Muînü’l-Müftî Çerçevesinde Üskübî’nin Fetva Verme Usûlüne Dair

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 19, 20 - 45, 01.06.2013

Nuray Keskı̇n**

Öz

Fetâvâ-yı Üskübî 16. yy.a ait son derece önemli ve meşhur nukûllü (nakilli, alıntılı, kaynaklı) bir fetva mecmuasıdır. Üskübî’nin vefatından sonra fetva katibi olan oğlu Ahmet Efendi tarafından derlenmiştir. Eser boyunca Üskübî genel olarak tek bir görüşü aktararak fetva verme yolunu tercih etmiş, yüzde onluk bir kısımdaysa ihtilaflara ve başka görüşlere yer vermiştir. Üskübî’nin ihtilaflı noktalarda fetva verme usûlü de farklı etkenlere (zamanın değişimi, istihsan, şeyhülislam fetvasına uygunluk vb.) bağlı olarak değişiklik arz etmiştir. Bu tarz durumlarda bazen de tercihte bulunmadan görüşleri zikretmekle yetinmiş, nakil bulamadığını belirttiği az sayıda meseledeyse mezhep içi kıyas yaparak veya tevakkuf ederek fetva verme yoluna meyletmiştir. Bu makalede biz Üskübî’nin fetva verme usulünü ortaya koymaya çalışacağız

Anahtar Kelimeler

Üskübî, Osmanlı Hukuku, fetva, usûl, tercih

Kaynakça

• Arı, M. Salih, “Osmanlılarda Şeyhülislamlık Müessesesi”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 1, c. I, 1994, s. 170-178.
• Aslan, Nâsi, “Osmanlı Hukukunun Oluşumunda Fetva ve Kazâ Münasebeti”, Dini Araştırmalar, 1999, c. II, sy. 4, s. 85-100.
• Aslan, Emine, Nukûllü Fetva Mecmûaları ve Mehmed Fıkhî’nin El-Ecvibetü’l-Kâni‘a Adlı Eserinin Bunlar Arasındaki Yeri, yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul, 2010.
• Boyacıoğlu, Ramazan, “Tarihi Açıdan Şeyhülislamlık, Şer’iye ve Evkaf Vekaleti”, Cum- huriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas, 1996, sy.1, s. 161-171.
• Düzenli, Pehlül, “Osmanlı Fetvâ Mecmuaları Işığında İstanbul’da Gayr-ı Müslimlerin Problemleri”, İstanbul Tecrübesi / The Experience of Istanbul: Dinsel ve Kültürel Farklılıkların Birarada Yaşaması, 2010, s. 203-220.
• Eşit, Yusuf, İbn Abidin’in Şerhu Ukûdi Resmi’l-müftî Adlı Eseri ve Bu Eser Işığında Müftünün Mezhep İçi Farklı Görüşler Karşısındaki Durumu, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi SBE, Kayseri, 2009.
• Fidan, Yılmaz, Ebüssuûd’un Fıkhî Meseleleri Çözümündeki Metodu, yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul, 2007.
• Kaloshi, Rahim, Fetâvâ-yı Üskübî ve Fetâvâ-yı Ahmediyye’ye göre İslam Aile Hukuku, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Bursa, 2008.
• Kaya, Süleyman, “Osmanlı Fetvası Üzerine”, TALİD, c. X, sy., 20, İstanbul, 2012.
• Kaya, Süleyman, “Akifzâde’nin Mecelletü’l-mehâkim İsimli Eseri Çerçevesinde Osmanlı Fetvasında Değişim”, MÜİFD, 2011, sy. 40, s. 93-108.
• Kaya, Süleyman, “Vekalet Akdine Dair Bir Tartışma Bağlamında Osmanlı Döneminde Fetvanın Müftâ-bih Hale Geliş Süreci”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2012, sy. 20, s. 71-86.
• Kaydu, Ekrem, “Osmanlı Devletinde Şeyhülislamlık Müessesesinin Ortaya Çıkışı”, Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, Ankara, 1977, sy. 2, s. 201- 210.
• Keskin, Nuray, Fetâvâ-yı Üskübî Latinizesi ve Tahlili, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi SBE, Sakarya, 2014.
• Kılıç, Muharrem, “Osmanlı Fetva Literatüründe Gayrimüslimlere Tanınan Din ve İbadet Özgürlüğü: Fetâvâ-yı Ali Efendi Örneklemi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2009, sy. 13, s. 63-82.
• Korkut, Abdullah, İbn Abidin’in Neşru’l-arf fi Binâi Ba‘dı’l-Ahkami ale’l-Örf Adlı Risalesi ve Bu Risale Işığında Sosyal Değişmenin Hükümlere Etkisi, yayınlan- mamış yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi SBE, Kayseri, 2010.
• Ocakoğlu, Ömer Faruk, Hanefi Mezhebinin Mezhep İçi İşleyişinde Örfün Konumu: İbn Abidin’in Örf Risalesi Örneği, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniver- sitesi SBE, Sakarya, 2004.
• Öge, Ali, “Şeyhülislam İbn Kemal’in Fetvaları Işığında Osmanlı İktisadi Hayatından Bir Kesit”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2010, sy. 16, s. 275-298.
• Örsten, Seda, Osmanlı Hukukunda Fetva, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara, 2005.
• Özen, Şükrü, Pîr Mehmet Efendi, DİA, c. XXXIV.
• Özen, Şükrü, Osmanlı Dönemi Fetva Literatürü, TALID, c. III, sayı. 5, 249-378.
• Özen, Şükrü “Molla Hüsrev’in Velâ Meselesi ile İlgili Görüşünün Osmanlı İlim Muhi- tindeki Yansımaları”, Uluslararası Molla Hüsrev Sempozyumu (Kasım 2011, Bursa), Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013, s. 321-392.
• Yörükan, Yusuf Ziya, “Bir Fetva Münasebetiyle: Fetva Müessesesi, Ebussuud Efendi ve Sarı Saltuk”, AÜİFD, 1952, c. I, sy. 2-3, s. 137-160.