Yükümlülerin Yerel Vergilere Uyumunu Etkileyen Faktörlerin Analizi: Çanakkale Örneği

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 1 - 24, 24.12.2022

Semra Taş Selçuk İpek

Öz

Bu çalışmanın amacı yükümlülerin yerel vergilere uyumunu etkileyen faktörlerin belirlenmesidir. Bu çerçevede belirlenen faktörler “kamu hizmetlerinin yükümlü tercihleriyle uyumu”, “vergi gelirlerinin etkin kullanımı”, “vergi idaresi- yükümlü ilişkisi” ve “yükümlülerin diğer yükümlüler hakkındaki düşünceleri” dir. Çalışmada Çanakkale İl Merkezinde ikamet eden 402 kişiye yüz yüze anket uygulanmış, veriler SPSS programı aracılığıyla analiz edilmiştir. Örneklemdeki faktör yapısını belirlemek amacıyla açıklayıcı faktör analizi (AFA) kullanılmış, faktörler arasındaki ilişkilerin tespit edilmesinde Korelasyon analizinden yararlanılmıştır. Analizden elde edilen bulgulardan hareketle, belirlenen faktörlerin tamamının yerel vergi uyumu üzerindeki etkisinin olumlu yönde arttırıcı olduğu ve yerel vergi uyumunu en fazla etkileyen faktörün “yükümlülerin diğer yükümlüler hakkında düşünceleri” olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Faktörlerin kendi aralarındaki ilişkiye bakıldığında ise faktörlerin her birinin kendi arasında istatistiksel olarak olumlu yönde anlamlı bir ilişki içinde olduğu ve en yüksek ilişkinin “kamu hizmetlerinin yükümlü tercihiyle uyumu” ile “vergilerinin etkin kullanımı” arasında gerçekleştiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Yerel vergiler, vergi uyumu, yerel vergi uyumu, yerel yönetimler, Çanakkale.

ANALYSIS OF THE FACTORS AFFECTING THE COMPLIANCE OF TAXPAYERS TO THE LOCAL TAXES: THE CASE OF ÇANAKKALE PROVINCE

Öz

The aim of this study is to determine how the factors affect local tax compliance such as " the conformity of public services with the preferences of taxpayers”, “the efficient use of tax revenues”, “the relationship between tax administration and taxpayer” and “the thoughts of taxpayers about other taxpayers”. For this purpose, a face-to-face survey was applied to 402 people residing in Çanakkale province, and the data were analyzed through the SPSS program. Explanatory factor analysis (EFA) was applied to determine the factor structure in the sample and, correlation analysis was performed to evaluate the relationships between the factors. Based on the findings obtained from the analysis, it is concluded that the effect of all factors on local tax compliance were positively increasing and the factor of "the thoughts of the obligors about other taxpayers" was found to be the most important factor affecting local tax compliance. The examination of relationships between the factors resulted that there was a statistically positive and significant relationship between each of the factors and the highest relationship was between "the compliance of public services with the obligee choice" and "effective use of taxes.

Anahtar Kelimeler

Yerel vergiler, vergi uyumu, yerel vergi uyumu, yerel yönetimler, Çanakkale.

Kaynakça

• Aktan, C. C (2006). Vergi Psikolojisinin Temelleri ve Vergi Ahlakı. Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi, (Der. Coşkun Can Aktan, Dilek Dileyici, İstiklal Y. Vural), Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Alıcı, O. V. (2017). Yerelleşme Sürecinde Belediyelerin Öz Gelirlerinin Değerlendirilmesi. ÇYYD, 26(4), 103–123.
• Allingham, M. ve Sandmo, A. (1972). Income Tax Evasion: A Theoretical Analysis. Journal of Public Economics, 323–338.
• Alm, J. (2019). What Motivates Tax Compliance? Journal of Economic Surveys, 33(2), 353–388. doi:10.1111/joes.12272
• Alm, J., Bloomquist, K. M. ve Mckee, M. (2017). When You Know Your Neighbour Pays Taxes: Information, Peer Effects and Tax Compliance. Fiscal Studies, 38(4), 587–613.
• Alm, J. ve Gomez, J. L. (2008). Social Capital and Tax Morale in Spain. Economic Analysis and Policy, 38(1), 73–87. doi:10.1016/S0313-5926(08)50007-5
• Alm, J. ve McKee, M. (1998). Extending the Lessons of Laboratory Experiments on Tax Compliance to Managerial and Decision Economics. Managerial and Decision Economics, 19(4–5), 259–275. doi:10.1002/(SICI)1099-1468(199806/08)19:4/5<259::AID-MDE890>3.0.CO;2-2
• Alm, J. ve Torgler, B. (2011). Do Ethics Matter? Tax Compliance and Morality. Journal of Business Ethics, 101(4), 635–651. doi:10.1007/s10551-011-0761-9
• Aydoğan, S. D. (2017). Vergi Psikolojisinin Temelleri ve Vergiye Karşı Davranışları Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesi. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, (3), 14–22.
• Azfar, O., Kahkonen, S. ve Meagher, P. (2001). Conditions for Effective Decentralized Governance: A Synthesis of Research Findings, IRIS Center, Working Paper, University of Maryland.
• Baloğlu, F. ve Susam, N. (2020). Devlet ve Mükellef Etkileşimi: Vergisel Yaptırım ve Kolaylıkların Yarattığı Mükellef Tipleri. International Journal of Public Finance, 5(1), 144–166. doi:10.30927/ijpf.677622
• Bazart, C. ve Pickhardt, M. (2009). Fighting Income Tax Evasion with Positive Rewards. LAMETA,University of Montpellier Working Papers.
• Belkaoui, A. R. (2004). Relationship between Tax Compliance Internationally and Selected Determinants of Tax Morale. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 13, 135–143. doi:10.1016/j.intaccaudtax.2004.09.001
• Biberoğlu, E. (2006). Türkiye’ de Gönüllü Vergi Uyumu. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Bilgin, H. K. (2011). Vergi Ahlakının Teorik Çerçevesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (2), 259–278.
• Bozlağan, R. ve Demirkaya, Y. (2008). Türkiye’de Yerel Yönetimler. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Canbay, T. ve Çetin, G. (2007). Vergiye Uyumu Belirleyen Bir Faktör Olarak Vergi Kültürü. Sosyal Bilimler, 5(1), 52–64.
• Carrillo, P. E., Castro, E. ve Scartascini, C. (2021). Public Good Provision and Property Tax Compliance : Evidence from a Natural Experiment. Journal of Public Economics, 198, 1–19. doi:10.1016/j.jpubeco.2021.104422
• Costello, A. B, Osborne, J. W. (2005). Best Practices in Exploratory Factor Analysis: Four Recommendations for Getting the most from Your Analysis. Practical Assessment Research & Evaluation, 10 (7).
• Chirico, M., Inman, R. P., Loeffler, C., MacDonald, J. ve Sieg, H. (2016). An Experimental Evaluation of Notification Strategies to Increase Property Tax Compliance : Free- Riding in the City of Brotherly Love. Tax Policy and the Economy, 30(1), 129–161.
• Cummings, R. G., Martinez-Vazquez, J., McKee, M. ve Torgler, B. (2005). Effects of Tax Morale on Tax Compliance: Experimental and Survey Evidence. Berkeley Program in Law & Economics, Working Paper Series. http://escholarship.org/uc/item/8sh2w9fp.pdf adresinden erişildi.
• Cummings, R. G., Martinez-Vazquez, J., McKee, M. ve Torgler, B. (2009). Tax morale affects tax compliance: Evidence from surveys and an artefactual field experiment. Journal of Economic Behavior and Organization, 70(3), 447–457. doi:10.1016/j.jebo.2008.02.010
• Çataloluk, C. (2008). Vergi Karşısında Mükelleflerin Tutum ve Davranışları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 213–228.
• Çelebi, K. (1997). Mükellef-Maliye İlişkilerini Etkileyen Faktörler. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(1), 75-84.
• Çetinkaya, Ö. ve Demirbaş, T. (2010). Belediye Gelirlerinin Analizi ve Mali Özerklik Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, (53), 1–18.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., Büyüköztürk, Şener. (2010). Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Demir, İ. C. (2009). Kamusal Harcamaların Toplumsal Algısı: Ampirik Bir Çalışma. Maliye Dergisi, (157), 210–226.
• Demirtaş, B. K. (2021). Vergi Uyumu Davranışı ve Laboratuvar Deneyleri: Bir Yazın Taraması. Maliye Dergisi, (180), 115–143.
• Didinmez, İ. ve Seçilmiş, E. (2018). İdare-Mükellef İlişkilerinin Vergi Uyumu Üzerine Etkileri. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(2), 105–128.
• Dularif, M. ve Rustiarini, N. W. (2021). Tax Compliance and Non-Deterrence Approach : A Systematic Review. International Journal of Sociology and Social Policy. doi:10.1108/IJSSP-04-2021-0108
• Dulupçu, M. A., Özkul, G., Ünlü, H. ve Sayın, M. (2014). Yerel Yönetimlerin Vergilendirme Yetkisine İlişkin Değerlendirmeler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 27–54.
• Ebel, D. R. ve Taliercio, R. (2005). Subnational Tax Policy Design and Administration in Transition and Developing Economies. Tax Notes, (7), 919–936.
• Egeli, H. ve Diril, F. (2012). Türkiye’de Yerel Yönetimlerde Mali Özerklik ve Vergilendirme Yetkisi. Sayıştay Dergisi, (84), 25–44.
• Erdoğdu, M. M. ve Geyik, O. (2020). Political Economy of Tax Compliance Behavior:An analysis of Three Cities in Turkey. M. M. Erdoğdu, L. Batrancea ve S. Çevik (Ed.), Behavioural Public Finance içinde (ss. 125–156).
• Feld, L. ve Frey, B. . (2002). Deterrence and Morale in Taxation: An Empirical Analysis.
• Frey, B. (1992). Tertium Datur : Pricing, Regulating and Intrinsic Motivation. KYKLOS, 45, 161–184.
• Franzoni, L. A. (1999). Tax Evasion and Tax Compliance. Encyclopaedia of Law and Economics. https://reference.findlaw.com/lawandeconomics/6020-tax-evasion-and-tax-compliance.pdf.
• Gerçek, A. (2010). Belediye Vergilerinin Türleri ve Analizi. Mahalli İdareler Maliyesi Üzerine Yazılar, (Der. Figen Altuğ, Özhan Çetinkaya, Selçuk İpek), Bursa: Ekin Yayınevi.
• Geyik, O. (2019). Vergi Uyum Maliyetlerinin Belirleyicileri Üzerine Bir İnceleme. A. Çevik (Ed.), CUDES 2019: 10. International Congress on Current Debates in Social Science içinde (ss. 168–172).
• Gökbunar, A. R. ve Utkuseven, A. (2007). Geçiş Ekonomilerinde Vergi İdaresinin Yeniden Yapılandırılması Üzerine. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 44(508), 64–70.
• Göksu, G. G. ve Saruç, T. (2012). Türkiye’de Vergiye Uyum: Mülakat Çalışması. Mevzuat Dergisi, (176), 1–11.
• Güner, A. (2006). Yönetimler Arası Gelir Bölüşümü: Temel İlke ve Uygulamalar. Mali Yerelleşme Teori ve Uygulama Üzerine Yazılar, (Der. Ayşe Güner, Serdar Yılmaz), İstanbul: Güncel Akademi.
• IMF. (2015). Current Challenges in Revenue Mobilization: Improving Tax Compliance.
• İpek, S. ve Kaynar, İ. (2009). “ Vergiye Gönüllü Uyum ” Konusunda Çanakkale İline Yönelik Ampirik Bir Çalışma. Yönetim ve Ekonomi, 16(1), 173–190.
• İpek, S. (2010). İdarelerarası Vergi Paylaşımına Farklı Bir Yaklaşım: Yerel Vergiler ve Vergi Uyumu. Mahalli İdareler Maliyesi Üzerine Yazılar, (Der. Figen Altuğ, Özhan Çetinkaya, Selçuk İpek), Bursa: Ekin Yayınevi.
• İpek, S. (2017). Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Mali Yapısı. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• James, S. ve Alley, C. (2002). Tax Compliance, Self-Assessment and Tax Administration. Journal of Finance and Management in Public Services, 2(2), 27–42.
• Kahriman, H. (2016). Vergiye Gönüllü Uyum Çerçevesinde Türkiye’de Gelir İdaresinin Organizasyon Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(1), 229–250.
• Karabacak, Y. (2005). Vergi Kaçakçılığının Nedenleri: Arz ve Talep Yanı. Vergi Dünyası Dergisi, (287), 131-141.
• Kesik, A. (2005). Yönetimler Arası Mali İlişkiler ve Türkiye Uygulaması. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 5(10), 75–103.
• Kirchler, E., Hoelzl, E. ve Wahl, I. (2008). Enforced versus Voluntary Tax Compliance : The ‘“ Slippery Slope ”’ Framework. Economic Psychology, 29(2), 210–225. doi:10.1016/j.joep.2007.05.004
• Kirchler, E. ve Wahl, I. (2010). Tax Compliance Inventory : TAX-I Voluntary Tax Compliance , Enforced Tax Compliance , Tax Avoidance , and Tax Evasion. Journal of Economic Psychology, 31(3), 331–346. doi:10.1016/j.joep.2010.01.002
• Kitapcı, İ. (2015). Vergi Etiği Vergi Psikolojisi “Verginin Sosyo- Psikolojik Teorisi”. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kitapcı, İ. (2016). Bilişsel Psikolojinin Vergi Uyumuna Etkisi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 53(611), 57–69.
• Korlu, R. K., Çetinkaya, Ö. ve Gerçek, A. (2016). Yerel Vergi Bilincinin Faktör Analizi ile Değerlendirilmesi: Bursa Örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(28), 443–465.
• Korlu, R.K., Gerçek, A., Çetinkaya, Ö. (2016). Mükelleflerin Yerel Vergi Algıları Üzerine Bir Analiz: Bursa Örneği. Yönetim ve Ekonomi, 23(3), 711-732.
• Kumluca, İ. (2003). Vergiye Gönüllü Uyumu Etkileyen Faktörler. Vergi Sorunları, 180, 91-97.
• Lodha, S., Sheikh, A. A. ve Soral, G. (2017). Tax Ethics and Tax Compliance: Exploring the Opinions of Tax Professionals of India. The IUP Journal of Accounting Research & Audit Practices, 16(4), 44–66. www.indiabudget.nic.in adresinden erişildi.
• Marandu, E. E., Mbekomize, C. J. ve Ifezue, A. N. (2015). Determinants of Tax Compliance: A Review of Factors and Conceptualizations. International Journal of Economics and Finance, 7(9), 207–218. doi:10.5539/ijef.v7n9p207
• Moges, A. G. (2005). Fiscal Federalism and Its Discontents: Theory and Policy. Paper prepared for the 3rd EAF-EARO/CADPR-WMU International Symposium on Ethiopian Development Studies, June 17-18, 2005, Addis Ababa, Ethiopia.
• Muter, N. B., Sakınç, S., Çelebi, A. Kemal. (1993). Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Tutum ve Davranışları Araştırması, Manisa İli Vergi Mükellefleri Üzerine Bir Anket Çalışması, Manisa.
• Nadaroğlu, H. (2001). Mahalli İdareler. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Nguyen, T. H. (2022). The Impact of Non-Economic Factors on Voluntary Tax Compliance Behavior : A Case Study of Small and Medium Enterprises in Vietnam. Economies, 10(8), 1–18.
• Özdemir, B. (1991). Merkezi İdare ile Mahallî İdareler Arasındaki İlişkiler. 7. Maliye Sempozyumu, Marmaris-Türkiye, (23-25 Mayıs 1991), 312- 325.
• Öziş, M. ve Atbaşı, F. D. (2019). Ahlâki Duygular Teorisi Bağlamında, Adam Smith ve Gary Becker’de Birey Davranışları Üzerine Değiniler. Mülkiye Dergisi, 43(4), 759–784
• Roth, J. A; Scholtz, J. T; Witte, A. D. (1989). Taxpayer Compliance: An Agenda for Research Philadelphia. University of Pennsylvania Press.
• Rubinfeld, D. L. (1987). The Economics of the Local Public Sector. Handbook of Public Economics, (2), 571–645.
• Saad, N. (2014). Tax Knowledge, Tax Complexity and Tax Compliance: Taxpayers’ View. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 109, 1069–1075. doi:10.1016/j.sbspro.2013.12.590
• Sağbaş, İ. (2003). Kamu Tercihi Teorisi ve Türkiye’de Yerel Vergilerin Algılanması. Amme İdaresi Dergisi, 36 (1), 169-178.
• Sandalcı, U. ve Sandalcı, İ. (2017). Vergi Ahlakı ve Kayıt Dışı Ekonomi İlişkisi: OECD Ülkeleri Özelinde Bir İnceleme. Sakarya İktisat Derigisi, 6(1), 70–93.
• Saruç, N.T. (2015). Vergi Uyumu. İstanbul: Seçkin Yayıncılık.
• Seçilmiş, E. ve Didinmez, İ. (2016). Vergi Reformlarının Davranışsal İktisat Perspektifinden Değerlendirilmesi : Türkiye Örneği. Bilig, (77), 203–232.
• Sezer, Ö. ve Vural, T. (2010). Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Devletin Değişen Rolü ve Merkezi Yönetim ile Yerel Yönetimler Arasında Yetki ve Görev Paylaşımı. Maliye Dergisi, (159), 203–219.
• Silvani, C. ve Katherina, B. (2000). Vergi İdaresi Reform Stratejisinin Planlanması: Tecrübe ve İlkeler. (Çev. Özgür Saraç), Türk İdare Dergisi, 426, 189-220.
• Song, Y. ve Yarbrough, T. E. (1978). Tax Ethics and Taxpayer Attitudes: A Survey. Public Administration and Development, 38(5), 442–452
• Sour, L. (2004). An Economic Model of Tax Compliance with Individual Morality and Group Conformity. Economica Mexicana, XIII, 43–61
• Stefura, G. (2012). A New Perspective on Individual Tax Compliance : The Role of the Income Source , Audit Probability and the Chance of being Detected. The USV Annals of Economics and Public Administration, 12(2), 192–201.
• Şentürk, S. H. (2014). Vergiye Gönüllü Uyum Sağlanmasında Fayda İlkesinin Rolü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 9(3), 129–143.
• Şenyüz, D. (1995). Vergilemede Yükümlü Psikolojisi. Bursa.
• Torgler, B. (2003). Tax Morale: Theory and Empirical Analysis of Tax Compliance. PhD Thesis, University of Basel.
• Torgler, B. (2004). Cross-Culture Comparison of tax Morale and Tax Compliance: Evidence from Costa Rica and Switzerland. International Journal of Comparative Sociology, 45(1–2), 17–43.
• Torgler,B., Schaffner, M., Macintyre, A. (2007). Tax Compliance, Tax Compliance, Tax Morale and Government Quality. Andrew Young School of Policy Studies.
• Tuay, E ve Güvenç, İ. (2007). Türkiye’ de Mükelleflerin Vergiye Bakışı. Gelir İdaresi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 51.
• Tunçer, M. (2002). Hükümet-Birey İlişkilerinin Vergi Uyumuna Etkisi ve Türkiye. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(3), 108–128.
• TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi-109&dil=1
• Türkoğlu, İ. (2014). Belediyelerde Vergilendirme Yetkisi. C.U. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(1), 421–432. https://dergipark.org.tr/en/pub/cumuiibf/issue/4265/57386 adresinden erişildi.
• Ulusoy, A; Akdemir, T. (2007). Mahalli İdareler. Ankara: Seçkin Kitabevi.
• Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2009). Yerel Yöneti̇mler ve Mali̇ Özerkli̇k:Türki̇ye ve OECD Ülkeleri̇ni̇n Karşılaştırmalı Analizi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 259–287.
• Üyümez, M. E. (2017). Sosyal Normlar ve Vergi Uyumu. Vergi Raporu, (208), 9–20.
• Wenzel, M. (2005). Misperceptions of Social Norms about Tax Compliance : From Theory to Intervention. Journal of Economic Psychology, 26(6), 862–883.
• Wibowo, H. T. (2020). The Effect of E-Local Tax Return Usage towards Local Tax Compliance. Journal of Contempory Accounting, 2(2), 81–96. doi:10.20885/jca.vol2.iss2.art3
• Yalama, G. Ö. ve Gümüş, E. (2013). Vergi Kaçırma Eğilimini Etkileyen Faktörler: Eskişehir’den Bulgular. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 9(20), 77–97.
• Yenigün, Y. (2012). Vergi Bilinci ve Vergi Uygulamaları Karşısında Mükelleflerin Davranışları: İstanbul Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta
• Yüce, M. ve Gerçek, A. (1998). Mükelleflerin Vergiye Yaklaşımını Belirleyen Faktörler ile İlgili Ampirik Bir Çalışma. Sayıştay Dergisi, 9(28), 20–31.
• Yurdadoğ, V., Gökbunar, R. ve Tunçay, B. (2016). Vergi Uyumunu Belirleyen Faktörlere Genel Bir Bakış. Yönetim ve Ekonomi, 23(3), 805–816. doi:10.18657/yonveek.281968