Ekinlik Adası Taşınmaz Kültür Varlıkları

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 325 - 346, 04.05.2020

Mesut Dündar

https://doi.org/10.31454/usb.723551

Cited By: 1

Öz

Güney Marmara’daki Marmara Takımadaları’ndan birini teşkil eden Ekinlik Adası’nın tarihi geçmişi hakkında pek fazla bilgi bulunmamaktadır. Bizans döneminden beri yerleşimlere sahne olan adanın ismi Rumcada “Kutali”, Türkçede “Ekinlik” olarak bilinmektedir. Vaktiyle Rumların yaşadığı adaya mübadele sonrası Karadeniz bölgesinden gelen Türkler yerleşmiştir. Sadece bir köy yerleşimin bulunduğu küçük adada Rumlardan kalma manastır ve kilise gibi ibadet yapıları ile okul, sarnıç-çeşme, değirmenler ve birkaç ev bulunmaktadır. Çalışmada, çoğu harabe halindeki söz konusu eserlerin belgelenip tanıtılarak literatüre kazandırılması ve bu vesileyle gelecek kuşaklara da aktarılması amaçlanmıştır. Bu amaçla, gerekli literatür ve arşiv taramaları yapılarak eserler yerinde incelenmiş, elde edilen veriler değerlendirilerek bunların ada ve bölge mimarisindeki yeri de ortaya konmaya çalışılmıştır.
İbadethane yapılarının en eskisini Bizans dönemine tarihlenen manastır kalıntıları teşkil etmektedir. Geniş bir alana yayılan birçok yapıdan oluştuğu anlaşılan manastırdaki kilisenin apsisi seçilebilmektedir. Yerleşim merkezinde yer alan ve 19. yüzyıla ait olduğu sanılan kilisenin de sadece apsis duvarı ile yan duvarlarının belirli bir kısmı ayaktadır. Bazilika planlı olduğu anlaşılan kilisenin inşasında moloz taş ve tuğla kullanılmıştır. Yerleşim dışında yer alan ve aynı döneme tarihlenen diğer kilise, konumu ve küçük ölçekli tekil yapısıyla daha çok bir şapeli andırmaktadır. Yalnızca beden duvarları kalan yapı moloz taşla inşa edilmiştir. Merkezdeki kilisenin yanında yer alan ve yüksek bir bodrum üzerine iki katlı olan okulun da sadece bodrum ile ilk katının bazı duvarları kalmıştır. Geç döneme ait yapının inşasında moloz taş ve tuğla kullanılmıştır. Adada üç adet yel değirmeni bulunmakta olup ikisinin beden duvarları ayaktadır. Diğerinin ise sadece alt kısım duvarları mevcuttur. Moloz taşla inşa edilen değirmenlerden birinin üzerinde 1877 tarihli mermer kitabe yer alır. Benzer özellikler gösteren diğer değirmenlerinde 19. yüzyıla ait oldukları sanılmaktadır. Ayazma mevkiinde yer alan sarnıç dikdörtgen planlı ve tonozludur. Beden duvarlarında moloz taş, tonoz örtüde tuğla kullanılmıştır. Sarnıcın 1847 tarihli mermer çeşmesi, barok ve ampir tarzı süslemeleriyle dikkati çeker. Sadece birkaç örneği kalan eski evlerin geleneksel şekilde ahşap ve kagir olarak iki veya üç katlı inşa edildikleri görülür. Genel itibariyle, manastır dışındaki yapılar Osmanlının son döneminde, kırsal Rum yerleşimlerinde inşa edilen benzer yapıların karakteristik özelliklerini yansıtmakta olup bunların korunması ve yaşatılması ada mimarisi için önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ekinlik Adası, Mimari, Manastır, Kilise, Yel Değirmeni, ev

Kaynakça

• Aydın, M. (2002). Kilise. TDV İslam Ansiklopedisi, 26: 12-14. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Dapper, M. D. (1703). Description Des Isles De L’Archipel. Amsterdam: Chez George Gallet. Dündar, M., Acıoğlu, Y. ve Koçyiğit, O. (2019). Ortaçağ’dan Günümüze Balıkesir İli Yüzey Araştırması 2017 Yılı Çalışmaları. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı (07-11 Mayıs 2018 Çanakkale), 2: 523-552. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. Dündar, M. (2012). Gökçeada- Osmanlı Devri Mimarisi. International Journal of Human Sciences, 9/2: 553-570. Doğan, Ö. S. (2009). Beşeri Coğrafya Açısından Marmara Takımadaları. İstanbul: Çantay Kitabevi. Ertüzün, R. M. (1999). Kapıdağı Yarımadası ve Çevresindeki Adalar: Tarih ve Arkeolojisi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Ozan Sanatevi. Eyice, S. (1994). Manastırlar. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 5: 288-294. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı. Gürkan, S. L. (2003). Manastır. TDV İslam Ansiklopedisi, 27: 558-560. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Hasluck, F. W. (1910). Cyzicus. Cambridge: Cambridge University. Johnson, M. J. ve Talbot, A. M. (1991). Monastery. Oxford Dictionary of Byzantium, 2: 1391-1392. Oxford: Oxford University Johnson, M. J. ve Wilkinson, J. (1991). Basilica. Oxford Dictionary of Byzantium, 1: 264-265. Oxford: Oxford University. Karaca, Z. (2001). İstanbul’da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, (3. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Kâtip Çelebi. (2018). Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr. (Haz., İ. Bostan). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi. Koyuncu, A. (2004). Osmanlı Devleti’nde Kilise ve Havra Politikasına Yeni Bir Bakış: Çanakkale Örneği. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 12/16: 35-87. Kuban, D. (1994). Bazilikalar. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 2: 112-113. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı. La Motraye, A. D. (1727). Voyages Du Sr. A. De La Motraye, En Europe, En Asie Et En Afrique, Vol. I-II. La Haye: T. Johnson & J. Van Duren. Öztürk, L. (2002). Kilise (İslam Tarihi). TDV İslam Ansiklopedisi, 26: 14-16. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Öztürk, N. ve Kındığlı, B. A. (2018). Zeytinliada Meyremana Manastırı. Antik Çağ’dan Cumhuriyet’e Bandırma ve Yakın Çevresi Tarihi, 145-163. Bursa: Bandırma Belediyesi. Pliny. (1961). Natural History, Vol. 2. London: William Heinemann Ltd. Pîrî Reis. (1988). Kitab-ı Bahriye, 4. (Ed., E. Z. Ökte). Ankara: The Historical Research Foundation İstanbul Research Center. Pococke, R. (1745). A Description of the East, and some other Countries, Vol. II. London: W. Bovyer. Polat, G. (2005). Avşa Adası’ndaki Hagios Georgios Manastırı. 14. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 205-216. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. Sivrioğlu, U. T. (2018). Lozan Mübadelesi Öncesinde Bandırma ve Çevresinde Rumlar. Antik Çağ’dan Cumhuriyet’e Bandırma ve Yakın Çevresi Tarihi, 485-510. Bursa: Bandırma Belediyesi. Takaoğlu, T. (2016). Çanakkale Kültürel Mirasında Yel Değirmenleri. İstanbul: Ege Yayınları. Tunçdilek, N. (1987). Marmara Adaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü. Uysal, A. O. ve Tombul, M. (2006). Windmills in the Rural Context of Ottoman Çanakkale. Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia, (Ed., T. Takaoğlu), Vol. 3: 59-74. İstanbul: Ege Yayınları. Devlet Arşivleri Başkanlığı, DH.MKT./258-34; HR.İM../95-31; DH.ŞRF./54-165 http://www.spongefishing-museum.gr/en/the-island-of-koutali-in-marmara-sea/ http://ekinlik.org https://www.facebook.com/Old-KoutaliEkinlik-Island-1379040828984973/