Dijital Platformların Sosyal Gerçeklik Kavramlaştırması ve Dünya Algılamasına Etkisi: Yetiştirme Kuramı Perspektifi

Yıl 2025, Sayı: 16, 40 - 67

Rıdvan Cevher , Ömer Özer

https://doi.org/10.32739/etkilesim.2025.8.16.304

Öz

Bu çalışma, dijital yayın platformlarının (BluTV, Netflix, Prime Video) bireylerin sosyal gerçeklik kavramlaştırmaları ve dünya algılamaları üzerindeki etkisini, George Gerbner’ın yetiştirme kuramı çerçevesinde incelemektedir. Televizyonun bir kültürel anlatı ve ideolojik araç olarak ele alındığı bu kuram, dijital içeriklerin artan etkisiyle yeniden değerlendirilmiştir. Araştırma, dijital platformların günümüz medya ortamında nasıl bir sembolik işlev üstlendiğini anlamaya yönelik kuramsal ve ampirik bir çaba niteliği taşımaktadır. Çalışma iki aşamada gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada, Türkiye'de en çok izlenen diziler esas alınarak BluTV, Netflix ve Prime Video platformlarında yayınlanan içeriklere mesaj sistem çözümlemesi uygulanmıştır. Şiddet, aile yapısı ve kent yaşamı gibi temalar doğrultusunda elde edilen bulgular, ikinci aşamada geliştirilen anket formunun temelini oluşturmuştur. Anket, Gaziantep Üniversitesi’nde öğrenim gören 530 lisans öğrencisine yüz yüze uygulanmış; veriler yetiştirme ve anaakımlaştırma analizleriyle değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgular, dijital içeriklerde belirli toplumsal normların sistematik biçimde tekrarlandığını ve bu içeriklerin izleyicilerin sosyal gerçeklik algılarına yön verdiğini göstermektedir. Özellikle “şehir merkezleri daha tehlikelidir” ve “aile hâlâ önemlidir” ifadelerine verilen yüksek katılım oranı, dijital içeriklerin ideolojik etkisini ortaya koymaktadır. Ayrıca, demografik değişkenlere göre anlamlı farklılıklar da gözlemlenmiştir. Sonuç olarak çalışma, dijital yayın platformlarının yalnızca içerik sağlayıcı değil; aynı zamanda kültürel normların ve ideolojik yapının yeniden üretildiği sembolik düzenleyiciler olduğunu göstermektedir. Bu yönüyle Gerbner’ın kuramsal çerçevesinin dijital bağlamda da geçerli olduğu teyit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dijital medya , Yetiştirme Kuramı , Dijital Yayın Platformları , Sosyal Gerçeklik , Medya Etkileri

The Impact of Digital Platforms on the Conceptualization of Social Reality and Perception of the World: A Cultivation Theory Perspective

Öz

This study examines the influence of digital streaming platforms (BluTV, Netflix, Prime Video) on individuals’ conceptualizations of social reality and their perceptions of the world, within the framework of George Gerbner’s cultivation theory. Originally developed to explain how television functions as a cultural narrative and ideological apparatus, the theory is revisited here in light of the growing dominance of digital content. The research represents a theoretical and empirical effort to understand the symbolic function of streaming platforms in today’s media landscape. The study was conducted in two phases. In the first phase, content broadcast on BluTV, Netflix, and Prime Video – based on the most-watched series in Türkiye – was subjected to message system analysis. Themes such as violence, family structure, and urban life were identified. These findings informed the construction of a survey administered face-to-face to 530 undergraduate students at Gaziantep University. The data were analyzed using cultivation and mainstreaming methodologies. The results reveal that digital content consistently reinforces specific social norms and significantly shapes viewers’ perceptions of reality. Notably, statements such as “urban centers are more dangerous” and “family remains important in Turkish society” received high levels of agreement, indicating the ideological influence of such media content. Furthermore, meaningful differences were observed across various demographic categories. In conclusion, the findings suggest that digital streaming platforms serve not merely as distributors of entertainment content but as symbolic regulators that contribute to reproducing cultural norms and ideological structures. The study confirms that Gerbner’s theoretical framework remains valid and applicable within contemporary digital contexts.

Anahtar Kelimeler

Cultivation Theory , Digital Media , Streamin Platforms , Social Reality , Media Effects

Kaynakça

• Batmaz, V. (1986). Bir kitle iletişim aracı olarak televizyonun siyasal ve toplumsal etkileri: Ampirik bir model denemesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Batmaz, V. (2014). George Gerbner’ın iletişim teorisine, araştırmaya ve toplumsal eyleme katkıları üzerine (G. Ayas, Çev.). M. Morgan (Der.), Medyaya karşı içinde (ss. 9- 40). Ayrıntı Yayınları.
• Batmaz, V., & Aksoy, A. (1995). Türkiye’de televizyon ve aile. Aile Araştırma Kurumu.
• Eyrek, A. (2022). Ekran karşısında geçen zaman: Televizyon izlemenin McDonaldlaşması-aşırı izleme. Fenerbahçe Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi, 2(1), 83-96.
• Geray, H. K. (2006). Toplumsal araştırmalarda nicel ve nitel yöntemlere giriş: İletişim alanından örneklerle. Siyasal Kitabevi.
• Gerbner, G. (1969). Institutional pressures upon mass communicators. The Sociological Review, 13, 205-248.
• Gerbner, G. (1970). Cultural indicators: The case of violence in television drama. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 388, 69-81.
• Gerbner, G. (1977). Comparative cultural indicators. G. Gerbner (Ed.), Mass media policies in changing cultures içinde (ss. 199-205). John Wiley.
• Gerbner, G. (1986). The symbolic context of action and communication. R. L. Rosnow, & M. Georgoudi, (Ed.), Contextualism and understanding in behavioral science içinde (ss. 251-268). Praeger.
• Gerbner, G. (1988). Telling stories in the information age. B. D. Rubin (Ed.), Information and behavior içinde (ss. 3-12). Transaction Books.
• Gerbner, G. (1990). Epilogue: Advancing on the path of righteousness (maybe). N. Signorelli, & M. Morgan (Ed.), Cultivation analysis: New directions in media effects research içinde (ss. 249-262). Sage.
• Gerbner, G. (1996). Foreword: Invasion of the story sellers. R. F. Fox (Ed.), Harvesting minds: How TV commercials control kids içinde (ss. 9-13). Westport, CT: Praeger.
• Gerbner, G. (2001). Who is telling all the stories? Papazisiz SA Publications, 1(1), 5–8.
• Gerbner, G. (2002). Stories of violence and the public interest. The consequences of marketing televisual products içinde (ss. 125-134).
• Gerbner, G., & Gross, L. (1976). Living with television: The violence profile. Journal of Communication, 26, 172-194B.
• Gerbner, G., Gross, L. G., & Melody, W. H. (1973). Cultural indicators: The third voice. Communication technology and social policy içinde (ss. 555-573). John Wiley & Sons Press.
• Gerbner, G., Gross, L., Morgan, M., & Signorelli, N. (1982). Charting the mainstream: Television's contribution to political orientations. Journal of Communication, 32(2), 100-127.
• Gerbner, G., Morgan, M., & Signorelli, N. (1993). Television violence profile: The turning point. Manuscript, University of Pennsylvania, Annenberg School of Communications.
• Morgan, M. (1995). Television and the family: The cultivation perspective. D. Zillman, J. Bryant, & A. C. Huston (Ed.), Media, children, and the family: Social scientific, psychodynamic, and clinical perspectives içinde (ss. 109-126). Lawrence Erlbaum Associates.
• Morgan, M. (2010). The meaning of meaning: A cultivation analysis perspective. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 54(2), 337-341.
• Morgan, M., & Shanahan, J. (1997). Two decades of cultivation research: An appraisal and meta-analysis. B. Burleson (Ed.), Communication yearbook 20 içinde (ss. 1-45). Sage.
• Nickinson P., & Karner, J. (2025, Ocak 22). The 10 most popular streaming services, ranked by subscriber count. https://www.digitaltrends.com/home-theater/most-popular-streaming-services-by-subscribers/ adresinden erişilmiştir.
• Orman, Y. K. (2023, 11 Temmuz). Netflix artık zirvede değil: Türkiye’de en fazla izlenen dijital platformlar!. https://shiftdelete.net/netflix-artik-zirvede-degil-turkiyede-en-fazla-izlenen-dijital-platformlar/ adresinden erişilmiştir.
• Özer, Ö. (2003). Yetiştirme kuramı: Televizyonun kültürel göstergeler aracılığıyla sosyal gerçekliğe etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özer, Ö.(2004). Yetiştirme kuramı bağlamında Türkiye’de televizyonun ideolojik rolü. İletişim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 85–101.
• Özer, Ö. (2020). Yetiştirme kuramı ve kültürel göstergeler yöntemi. N. Mutlu (Ed.), İletişim kuram ve araştırmalarında yöntemler içinde (ss. 33-57). Ütopya Yayınevi.
• RTÜK. (2018). Televizyon izleme eğilimleri araştırma raporu. RTÜK Yayınları.
• RTÜK. (2022). Televizyon izleme eğilimleri araştırması. RTÜK Yayınları.
• Shanahan, J., & Morgan, M. (1999). Television and its viewers: Cultivation theory and research. Cambridge University Press.
• Signorelli, N., & Morgan, M. (1990). Cultivation analysis: New directions in media effects research. Sage.
• Stoll, J. (2025) Amazon Prime Video - statistics & facts. https://www.statista.com/topics/4740/amazon-prime-video/#topicOverview/ adresinden erişilmiştir.
• WeAreSocial. (2020). Digital 2020: Turkey. https://datareportal.com/reports/digital-2020-turkey adresinden erişilmiştir.
• WeAreSocial. (2025). Digital 2025: Turkey. https://datareportal.com/reports/digital-2025-turkey adresinden erişilmiştir.