The Reproduction of the Dominant Environmentalism Ideology in Popular Documentaries: An Ideological Critique of ‘Netflix's’ ‘Our Planet’ (2019) Series

Yıl 2024, Sayı: 14, 290 - 317, 28.10.2024

Ulaş Can Olgunsoy

https://doi.org/10.32739/etkilesim.2024.7.14.269

Öz

As an art/mass media, cinema has the potential to reproduce certain codes, values and ideas and thereby establish the audience’s approval of the dominant ideology while entertaining and providing them with a good time. In this sense, many researchers focus on the relationship between cinema and ideology while acknowledging its role in transmitting ideological thoughts. Documentaries, whose content is provided by the actual world, and which are able to reproduce reality, are suitable tools for ideological purposes as they could influence the audience’s tendency to believe what is shown “more easily” than fictional works could do. Accordingly, this article attempts to understand how the series titled Netflix ’s Our Planet (2019) transmits ideological messages, ideas it aims to get audiences to approve, and thus how the dominant environmentalism ideology is reproduced. The study begins with a discussion of the ongoing characteristics and transformations of the documentary. Subsequently, the focus shifts on what the dominant environmentalism ideology “is”, its relationship with the global neoliberal system and how nature, wildlife and ecological problems are dealt with in popular documentaries. Considering popular narratives as one of the most important tools of mass culture, this study emphasizes the role of popular films in the circulation and reproduction of the codes inherent in the dominant ideology and, in connection with this, the position of Netflix in today’s global mass culture. The final section considers the series in the context of an ideological film criticism approach, examining the narrative structure, content, cinematic techniques, and methods used in the documentary.

Anahtar Kelimeler

documentary film, Netflix, environmentalism, ideology, ideological critique

Hâkim Çevrecilik İdeolojisinin Popüler Belgesellerde Yeniden Üretimi: ‘Netflix’in ‘Gezegenimiz’ (‘Our Planet’, 2019) Serisinin İdeolojik Eleştirisi

Öz

Bir sanat/kitle iletişim aracı olarak sinema, izlerkitleleri eğlendirmek ve hoşça vakit geçirtmekle birlikte belirli kodları, değerleri, fikirleri yeniden üreterek hâkim ideolojiye onay vermelerini sağlama potansiyeline sahiptir. Bu anlamda filmlerin ideoloji taşıyıcısı yapılar olduğu yaklaşımı sıklıkla kabul görmekte, sinema ve ideoloji ilişkileri birçok araştırmacı tarafından inceleme konusu yapılmaktadır. Kurmaca filmlere nazaran konularını daha doğrudan şekilde gerçek dünyadan, bilimsel doğrulardan, fizik gerçeklikten alan, kameranın gerçeği kaydetme ve yeniden üretme kapasitesine sırtını yaslayan belgeseller de ideolojik amaçlarla kullanılmaya oldukça elverişlidir; belgeselin bu doğası, izleyicilerin gösterilene inanma eğilimini güçlendirebilir ve belgeselin taşıdığı ideolojik mesajları kanıksama sürecini kurmaca yapıtlara göre daha “kolay” şekilde sağlayabilir. Bu anlamda bu makale de bir Netflix yapımı olan Gezegenimiz ’in (Our Planet, 2019) nasıl ideolojik mesajlar taşıdığının, izlerkitlelerin nasıl bir fikre onay vermesinin hedeflendiğinin ve dolayısıyla hâkim çevrecilik ideolojisinin nasıl yeniden üretildiğinin anlaşılmasına dönük bir çabadır. Zira dünyanın her yerinden milyonlarca insanın tükettiği bir içeriğin, milyonlara “aslında” ne söylediğinin tartışılması önem arz etmektedir. Çalışmada öncelikle, belgeselin ortaya çıkışından bugüne taşıdığı nitelikler ve yaşadığı dönüşümler ele alınmıştır. Hâkim çevrecilik ideolojisinin “ne olduğuna”, küresel neoliberal sistemle ilişkisine ve popüler belgesellerde doğanın, vahşi yaşamın, ekolojik sorunların nasıl ele alındığına odaklanılmıştır. Popüler anlatıların geçmişten bugüne kitle kültürünün önemli araçlarından biri olma olgusundan hareketle, popüler filmlerin hâkim ideolojiye içkin kodların dolaşımında ve yeniden üretiminde oynadığı rol, bununla ilişkili olarak da Netflix ’in günümüz küresel kitle kültürü içerisindeki konumu tartışılmıştır. Son başlıkta ise, çalışmaya örneklem olarak belirlenen Gezegenimiz serisi, ideolojik film eleştirisi yaklaşımı bağlamında, belgeselin anlatı yapısı, içeriği, kullanılan sinemasal teknik ve yöntemler ışığında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

belgesel film, Netflix, çevrecilik, ideoloji, ideolojik eleştiri

Kaynakça

• Abisel, N. (2017) Popüler sinema ve film türleri. DeKi Basım Yayım.
• Adorno, T. W. & Horkheimer, M. (2002). Dialectic of enlightenment: Philosophical fragments (E. Jephcott, Çev.). Stanford University Press.
• Althusser, L. (1989). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (Y. Alp & M. Özışık, Çev.). İletişim Yayınları.
• Armbruster, K. (1998). Creating the world we must save: The paradox of television nature documentaries. R. Kerridge & N. Sammells (Der.). Writing the environment: Ecocriticism and literature içinde (ss. 218-238). Zed Books.
• Atılgan, G. (2012). İdeoloji. G. Atılgan & E. A. Aytekin (Der.). Siyaset bilimi: Kavramlar, ideolojiler, disiplinler arası ilişkiler içinde (ss. 253-265). Yordam Kitap.
• Bazin, A. (1966). Çağdaş sinemanın sorunları (N. Özön, Çev.). Bilgi Yayınevi.
• Bazin, A. (2013). Sinema nedir? (İ. Şener, Çev.). Doruk Yayınları.
• Bookchin, M. (1996). Ekolojik bir topluma doğru (A. Yılmaz, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Bousé, D. (1998). Are wildlife films really “nature documentaries?”. Critical Studies in Mass Communication, 15, 116-140.
• Bousé, D. (2000). Wildlife films. University of Pennsylvania Press.
• Campany, D. (2008). Photography and cinema. Reaktion Books.
• Corrigan, T. (2008). Film eleştirisi (A. Gürata, Çev.). Dipnot Yayınları.
• Çoban, A. (2013). Çevrecilik. G. Atılgan & E. A. Aytekin (Der.). Siyaset bilimi: kavramlar, ideolojiler, disiplinler arası ilişkiler içinde (ss. 455-473). Yordam Kitap.
• Çulhaoğlu, M. (2013). Vladimir İlyiç Lenin/Ne Yapmalı? Marksist klasikleri okuma kılavuzu içinde (ss. 403-423). Yordam Kitap.
• Fain, K. (2019). Netflix: Culturally transformative and equally accessible. A. M. Buck & T. Plothe (Der.). Netflix at the nexus: content, practice, and production in the age of streaming television içinde (ss. 129-145). Peter Lang.
• Foster, J. B. (2013). Savunmasız gezegen: Çevrenin kısa ekonomik tarihi. (H. Ünder, Çev.). Epos Yayınları.
• Gider, N. (2014). Yapısal özellikleri açısından belgesel sinema. Marmara İletişim Dergisi, 12(12), 134-140.
• Glynne, A. (2011). Belgeseller: Nasıl yapılır, nasıl dağıtılır (N. Işık Çeper, Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Güngör, Ş. (2002). Belgesel sinemada görüntü. Belgesel Sinema, 1, 55-56.
• Hall, S. (2014). Yerel ve küresel: Küreselleşme ve etniklik (H. Tuncel, Çev.). Mülkiye Dergisi, 38(2), 133-150.
• Hayward, S. (2012). Sinemanın temel kavramları (U. Kutay & M. Çavuş, Çev.). Es Yayınları.
• Jeffries, M. (2003). BBC natural history versus science paradigms. Science as Culture, 12(4), 527-545.
• Jenner, M. (2018). Netflix & the re-invention of television. Palgrave Macmillan.
• Kabadayı, L. (2018). Film eleştirisi: Kuramsal çerçeve ve sinemamızdan örnek çözümlemeler. Dipnot Yayınları.
• Karadoğan, A. (2016). Senaryo ve anlatı: Senaryo için anahtar kavramlar. DeKi Basım Yayım.
• Kılıç, S. (2012). Sürdürülebilir kalkınma anlayışının ekonomik boyutuna ekolojik bir yaklaşım. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 47, 201-226.
• Kracauer, S. (2015). Film teorisi: Fiziksel gerçekliğin kurtuluşu (Ö. Çelik, Çev.). Metis Yayınları.
• Krause, S. R. (2020). Environmental domination. Political Theory, 48(4), 443-468.
• Kutay, U. (2016). Gerçeklik krizi ve belgesel sinema. Es Yayınları.
• Mükerrem, Z. (2016). Belgesel estetiği üzerine düşünceler: Kuram ve uygulamalar. Literatürk Yayınları.
• Nichols, B. (2017). Belgesel sinemaya giriş (D. Eruçman, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Orr, D. W. (2002). The nature of design: Ecology, culture, and human intention. Oxford University Press.
• Our Planet (2019). Five steps to help save our planet. 7 Haziran 2024 tarihinde https://www.ourplanet.com/en/video/five-steps-to-help-save-our-planet adresinden erişilmiştir.
• Özçetin, B. (2018). Kitle iletişim kuramları: Kavramlar, okullar, modeller. İletişim Yayınları.
• Özden, Z. (2004). Film eleştirisi: Film eleştirisinde temel yaklaşımlar ve tür filmi eleştirisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Ryan, M. & Lenos, M. (2014). Film çözümlemesine giriş: Anlatı sinemasında teknik ve anlam (E. S. Onat, Çev.). DeKi Basım Yayım.
• Ryan, M. & Kellner, D. (2016). Politik kamera: Çağdaş Hollywood sinemasının ideolojisi ve politikası (E. Özsayar, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Sharma S. (2016). Netflix and the documentary boom. K. McDonald & D. Smith-Rowsey (Der.). The Netflix effect: Technology and entertainment in the 21st century içinde (ss. 143-154). Bloomsbury Academic.
• Stam, R., R. Burgoyne, S. Flitterman-Lewis (2019). Sinemasal göstergebilim sözlüğü (S. Gündeş, Çev.). Es Yayınları.
• Tuncer, Ö. (2002). Kimin açmazı: Bilimin mi, sinemanın mı? Belgesel Sinema, 2, 103-105.
• Vertov, D. (2007). Sine-göz (A. Ergenç, Çev.). Agora Yayınları.
• Williams, R. (2018). Anahtar sözcükler: Kültür ve toplumun sözvarlığı (S. Kılıç, Çev.). İletişim Yayınları.
• Yetiş, M. (2012). Hegemonya. G. Atılgan & E. A. Aytekin (Der.). Siyaset bilimi: Kavramlar, ideolojiler, disiplinler arası ilişkiler içinde (ss. 87-98). Yordam Kitap.
• Yılmaz, E. (2008). Sinema ve ideoloji ilişkileri üzerine. B. Bakır, Y. Ünal & S. Saliji (Der.). Sinema ideoloji politika: Sinemasal yazılar I içinde (ss. 63-85). Nirengi Yayınları.
• Yurtsever, H. (2013). Karl Marx-Fredrich Engels/Alman İdeolojisi. Marksist klasikleri okuma kılavuzu içinde (ss. 53-73). Yordam Kitap.