Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Haber Örnekleri Üzerinden Bir İnceleme

Yıl 2022, , 36 - 54, 27.04.2022

Ömer Özer

https://doi.org/10.32739/etkilesim.2022.5.9.154

Öz

Bu çalışmada haber söyleminde yapılan ideolojik üretimi saptamak denenmiştir. Bu amaçla iki haber üzerinde çözümleme yapılmıştır. Bu çözümlemenin yapılmasının nedeni, Türkiye’de eleştirel söylem çözümlemesi yaptığını iddia eden çok sayıda çalışmada kurgusal yanlışlar, yöntem kullanma yanlışları ve çözümleme yanlışlarının yapılmasıdır. Benzer hataya düşmemek için çalışmada önce kuramsal temel yöntem uyumu sağlanmıştır. Örneğin eleştirel söylem çözümlemesi önce kuramsal olarak açıklanmıştır. Yöntemde Teun Adrian van Dijk’ın makro – mikro şeması kullanıldığından düşünürün eleştirel söylem yaklaşımı da ele alınmıştır. Bunu, onun makro – mikro şemasının yöntem başlığı altında açıklanması izlemiştir. Bundan sonra ise şema uyarınca dilbilimsel kavramlar eşliğinde eleştirel söylem çözümlemesinin doğasına uygun irdeleme gerçekleştirilmiştir. Çözümlemelerin iki haber üzerinde yapılmasının nedeni, eleştirel söylem çözümlemesinin nasıl yapıldığını daha ayrıntılı olarak göstermektir. Çözümlemesinde tek bir haberi tercih eden van Dijk’ın (1991) çalışmalarından biri örnek alınmıştır. Çözümlemelere göre, van Dijk’ın yaklaşımı ve şeması Türkçe haberlere uyum sağlamaktadır. Bu anlamda haberlerin söyleminde ideolojik üretim yapıldığı ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel söylem çözümlemesi, Teun Adrian van Dijk, Sosyo-Bilişsel Yaklaşım, Makro-Mikro Şema, Yunanistan, Grev, Elton John Haberi.

Kaynakça

• Fairclough, N. (2001). Language and power. London: Longman.
• Fowler, R., Hodge, B. Kress, G. and Trew, T. (1979). Language and control. London: Routledge.
• Jahedi, M., Abdullah, F. S. and Mukundan, J. (2014). An overview of focal approaches of critical discourse analysis. International Journal of Education & Literacy Studies, 2(4), 28-35.
• Kress, G. ve Hodge B. (1979). Language as ideology. Routledge.
• ÖZER, Ö. (2018). Gökyüzüne çığlık öncülerden eleştirel söylem yaklaşımları ve özgün çözümlemeler. Konya: Literatürk Academia.
• Todolí Cervera, J., Labarta Postigo, M. and Dolon Herrero, R. (2006). What is critical discourse analysis?. Quaderns de Filologia. Estudis Lingüístics, Vol. XI, 9-34.
• van Dijk, A. T. (1977). Text and context: Exploration in the semantics and pragmatics of discourse. London: Sage.
• — (1981). Studies in the pragmatics of discourse. The Hague / Berlin: Mouton.
• — (1983). Discourse analysis: Its development and application to the structure of news. Journal of Communication. 33(2). 20-43.
• — (der.) (1986). Discourse and communication: New approaches to the analysis of mass media discourse and communication. Berlin / New York: de Gruyter.
• — (1988a). News as discourse. Lawrence Earlbaum Associates Publication.
• — (1988b). News analysis. Lawrence Earlbaum Associates Publi¬cation.
• — (1991). Media contents the interdisciplinary study of news as discourse. In K. B. Jensen and N. W. Jankowski (Eds.), A handbook of qualitative methodologies for mass communication research (pp. 108-120). Routledge.
• — (1993). Principles of critical discourse analysis. Discourse & Society, 4(2): 249-283.
• — (1996). Discourse, power and Access. In C. R. Caldas-Coulthard and M. Coulthard (Eds.), Texts and prac¬ti¬ces: Readings in critical discourse analysis (pp. 84-104). London: Routledge.
• — (2001). Critical discourse analysis. In D. Tannen, D. Schiffrin and H. Hamilton (Eds.), Handbook of dis¬course analysis (pp. 352-371). Oxford: Blackwell, 2001 (Longer version on homepage).
• — (2016). Sociocognitive discourse studies. In J. Richardson and J. Flowerdew (Eds.), Handbook of discourse analysis (pp. 1-26). Routledge.
• van Dijk, A. T. ve Kintsch, W. (1983). Strategies of Discourse Comprehension. New York: Academic Press.
• Wodak, R. (2002). Aspects of critical discourse analysis. Zeitschrift für Ange¬wandte Linguistik. 36, 5-31.
• Wodak, R. ve Meyer, M. (2009). Critical discourse analysis: History, agenda, theory, and methodology. In R. Wodak and M. Meyer (Eds), Methods of critical discourse analysis (1-33). London: Sage.