EPIDEMICS AND PRECAUTIONS IN ANATOLIA THROUGHOUT HISTORY

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 185 - 194, 31.08.2022

Mustafa Bozkaya

Öz

Epidemics that affect today's world in a significant way have also affected societies in the past and forced them to take measures. Anatolia is a geography where epidemic diseases have been experienced intensively from ancient times to the present day. While religion-based practices were prominent in the early ages in the fight against epidemics, health services began to be institutionalized during the Byzantine, Seljuk and Ottoman periods. The Seljuks and Ottomans, who ruled in Anatolia, carried out important studies on health. It was put into practice in the Ottoman Empire as the first modern quarantine practices. In the fight against the epidemic, new institutions have been established and vaccines have been developed. As a precaution against epidemic diseases, European states and the Ottoman Empire organized conferences. At these conferences, they have developed joint plans and strategies to combat the epidemic. The foundation of the World Health Organization was laid after these developments. In this study, it was tried to compile information about health services and measures taken during the epidemic times in Anatolia in the pre-Republican period.

Anahtar Kelimeler

Anatolia, quarantine, epidemic, infectious diseases

TARİH BOYUNCA ANADOLU'DA SALGINLAR VE ÖNLEMLER

Öz

Dünyayı önemli bir şekilde etkileyen salgın hastalıklar, geçmişte de toplumları etkilemiş ve tedbirler almaya zorlamıştır. Anadolu antik çağlardan günümüze kadar salgın hastalıkların yoğunlukla yaşandığı bir coğrafyadır. Salgınlarla mücadelede ilk çağlarda din temelli uygulamalar göze çarparken, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı döneminde sağlık hizmetleri kurumsallaşmaya başlamıştır. Anadolu’da hüküm süren Selçuklu ve Osmanlı, sağlık konusunda önemli çalışmalar gerçekleştirmiştir. İlk modern karantina uygulamaları olarak Osmanlı devletinde uygulamaya konulmuştur. Salgınla mücadelede yeni kurumlar kurulmuş ve aşılar geliştirilmiştir. Salgın hastalıklara karşı önlem olarak Avrupalı devletler ve Osmanlı devleti konferanslar düzenlemişlerdir. Bu konferanslarda salgınla mücadelede ortak planlar ve stratejiler geliştirmişlerdir. Dünya Sağlık Örgütünün temeli bu gelişmelerden sonra atılmıştır. Bu çalışmada Cumhuriyet öncesi dönemde Anadolu’daki salgın zamanlarındaki sağlık hizmetleri ve alınan tedbirler hakkında bilgiler derlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, karantina, salgın, bulaşıcı hastalıklar

Kaynakça

• Abûl-Farac, G. (1987), Abû’l-Farac Tarihi, II, Çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akın, H. (2018). “Felaket Geliyorum Demişti: Ortaçağ’da Yaşanan Büyük Veba Salgını ve Toplumsal Yaşamdaki Sonuçları Üzerine Bir Değerlendirme”, Kebikeç, S: 46, ss. 247-296.
• Akyay, N. (1974), “Türkiye’de Veba Salgınları ve Veba Hakkında Eski Yayınlar”, 8(2), Mikrobiyoloji Bülteni, Ankara: Bilimsel Tıp Yayınları, s.209-219.
• Arık, F.Ş. (1991), “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba Salgınları” 15(26), Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, s.27-57.
• Arslan, M. (2021). Avrasya Uluslar arası Araştırma Dergisi, Anılarda Milli Mücadele Döneminde Sağlık Koşulları ve Verilen Sağlık Hizmetleri C9. S.27: 397-415.
• Artvinli, F. (2018) Pinel of İstanbul: Dr Luigi Mongeri (1815–82) and the Birth of Modern Psychiatry in the Ottoman Empire, History of Psychiatry, 4: 424-437.
• Ataç A. ve Uçar M. (2006). Önemli Bulaşıcı Hastalıklar ve Yaşam Sürecine Etkileri. Bilim Tarihi Araştırmaları 2006;(2):33-42.
• Atak, S. (2019)Tedavi Yöntemleri Açısından Selçuklu ve BizansPratikleri’nin Tahlili, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) Cilt/ 5, Sayı: 11, , ss. 325-345.
• Bakır, A. ve Ülgen, P. (2017), “Bizans’ta Tababet Kültürü Bilimi ve Çalışmları Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Cappadocıa Journal of Hıstory and Soctal Scıences, Vols.1-9, Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi Yayınları, s.15-39.
• Başağaoğlu, İ., Aksu, M. (2013). Lokman Hekim Journal, İzmir Urla – Klazomenai Karantina Teşkilatı (VIII):30-31.
• Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Böke, P. (2009). ÇTTAD, İzmir Karantina Teşkilatının Kuruluşu ve Faaliyetleri (1840-1900), VIII/18-19, (2009/Bahar-Güz):137-159.
• Çeçen, S. (2020). “Çivi Yazılı Belgelerde Anadolu’da Salgın Hastalık”, Kafdağı, Cilt 5, Sayı 1, 13-17.
• Eflaki, A. (1973), Ariflerin Menkıbeleri (Menakib al-Ârifin), Cilt 1, Çev. Tahsin Yazıcı, İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Emecen, F. (1991). Ayasuluk. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 4, s. 225-227). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Euronews (2020). Osmanlı’da karantina nasıl başladı? 'Şeriata uygun mu?' tartışması; halkın 'istemezük!' isyanları. Euronews. https://tr.euronews.com/2020/03/26/osmanli-karantina-nasil-basladi-seriata-uygun-mu-koronavirus-covid-istemezuk isyanlari?utm_medium=Social&utm_source=Twitter#Echobox=1585254927 (Erişim Tarihi: 09.02.2022).
• Gilgameş Destanı. (2001). (M. Ramazanoğlu, Çev.) Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Hardman, L. (2012), The History of Medicine, Amerika: Lucent Books Perss.
• Hürriyet (2020). Boğaz’ın En Güzel Kızı. Hürriyet e-Gazete. https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/bogazin-en-guzel-kizi-41566508 (Erişim Tarihi: 20.02.2022).
• İmir, Ç. Anadoludaki Sağlık Mabedleri. https://guncel.tgv.org.tr/journal/44/pdf/100105.pdf (Erişim Tarihi: 29.03.2022).
• Kahraman, A. (2011), “Tedavi”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi Cilt 40, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.254-256.
• Kay, E. (2008), “Muyîddin Mehî’nîn Mûfid (Nazmü’t-Teshil) Adlı Eseri (İnceleme-Metin Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dili’nin Oluşumundaki Yeri” (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı.
• Kazancıgil, A. (2004). Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Türkiye’de Tıp Tarihi. C.2,S.4,213-234.
• Kesik, M. (2020). Tarih Dergisi, Selçuklular’da Sağlık, Sağlık Kurumları ve Tıp Eğitimi. (2020/1): 115-144.
• Köroğlu, G. (2005a), “Bizans’ta Hekim Azizler, Eyüp’teki Kosmos ve Domianos Kilisesi”, Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler I-VIII, İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, s.240-246.
• Lyons AS, Petrucelli RJ. (1997). Çağlar Boyu Tıp (Çev. Nilgün Güdücü). Roche. İstanbul: Omaş, 19.
• Mc Carthy J. (2014). Ölüm ve Sürgün. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 263-264.
• Mcevedy, C. (2004), Ortaçağ Tarih Atlası, Çev. Ayşen Anadol, İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• Metintaş, M. Y. (2008) Refik Sağlam’ın Yaşamı ve Kişiliği.. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Nikiforuk A.(2001). Mahşerin Dört Atlısı. Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. (Çev. Selahattin Erkanlı). İstanbul: İletişim Yayınları, 30.
• S.S.Y.B. (1973) Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl. Ankara: Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayınları.
• Sarıyıldız, G. (2015) Osmanlı Sıhhiye Rüsum Tarifesi ve Muhtelit Sıhhiye Rüsum Tarifesi Komisyonları: Kapitülasyona Giden Bir Süreç. Osmanlıdan Cumhuriyete Sosyo Kültürel-Siyasi Yansımalar, Prof. Dr. Ali İhsan Gencer Anısına. İstanbul: Derin Yayınları içinde: ss. 271-318.
• TDK (2022). Türk Dil Kurumu Başkanlığı, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 15.02.2022).
• Ünal, A. (1980). Hitit Tıbbının Ana Hatları . BELLETEN, 44 (175) , 475-496.
• Vançelik, S. (2020). Türkiye’de Sağlık Politikası ve Gelişimi. Sağlık Politikaları Anadolu Üniversitesi Yayını No: 4149.
• Varlık, N. (2018) Osmanlılarda Veba Salgınları, Toplumsal Tarih, 296: 30-36.
• Yalçın, B. M., Ünal M., Pirdal, H., Selçuk, Y. (2016). Türk Aile Hek Dergisi, Anadolu tıp Tarihi – Bölüm I. 20 (1): 33-44.
• Yıldırım, N. (2010) İstanbul’un Sağlık Tarihi. İstanbul: Ajansfa.
• Yıldırım, N. (2020). İstanbul’da Sağlık Hayatı. Cilt 4 https://istanbultarihi.ist/107-istanbulda-saglik-hayati (Erişim Tarihi: 01.03.2022)
• Yüksel, O. ve Erdem, R. (2016). Biyoterörizm ve Sağlık. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 19(2): 203-222.
• Zorlu, T. (19.04.2016). Osmanlı Tıbbına Bakış. http://betim.org.tr (Erişim Tarihi: 19.03.2022).
• Ersoy, N., Gungor, Y. ve Akpinar, A. (2011) .International Sanitary Conferences from the Ottoman Perspective (1851-1938). Hygiea Internationalis An Interdisciplinary Journal for the History of Public Health, 10(1), 53-79