). Uygur Türklerine Yapılan Baskıların Araştırılması İçin Verilen Teklif Cumhur İttifakı Oylarıyla Reddedildi, TBMM’de Tansiyon Yükseldi: Çin’e Savaş Mı Açalım? Fetö Projesi ABD Maşası, https://www.indyturk.com/node/210066/siyaset/uygur-t%25c3%25bcrklerine-yap%25c4%25b1lan-bask%25c4%25b1lar%25c4%25b1n-ara%25c5%259ft%25c4%25b1r%25c4%25b1lmas%25c4%25b1-i%25c3%25a7in-verilen-teklif-cumhur adresinden 13.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• İnayet, A. (2000). Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde Türk- Uygur İlişkileri Üzerine (1861-1934), Türk Dünyası İnceleme Dergisi, 4, 319-324. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/406169
• İslamcı Dergiler Projesi, https://idp.org.tr/ adresinden 13.09.2023 tarihinde erişilmiştir. Kaçar, A. (2009). Uygur Türkleri ve Emperyal Tuzakları!.. Genç Birikim Dergisi, 123(3).
• Kaplı, K. (1961). Doğu Türkistan Faciası, Hilal Dergisi, 17(21).
• Karaca, K.R. (2007). Türkiye-Çin Halk Cumhuriyeti İlişkilerinde Doğu Türkistan Sorunu, Gazi Akademik Bakış Dergisi, 1(1), 219-245. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/74046
• Karluk, A. C. (2020). Doğu Türkistan Gerçeğinde Anlamsızlaşan Muhafazakâr Siyasal Söylemler, Türk Yurdu Dergisi, 389, 24-27.
• Karluk, A. C. (2020). Türkiye’deki Uygur Türkü Göçmenler ve Karşılaştıkları Sorunlar. Ç. Sarp (Ed.), Göç Sosyolojisi içinde, (245-288).
• Kazakbalası C. (1976). Sovyet Basınına Göre Doğu Türkistan’daki Vaziyet, Devlet Dergisi, 349(9).
• Koçulu, Z. (2009). Çin'in Uygur Türklerini Sindirme Politikası, Gerçek Hayat Dergisi, Sayı:474, 30.
• Kul, Ö. (2019). 100 Soruda Doğu Türkistan, İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı Yayıncılık.
• Kurban İ. (1982). Doğu Türkistan Hatıralarından: Kara Günleri, Töre Dergisi, 137(62-67).
• Kurban N.A (2020). Doğu Türkistan’ın Sesi: Abdurehim Heyt, Türk Yurdu Dergisi, 389, 48-50.
• Kurban, İ. (1982). Doğu Türkistan Hatıralarından Siyasi Kingeş İdaresi, Töre Dergisi, 138(58-63).
• Kuru, D. (2022). Türkiye Dış Politikasında Çin ve Uygurlar, Uluslararası Af Örgütü, https://www.amnesty.org.tr/icerik/turkiye-dis-politikasinda-cin-ve-uygurlar adresinden 13.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Kutluk, İ. (2009). Türk ve İslam Dünyası’nın Doğu’daki Kalesi Doğu Türkistan Düşüyor Mu? Türk Yurdu Dergisi, 264, 21-23.
• Maıhemutı, A. (2020). Türkiye-Çin Halk Cumhuriyeti İlişkileri (1976- 2012), (Yayın no. 613454), [Yüksek Lisans tezi, Ankara Üniversitesi]
• Mazlumder, (1999). Çin'de İdam Edilecek Uygur Gençlerine Destek, Mazlumder Dergisi, 28(11). Mevzuat, TBMM İçtüzüğü, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/17.5.584.pdf adresinden 27.09.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Mırza, H. B. (1962). Doğu Türkistan, Büyük Türkeli Dergisi, (10), 6-7
• Mırza, H. B. (1962). Doğu Türkistan, Büyük Türkeli Dergisi, (8), 3-6
• Mırza, H. B. (1962). Doğu Türkistan, Büyük Türkeli Dergisi, (9), 3-5
• Millî İstihbarat Teşkilâtı, Türkler ’de İstihbarat (Başlangıcından 1926 Yılına Kadar), https://www.mit.gov.tr/tarihce/birinci_bolum_B.html#:~:text=Asker%C3%AE%20Tarih%20ve%20Stratejik%20Et%C3%BCt,tarihinde%20resm%C3%AE%20olarak%20kuruldu%C4%9Fu%20anla%C5%9F%C4%B1lmaktad%C4%B1r adresinden 13.09.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Millî Yol. (1962). Türkistan’da İmha, Millî Yol Dergisi, (2)13.
• Milliyetçi Dergiler Projesi, https://www.milliyetcidergiler.org/dergiler adresinden 13.09.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Misak. (2000). Anasol-M Hükümeti, Mazlum Uygur Türkleri’ni Düşünüyor mu? Misak Dergisi, Cilt 114, (19), 14.
• Oğuzhan, H. (2018). Doğu Türkistan Esaret ve Zulmün Gerçek Yüzü. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı Yayıncılık.
• Öcal, M. (2017). Soğuk Savaş’tan Bir Kesit: Yapısal Değişiklikler ve Bloklar Arası İlişkiler 1960-1991. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi 5/2, 165-184. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1023215
• Ölmez O.R. (1975). Doğu Türkistan, Genç Arkadaş Dergisi, 15(3)
• Özkan, N. (2014). Kayseri’deki Uygur Türkleri Diasporası. Diyalektolog- Ağız Araştırmaları Dergisi, (9), 1-12. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/208459
• Safeguard Defenders, (2023). Targeted in Türkiye: China’s Transnational Repression Against Uyghurs. https://safeguarddefenders.com/sites/default/files/pdf/TARGETED%20IN%20TURKIYE%20.pdf
• Sayın, Y. & Koçak, G. (2017). Müslüman Dünyanın Bir Sorun Alanı Olarak Doğu Türkistan Meselesi ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin İzlediği Politikalar, Journal Of Ottoman Civilization Studies, 3(4). https://doi.org/10.21021/osmed.278865
• Serdengeçti (1952). Doğu Türkistan Faciası, Serdengeçti Dergisi,14(8).
• SETA. (2015). 2015’te Türkiye, http://file.setav.org/Files/Pdf/20160107162718_2015te-turkiye.pdf adresinden 02.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Subutay, B. (1971). Doğu Türkistan Türkleri, Töre Dergisi, 4(26).
• T.B.M.M Zabıt Ceridesi, (1336). Cilt:5, Devre:1, İçtima Senesi:1, Yüzüncü İçtima, 20.11.1336, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c005/tbmm01005100.pdf adresinden tarihinde 14.09.2023 erişilmiştir.
• TBMM İyi Parti Grup Başkanlığı, (2018). https://www2.tbmm.gov.tr/D27/10/10-374524gen.Pdf adresinden 13.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• TBMM Tutanak Sorgulama, (2023). https://www.tbmm.gov.tr/Tutanaklar/TutanakSorgu adresinden 14.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Temiz, K. (2017). Türkiye- Çin İlişkileri, SETA, 196. https://www.setav.org/assets/uploads/2017/04/TRCin.pdf Turan A. Ş. (1978). Kitaplar Arasında: ‘Uygur Türkleri, Töre Dergisi, 83(35).
• Türk Yurdu Dergileri https://www.turkyurdu.com.tr/dergiler.php , adresinden 11.11.2023 tarihinde erişilmiştir. Türk Yurdu. (2009). Doğu Türkistan Türklerine Yapılan Katliamı Kınıyoruz, Türk Yurdu Dergisi, 264, 19-20.
• Türkiye Barolar Birliği, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, http://anayasadegisikligi.barobirlik.org.tr/pdf/anayasa.pdf , adresinden 27.09.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, (2020). https://www.mfa.gov.tr/sc_-96_-bm-75-genel-kurulu-toplantisinda-ulkemizin-sincan-uygur-ozerk-bolgesiyle-ilgili-beyani-hk-sc.tr.mfa adresinden 15.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, (2023). Türkiye- Çin Halk Cumhuriyeti Siyasi İlişkileri https://www.mfa.gov.tr/turkiye-cin-halk-cumhuriyeti-siyasi-iliskileri.tr.mfa adresinden 13.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Türkiye-Çin Halk Cumhuriyeti İş İnsanları Dostluk ve Dayanışma Derneği, Türk – Çin Siyasi İlişkileri, http://www.tuciad.org.tr/turk-cin-siyasi-iliskileri/ adresinden 10.05.2023 tarihinde erişilmiştir. Uçar, İ.A. (2013). Asya’nın Kalbi Doğu Türkistan, Kardelen Dergisi, 76(12).
• Ulus, T. (2019). Türkiye- Doğu Türkistan İlişkileri (1923-2009), (Yayın no. 573869), [Yüksek Lisans tezi, Hacı Bayram Veli Üniversitesi]
• Uyanık, M. (2020). Doğu, Batı ve Güney Türkistan, Türk Yurdu Dergisi, 389. 28-32.
• Uygur Haber, (2023). Yıllardır Uygurlara sığınak olan ülke güvenlik itibarını kaybediyor, https://www.uygurhaber.com/uzmanlar-uygurlar-icin-bir-siginak-olan-ulke-artik-guvenli-degil/ adresinden 14.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Ünver, D. (2022). Çin – Türkiye İlişkilerinin Daha Detaylı Bir İncelemesi, Avrasya İnceleme Merkezi, Blok No:12, https://avim.org.tr/Blog/CIN-TURKIYE-ILISKILERININ-DAHA-DETAYLI-BIR-INCELEMESI-28-03-2022