Osmanlı Dönemi’nde Kudüs’ün Tanınmış Ailelerinden Hüseynîler

Yıl 2019, Sayı: 8, 39 - 76, 03.06.2019

Muttalip Şimşek

Öz

Dinî
bir hüviyeti bulunan ve Müslümanlar için önemli bir yere sahip olan Kudüs'e
Osmanlı sultanları büyük ehemmiyet vermiş ve şehirde ikamet eden âlim, fâkih,
müderris, seyyid ve şerifleri himaye etmişlerdi. Bunlar içerisinde Hz.
Muhammed'in soyundan gelen seyyid ve şerifler Osmanlı sultanları tarafından
daima korunup kollandığı gibi, yine Osmanlı toplumu içerisinde her bakımdan
büyük hürmet görmüşlerdir. Kuruluş yıllarından itibaren bu zümre, kendilerine
tanınan askerlik ve vergi muafiyetinin yanında (Memluk Dönemi'nin aksine) idarî
yapı içerisinde de her zaman yer bulabilmiştir.

Hüseynî
ailesi asırlarca Kudüs'te bulunan kutsal mekânların (Mescid-i Aksa ve
Kubbetü's-Sahra Camii) muhafızlığını üstlenmiş, dört büyük mezhepten
Hanefîlerin müftülük makamını ellerinde bulundurmuş ve her şeyden önemlisi Hz.
Peygamber'in soyundan gelen ve Kudüs'te yaşayan seyyid ve şeriflerin reisliğini
(Nakîbüleşraf Kaymakamı) yapmışlardı. Böylesine önemli makamları elinde
bulunduran Hüseynî ailesi, 18. yüzyılın başlarında Nakîbüleşraf Muhammed b.
Mustafa el-Hüseynî'nin isyanında olduğu gibi, Tanzimat Döneminde de kimi zaman
Osmanlı idarecileriyle anlaşmazlık içerisine girmişler ve belirli bir süre
sahip oldukları makamlar ellerinden alınmıştı.

            Tanzimat
Döneminin, diğer pek çok bölgeye olduğu gibi, Kudüs'e de bazı etkileri olmuş ve
bu değişimden belki de en fazla bu aile etkilenmiş; kimi zaman gözden düşmüş,
kimi zaman da tekrar önemli görevler kendilerine tevcih edilmişti. Bu cümleden
olmak üzere, bu çalışmada, öncelikle Kudüs ve çevresinde öne çıkan aileler
hakkında bilgi verilecek ve Osmanlı idarî yapısı içerisinde bu ailelerin
kendilerine hareket alanı bulmalarının nedenleri ifade edilecektir. Daha sonra
Tanzimat döneminde, Hüseynî ailesinin idarî yapı içerisindeki durumları ile
sosyal ve ekonomik hayatta nasıl bir konuma sahip oldukları ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Kudüs, Hüseynî Ailesi, Nakîbüleşraf, Seyyid ve Şerif

Kaynakça

• Arşiv KaynaklarıI. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emiri Mustafa II, (AE.SMST II), 39/3808.
• Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO), 283/21210; 1272/95352.
• Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (A.}DVNS.MHM.d..), 96/576.
• Dâhiliye Nezâreti Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyesi (DH.SAİD), 80/91.
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı (HR.TO), 398/43.
• Sadaret Divan Mukavelenameler (A.}DVN.MKL), 72/7.
• II. Kudüs Şer'iyye Sicilleri (KŞS): Defter No 278, sayfa 32 (278/32); 278/41; 278/70; 295/23; 295/99; 297/149; 319/74; 321/75
• Kitap ve Makaleler
• Abu-Manneh, B., "Four Letters of Sayh Hasan al-Attar to Sayh Tahir al-Huseynî of Jerusalem", Journal of Arabica, 50/1 (Leiden: Brill 2003), 79-95.
• -----------, "Jerusalem in the Tanzimat Period, The New Ottoman Administration and Notables", Die Welt des Islam, XXX, (Leiden: Brill 1990), 1-44.
• -----------, "The Husaynis: The Rise of a Notable Family in 18th Century Palestine", Palestine in the Ottoman Period Political, Social and Economic Transformation, Ed. David Kushner, (Jerusalem: Yad Izhak Ben-Zvi Press 1986), 93-108.
• Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, C. 9, Yay. Haz: M. Münir Aktepe, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1984).
• Armstrong, Karen, Jerusalem One City Three Faiths, (New York: Ballantine Books 1996).
• Avcı, Yasemin, Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs (1890-1914), (Ankara: Phoenix Yayınları 2004).
• Baer, Gabriel, "Jerusalem's Families of Notables and the Wakf in the Early 19th Century", Palestine in the Ottoman Period Political, Social and Economic Transformation, Ed. David Kushner, (Jerusalem: Yad Izhak Ben-Zvi Press 1986), 109-122. Beydili, Kemal, "Yeni Osmanlılar Cemiyeti", TDV İslam Ansiklopedisi, C. 43, (İstanbul: 2013), 430-433.
• Cline, Eric H., Jerusalem Besieged From Ancient Canaan to Modern Israel, (Ann Arbor: The University of Michigan Press 2004). Freas, Erik Eliav, "Ottoman Reform, Islam and Palestine's Peasantry", Arab Studies Journal, 18(1), 2010, 196-231.
• Kupferschmidt, Uri, The Supreme Muslim Consil: Islam Under the British Mandate Palestine, (Leiden: E.J. Brill 1987).
• Özcan, Abdülkadir, “Edirne Vak’ası”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 10, (İstanbul: 2010), 445-446.
• Pappe, Ilan, The Rise and Fall of a Palestinian Dynasty, The Husaynis 1700-1948, (California: University of California Press 2010).
• Rozen, Minna, "The Naqib al-Ashraf Rebellion in Jerusalem (1702-1706) and Its Repercussion on the City's Dhimmis", Asian and Africian Studies, Vol.18/3, 1984, 249-270.
• Steih, Abdalqader, "18. Yüzyılın İlk Yarısında Kudüs Sancağı'nda Merkez ve Çevre İlişkisi Bağlamında Osmanlı Devleti ve Yerel Güçler", FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 8, (İstanbul: 2016), 241-257.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi 1965).
• -----------, Osmanlı Tarihi, C. V, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1947).
• Winter, Michael, "The Ashraf and the Naqib al-Ashrâf in Ottoman Egypt and Syria: a Comparative Analysis", Sayyids and Sharifs in Muslim Societies, The Living links to the Prophet, Edited by Morimoto Kazuo, (New York: Routledge Pub. 2013), 139-158.