İdeal Human Conception in Minstrelsy Tradition

Yıl 2024, Sayı: 15, 198 - 233, 25.08.2024

Faruk Doğan

https://doi.org/10.47994/usbad.1401639

Öz

Human beings, who have been pursuing the ideal since the beginning of their existence, are social beings who struggle for their ideals. The desire to search for the ideal manifests itself differently in the life of each society. In Turkish society, the desire to find the ideal and create the ideal human type has continued with different searches until today. Although the type of "ideal human being" that draws strength and inspiration from tradition varies according to the era, geography and conditions, the search for the ideal has continued in every period by transforming into "alp type", "veteran type", "veli type", "wise type", "dervish type", "minstrel type" and today "new human type" in Turkish culture. The tradition of minstrelsy, which is an important representative of Turkish folk culture, has continued its existence from past to present with important functions such as having a good time, supporting beliefs and values, transferring culture to future generations, education, escaping from individual and social pressures. The minstrels, who are the performers of this tradition, have traveled from land to land with their instruments and words, increasing their knowledge and manners on the one hand, and on the other hand,
they have poetized the common values of the Turkish society with the rich human resources they communicate with. The minstrels, who generally talk about the beloved, love, the pain of love, the state of the minstrels, and reproaches against the catastrophe, could not remain independent from the society to which they belonged, and had different conceptions for the qualified human profile that would ensure the continuation of the social order. The aim of this study is to determine the basic characteristics of the ideal human type described by minstrels through saz and lyrics. Within the scope of the research, in which the document analysis technique, one of the qualitative research methods, was used, the ideal human being imagination mentioned in the verses of âşıks was analyzed and evaluated under the headings of "religion and mysticism", "general morality" and "individual and social life".

Anahtar Kelimeler

Turkish Folk Poetry, Minstrel, İdeal Person, Idealism

Âşıklık Geleneğinde İdeal İnsan Tasavvuru

Öz

Var oluşundan beri idealin izini süren insanoğlu, idealleri uğruna mücadele eden sosyal bir varlıktır. İdeali arama tutkusu, her toplumun yaşamında farklı bir şekilde tezahür eder. Türk toplumunda da ideali bulma ve ideal insan tipini oluşturma arzusu günümüze kadar farklı arayışlarla devam edegelmiştir. Gelenekten güç ve ilham alan “ideal insan” tipi çağa, coğrafyaya ve şartlara göre değişkenlik gösterse de Türk kültüründe “alp tipi”, “gazi tipi”, “veli tipi”, “bilge tipi”, “derviş tipi”, “âşık tipi” ve günümüzde “yeni insan tipi”ne dönüşerek ideal arayışını her dönem devam ettirmiştir. Türk halk kültürünün önemli temsilcisi konumunda bulunan âşıklık geleneği hoşça vakit geçirme, inanç ve değerlere destek verme, kültürü gelecek kuşaklara aktarma, eğitim, bireysel ve toplumsal baskılardan kaçıp kurtulma gibi önemli işlevlerle geçmişten günümüze varlığını sürdürmüştür. Bu geleneğin icracısı olan âşıklar, sazı ve sözüyle diyar diyar gezerek bir yandan bilgisini görgüsünü artırırken diğer yandan iletişimde bulunduğu zengin insan kaynağıyla Türk toplumunun ortak değerlerini dile ve tele dökerek şiirleştirmişlerdir. Genelde sevgiliden, aşktan, aşk acısından, âşıkların ahvalinden, feleğe sitemden söz eden âşıklar; ait oldukları toplumdan bağımsız kalamamış, toplumsal düzenin devamını sağlayacak nitelikli insan profili için de farklı tasavvurlarda bulunmuşlardır. Çalışmanın amacı, âşıkların saz ve söz aracılığıyla betimledikleri ideal insan tipinin temel özelliklerini belirlemektir. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme tekniğinin kullanıldığı araştırma kapsamında âşıkların dizelerinde söz konusu ettikleri ideal insan tasavvuru “din ve tasavvuf”, “genel ahlak” ve “bireysel ve toplumsal hayat” başlıkları altında incelenerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Halk Şiiri, Âşık, İdeal İnsan, İdealizm

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (2002). “Begim” Âşık Temel Turabî. Bursa: Mir Ofset.
• Arı, B. (2013). Adana Âşıklık Geleneğinde Bir Alevi Âşık: Hacı Ali Şen’in Şiirlerinde Nasihat, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, s. 68.
• Arısoy, M. S. (1985). Türk Halk Şiiri Antolojisi. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Artun, E. (1996). Günümüzde Adana Âşıklık Geleneği ve Âşık Feymânî. Adana: Adana Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları.
• Artun, E. (2011). Türk Halk Edebiyatına Giriş, Edebiyat Tarihi / Metinler. Adana: Karahan Kitabevi, 6. Baskı.
• Aslan, A. (2016). Âşık Şeref Taşlıova’nın Şiirlerindeki Değer Eğitimi Unsurlarının İncelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ağrı.
• Atalay, H. (2019). Âşık Mevlüt Mertoğlu’nun Şiirlerinde Tema ve Değerler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Bakırcıoğlu, N. Z. (2007). Halk Şiirimiz. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bakiler, Y. B. (1986). Âşık Veysel, Hayatı ve Şiirleri. İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Bars, M. E. (2020). Âşık Kimdir, Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, C.3, S.4.
• Batur, S. (2005). Halk Şiiri-Seçmeceler. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Birgören, H. (2018). Âşık Dertli Divanı. Ankara: Bolu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Cunbur, M. (1985). Karacaoğlan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Cunbur, M. (2008). Karacaoğlan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Baskı.
• Çağrıcı, M. (1989). Ahlak. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2.
• Çağrıcı, M. (2008). Sabır. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 35.
• Çiftlikçi, R. (2000). Arapgirli Halk Şairi Fehmi Gür: Hayatı- Sanatı- Bütün Şiirleri I-II. Malatya: Malatya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Dizdaroğlu, H. (1949). Yusufelili Huzurî, Hayatı-Şahsiyeti-Şiirleri. Ankara: Ulus Basımevi.
• Doğan, F. (2023). Türk Saz (Âşık) Şiirinde Nasihat, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Düzgün, D. (1997). Âşık Yaşar Reyhanî, Hayatı-Sanatı ve Şiirlerinden Seçmeler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Erkal, A. (2007). Âşık Sümmânî. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Erkal, A. (2014). Erzurumlu Emrah Divanı, Ankara: Birleşik Yayınları.
• Genç, İ. (2007). Örneklerle Eski Türk Edebiyatı Tarihi-Giriş. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Görkem, İ. (2006). Yeni Bilgiler Işığında Dadaloğlu, İstanbul: E Yayınları.
• İyiyol, F. (2010). Boşnak Halk Kültüründe Türk Tekke-Tasavvuf Geleneğinin İzleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Kabaklı, A. (2008). Âşık Edebiyatı. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 2. Baskı.
• Kafkasyalı, A. (1998). Âşık Murat Çobanoğlu, Hayatı-Sanatı-Eserleri, Ankara: Kişisel Yayın.
• Kaplan, M. (1985). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3-Tip Tahlilleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karadeniz, A. (2006). Âşık Şeref Taşlıova’nın Hayatı, Sanatı ve Eserleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• Kasır, H. A. (1984). Seyrânî. İstanbul: Acar Matbaacılık.
• Kaya, D. (1988). Âşık Veysel’in Şiirlerinde Kafiye Yapısı Âşık Veysel Selam Olsun Kucak Kucak. (Haz.). Kutlu Özen. Sivas.
• Kaya, D. (1994). Sivas’ta Âşıklık Geleneği ve Âşık Ruhsati. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Kaya, D. (2011). Âşık Veysel. Ankara: Akçağ Yayınları, 2. Baskı.
• Kılıç, M. Z. (2012). Âşık Gamgüder (Hayatı, Sanatı, Eserleri). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Korkmaz, Ö. (2020). 19. Yüzyıl Âşık Edebiyatında İdeal İnsanın Tutum ve Davranışları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Köprülü, M. F. (1985). Saz Şairleri I-V. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kurtoğlu, F. S. (2017). Âşık Veysel’in Şiirlerini Değer Eğitimi Açısından Okumak. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 83.
• Kürkçüoğlu, S., & Akbıyık, A. (2011). Şanlıurfalı Saz ve Söz Ustası Kısaslı Âşık Sefai (Mehmet Acet). Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları, 1. Baskı.
• MEB Örnekleriyle Türkçe Sözlük 3 (1995). Ankara: MEB Yayınları.
• MEB Örnekleriyle Türkçe Sözlük 2 (1996). Ankara: MEB Yayınları.
• Oğuzcan, Ü. Y. (2001). Dostlar Beni Hatırlasın (Âşık Veysel-Hayatı ve Bütün Şiirleri). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Olguner, F. (1994), Eflâtun, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.10, İstanbul: TDV Yayınları.
• Ögel, B. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş, C.VI. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özdemir, A. (2010). Âşık Ruhsâtî, İstanbul: Sivas Platformu Yayınları.
• Özer Yürük, D. (2019). Âşık Murat Çobanoğlu’nun On Birli Hece Ölçüsü ile Yazılan Şiirlerindeki Değerler Eğitimi Unsurlarının İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ağrı.
• Parlak, E. (2019). Garip Bülbül Neşet Ertaş, Hayatı-Sanatı-Eserleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Anma ve Armağan Kitaplar Dizisi, 2. Cilt.
• Sakaoğlu, S. (1987). Senin Aşkınla: Kadirlili Âşık Halil Karabulut. Konya: Nur Matbaası. Sakaoğlu, S. (2004). Karaca Oğlan, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sever, M. (2013). Türk Halk Şiiri. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• Tikdemir, H. (2023). Âşık Şiirinde Din: Âşık Murat Çobanoğlu Örneği. Kesit Akademi Dergisi, 9(36),
• Topcu, A. (2013). Âşık Tarzı Şiir Geleneği Bağlamında Zikri Aliyar’ın Şiir Dünyası Üzerine Kuramsal İncelemeler, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Uludağ, S. (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları.
• Ülgen, E. (2007). Şemsi Yastıman Hayatı ve Eserleri, Ahi Kültürünü Araştırma ve Eğitim Vakfı Yayınları. Y.Y. (1993). Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Büyük Lügat. İstanbul: TÜRDAV Yayınları.
• Yazıcı, T. (1994). Derviş, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, C.9.
• Yener, C. (1973). Türk Halk Edebiyatı Antolojisi. İstanbul: Bateş Yayınları.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Seçkin Yayınları, 12. Baskı. Yorgancı, O. (2013). Dadaloğlu. İstanbul: Anonim Yayıncılık.