Yapay Zekâ Hazırlık Endeksi Kapsamında Karşılaştırmalı Analiz: Türkiye ve AB Üyesi Ülkeler

Yıl 2025, Sayı: 19, 604 - 632, 30.09.2025

Alper Tunga Şen

https://doi.org/10.47994/usbad.1700028

Öz

Günümüzde yapay zekâ adından çok daha fazla söz ettirmektedir. Devletler yapay zekâ ile ilgili birçok farklı faaliyet içerisinde yer alsa dahi öncelikli amaçları gelecekte yapay zekâ politikalarına yön veren ülkeler arasında yer almaktır. Diğer yandan uluslararası kuruluşlar da (IMF, BM, Dünya Bankası vb.) yapay zekâ ile ilgili çalışmalarına hız vermişlerdir. Çalışmanın esas amacı Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından ilk kez 2024 yılında yayınlanmış olan ''Yapay Zekâ Hazırlık Endeksi'' (AIPI) kapsamında elde edilen verilerden yola çıkılarak Türkiye’nin AB üyesi ülkelerle karşılaştırmasıdır. Bu sayede Türkiye’nin diğer ülkelerle karşılaştırması yapılmış, hangi hususlarda daha fazla faaliyet göstermesi gerektiği hususunda çıkarımlar yapılmıştır. Çalışmanın önemli sonuçları arasında AIP endeksi içerisinde yer alan at boyutlardan biri olan ''İnsan Sermayesi ve İşgücü Piyasası Politikaları'' alt boyutunda Türkiye endeks ortalamasına yakınken, ''Düzenleme ve Etik'' alt boyutunda ise ortalamanın biraz gerisinde kalmıştır. Ayrıca endeksin bu iki alt boyuttan ciddi düzeyde etkilendiği de önemli sonuçlar arasında yer almaktadır. Bu sebeple Türkiye’nin özellikle bu iki alt boyutu etkileyen faktörler özelinde geleceğe dönük faaliyetler gerçekleştirmesi gelecekte söz sahibi ülkeler arasında yer alması açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zekâ , Türkiye , Yapay Zekâ Hazırlık Endeksi , İnovasyon

Etik Beyan

Araştırma sürecinde tüm etik ilkelere uyulduğunu beyan ederim.

Comparative Analysis Within The Scope of Artificial Intelligence Readiness Index: Türkiye and EU Member Countries

Öz

Nowadays, artificial intelligence is being talked about more and more every day. Even though states are involved in many different activities related to artificial intelligence, their primary goal is to be among the countries that guide artificial intelligence policies in the future. On the other hand, international organizations (IMF, UN, World Bank, etc.) have also accelerated their work on artificial intelligence. The main purpose of the study is to compare Turkey with EU member countries based on the data obtained within the scope of the "Artificial Intelligence Preparedness Index" (AIPI), which was first published by the International Monetary Fund (IMF) in 2024. In this way, Turkey was compared with other countries and inferences were made about which issues it should be more active in. Among the important results of the study, while Turkey was close to the index average in the "Human Capital and Labor Market Policies" subdimension, which is one of the six dimensions in the AIP index, it fell slightly behind the average in the "Regulation and Ethics" sub-dimension. In addition, it is among the important results that the index is seriously affected by these two sub-dimensions. For this reason, it is important for Turkey to carry out forward looking activities, especially within the factors affecting these two subdimensions, in order to be among the countries that have a say in the future.

Anahtar Kelimeler

Artificial Intelligence , Türkiye , Artificial Intelligence Preparedness Index , Innovation

Kaynakça

• Akbaş, A. (2024). Yapay zekâ ile toplumsal dönüşüm: Sosyolojik perspektif. International Journal of Humanities and Education, 10(22), 151–180.
• Al Kuwaiti, A., Nazer, K., Al-Reedy, A., Al-Shehri, S., Al-Muhanna, A., Subbarayalu, A. V., & Al-Muhanna, F. A. (2023). A review of the role of artificial intelligence in healthcare. Journal of Personalized Medicine, 13(6), 951-973.
• Ananny, M., & Crawford, K. (2018). Seeing without knowing: Limitations of the transparency ideal and its application to algorithmic accountability. New Media & Society, 20(3), 973-989.
• Bajwa, J., Munir, U., Nori, A., & Williams, B. (2021). Artificial intelligence in healthcare: Transforming the practice of medicine. Future Healthcare Journal, 8(2), 188-194.
• Bozdoğanoğlu, B., Haspolat, İ., & Yücel, A. (2024). Kamu idarelerinde yapay zekâ kullanımının ülke uygulamaları ve temel kamusal ilkeler çerçevesinde değerlendirilmesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(1), 1-32.
• Butcher, J., & Beridze, I. (2019). What is the state of artificial intelligence governance globally?. The RUSI Journal, 164(5-6), 88-96.
• Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi (2024) Hakkımızda, Erişim Adresi: https://cbddo.gov.tr/hakkimizda/, Erişim Tarihi: 08.05.2025.
• Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi (2024) Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi 2021-2025, Erişim Adresi: https://cbddo.gov.tr/uyzs, Erişim Tarihi: 23.06.2025.
• Doğan, M., Kılıç, A., & Şen, H. (2021). Türkiye’nin savunma sanayiindeki yapay zekâ uygulamaları. Savunma ve Teknoloji Dergisi, 13(2), 32–48.
• EUROSTAT (2024) R&D expenditure, Erişim Adresi: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=R%26D_expenditure, Erişim Tarihi: 14.05.2025.
• Fulmer, R. (2019). Artificial intelligence and counseling: Four levels of implementation. Theory & Psychology, 29(6), 807-819.
• Harkut, D. G., & Kasat, K. (2019). Introductory chapter: Artificial intelligence-challenges and applications.
• Harkut, D. G (Ed.), Artificial Intelligence-Scope and Limitations içinde, Intech Open.
• Ho, L., Barnhart, J., Trager, R., Bengio, Y., Brundage, M., Carnegie, A., & Snidal, D. (2023). International institutions for advanced AI. arXiv preprint arXiv:2307.04699.
• International Money Fund (2024) AI Preparedness Index (AIPI), Erişim Adresi: https://www.imf.org/external/datamapper/AI_PI@AIPI/ADVEC/EME/LIC, Erişim Tarihi: 08.05.2025.
• International Money Fund (2024) AI Preparedness Index (AIPI), Erişim Adresi: https://www.imf.org/external/datamapper/datasets/AIPI, Erişim Tarihi: 08.05.2025.
• Karnik, A. P., Chhajer, H., & Venkatesh, S. B. (2024). Transforming prosthodontics and oral implantology using robotics and artificial intelligence. Frontiers in Oral Health, 29(5), 1442100.
• Khalid, U. B., Naeem, M., Stasolla, F., Syed, M. H., Abbas, M., & Coronato, A. (2024). Impact of AI-powered solutions in rehabilitation process: Recent improvements and future trends. International Journal of General Medicine, 12(17), 943-969.
• Küçükşabanoğlu, Z. (2024) Görüş-Ülkelerin yapay zeka yarışı: Kim nerede duruyor?, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-ulkelerin-yapay-zeka-yarisi-kim-nerede-duruyor/3173988, Erişim Tarihi: 08.05.2025.
• Lund, B. D., Wang, T., Mannuru, N. R., Nie, B., Shimray, S., & Wang, Z. (2023). ChatGPT and a new academic reality: Artificial Intelligence‐written research papers and the ethics of the large language models in scholarly publishing. Journal of the Association for Information Science and Technology, 74(5), 570-581.
• Najjar, R. (2023). Redefining radiology: a review of artificial intelligence integration in medical imaging. Diagnostics, 13(17), 2760-2785.
• Office of Science and Technology Policy (2021) The White House launches the national artificial intelligence initiative office, Erişim Adresi: https://trumpwhitehouse.archives.gov/briefings-statements/white-house-launches-national-artificial-intelligence-initiative-office/, Erişim Tarihi: 08.05.2025.
• Perry, B., & Uuk, R. (2019). AI governance and the policymaking process: key considerations for reducing AI risk. Big Data and Cognitive Computing, 3(2), 26.
• Raheni, T. D., ve Thirumoorthi, P. (2020). Stochastic Artificial Intelligence: Review Article. Harkut, D. G (Ed.), Artificial Intelligence-Scope and Limitations içinde, (ss. 1-20). Intech Open.
• Roberts, H., Hine, E., Taddeo, M., & Floridi, L. (2024). Global AI governance: barriers and pathways forward. International Affairs, 100(3), 1275-1286.
• Saheb, T., & Saheb, T. (2024). Mapping ethical artificial intelligence policy landscape: A mixed method analysis. Science and engineering Ethics, 30(2), p. 9.
• Siegmann, C., & Anderljung, M. (2022). The Brussels effect and artificial intelligence: How EU regulation will impact the global AI market. arXiv preprint arXiv:2208.12645.
• Singh, A., Kanaujia, A., Singh, V. K., & Vinuesa, R. (2024). Artificial intelligence for sustainable development goals: Bibliometric patterns and concept evolution trajectories. Sustainable Development, 32(1), 724-754.
• Stein, J. P., Messingschlager, T., Gnambs, T., Hutmacher, F., & Appel, M. (2024). Attitudes towards AI: Measurement and associations with personality. Scientific Reports, 14(1), 2909-2925.
• Trading Economics (2024) GSYİH büyüme oranı, Erişim Adresi: https://tr.tradingeconomics.com/, Erişim Tarihi: 14.05.2025
• TÜİK (2024). Seçilmiş ülkelere göre genç nüfus ve oranı 2023, Erişim Adresi: https://data.tuik.gov.tr/, Erişim Tarihi: 14.05.2025
• Veale, M., Matus, K., & Gorwa, R. (2023). AI and global governance: Modalities, rationales, tensions. Annual Review of Law and Social Science, 19(1), 255-275.
• Zaidan, E., & Ibrahim, I. A. (2024). AI governance in a complex and rapidly changing regulatory landscape: A global perspective. Humanities and Social Sciences Communications, 11(1), 1-18.