Ebu’l-Hasan el-Harakânî’nin İlham Anlayışı

Yıl 2011, Cilt: 16 Sayı: 16, 79 - 110, 01.12.2011

Ahmet Emin Seyhan

Öz

Büyük Türk-İslâm âlim ve mutasavvıfı el-Harakânî, hem zâhirî hem de bâtınî ilimlerde kendisini geliştirmiş ve özellikle tasavvufî konularda derinleşmiş ender şahsiyetlerden biridir. Onun hikmet dolu sözleri incelendiğinde iddiaların aksine ümmî olmadığı, tam tersine İslâmî ilimlere vâkıf bir âlim olduğu anlaşılmaktadır. el-Harakânî, Kur’ân ve Sünnet’e gönülden bağlı bir İslâm mütefekkiridir. Onun sözlerine bakıldığında Allah ile irtibatının sağlamlığı, İslâm’ı temsil ve tebliğ hususundaki kararlılığı ve iç dünyasında cereyan eden aşkın hâller rahatlıkla görülebilmektedir. el-Harakânî, gerek kalbine gelen ilhamlardan bahsederken, gerek manevî alemde Hz. Muhammed ile aralarında geçen diyalogu anlatırken, gerekse zihninden geçen düşünceleri talebeleriyle paylaşırken çok önemli mesajlar vermiştir. Onun talebelerine verdiği bu bilgiler, Müslümanların büyük hedeflere talip olmaları ve büyük işler başarmaları amacına matuftur. O, yaşadığı dinî tecrübeleri civanmertlerine anlatarak onların da bu derecelere ulaşmalarını istemiştir. el-Harakânî, talebelerini bilgilendirirken kendi düşüncelerini doğrudan söylemek yerine, sırrına nida olunan ilhamlardan bahsederek anlatmayı tercih etmiştir. Uyguladığı bu yöntemle vermek istediği mesajı daha geniş kitlelere ulaştırmış ve veciz sözlerinin akıllarda kalmasına imkân sağlamıştır. el-Harakânî, Hz. Muhammed’den sonra başka peygamberin, Kur’ân’dan sonra başka vahyin gelmeyeceğini, ama ilhamın sâlih kulların kalplerine kıyâmete kadar gelmeye devam edeceğini ifade etmiştir

Anahtar Kelimeler

el-Harakânî, Bâyezîd-i Bistâmî, tasavvuf, ilham, ümmî

Kaynakça

• ABDULBÂKÎ, Muhammed Fuad, el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim, Çağrı Yay., İstanbul, 1986.
• AÇIKEL, Yusuf, “Nefsini Bilen Rabb’ini Bilir” Hadis mi?, Kelâm-ı Kibar mı?”, SDÜİFD, Isparta, Yıl, 1998, Sayı: 5, (s. 173-200).
• ASLAN, Abdülgaffâr, “Kelâm’da İlhamın Bilgi Değeri”, SDÜİFD, Isparta, Yıl, 2008/1, Sayı: 20, (s. 25-45).
• ATTÂR, Ferîdüddîn, (ö. 627/1230), Evliya Tezkireleri, Çev.: Süleyman Uludağ, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2007.
• -----, Tezkiratü’l-Evliyâ, (Nşr.: R. Nicholson), (I-II), Dünyâ-yı Kitâb, Tahran, 1370 hş.
• AYDIN, Mehmet S., Din Felsefesi, İzmir İlâhiyat Vakfı Yay., İzmir, 2010.
• AYDINLI, Abdullah, Doğuş Devrinde Tasavvuf ve Hadis, Sehâ Neşriyat, İstanbul, 1986.
• AZAMAT, Nihat, “Kâdiriyye”, DİA, İstanbul, 2001, XXIV, 131-135.
• BOLAY, Süleyman Hayri, Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü, Nobel Yay., Ankara, 2009.
• CEVİZCİ, Ahmet, Paradigma Felsefe Terimleri Sözlüğü, Paradigma Yay., İstanbul, 2010.
• ÇİFTÇİ, Hasan, Şeyh Ebü’l-Hasan-i Harakânî, (Hayatı, Çevresi, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri) Nûru’l-‘Ulûm ve Münâcât’ı (Çeviri-Açıklama-Metin), Şehit Ebü’l- Hasan Harakânî Derneği Yay., Ankara, 2004.
• DE BRUIJN, J.T.P., “Kharakani, Abu’l-Hasan ‘Ali b. Ahmad (d. 1033)”, Biographical Encyclopaedia of Sufis (Central Asia and Middle East), (Prepared by N. Hanif), Sarup and Sons, New Delhi, 2002.
• DEMİRCİ, Muhsin, “Gaybî Bir Bilgi Kaynağı Olarak Vahiy”, Kur’ân ve Tefsir Araştır- maları-VI (İslâm Düşüncesinde Gayb Problemi-II) Tartışmalı İlmî Toplantı, 11-12 Ekim 2003, Ensar Neşriyât, İstanbul, 2004, (s. 79-95).
• EBU’L-HASAN HARAKÂNÎ, Nûru’l-Ulûm ve Münâcât’ı, (Çeviri-Açıklama-Metin), Haz.: Hasan Çiftçi, Şehit Ebü’l-Hasan Harakânî Derneği Yay., Ankara, 2004.
• -----, Nûru’l-Ulûm, Haz.: Şenol Kantarcı, Ankara, 1997.
• ERDOĞAN, Fahrettin, Türk Ellerinde Hatıralarım, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1998.
• GÖK, Bilal, “Ebu’l-Hasan el-Harakânî ve Hacı Bektâş Velî: Aralarındaki Bağlar ve Anadolu’nun İslâmlaşmasına Katkıları”, (Yayınlanmamış ilmî makale).
• HAMEVÎ, Yâkût b. Abdillah, (ö. 626/1229), Mu’cemu’l-Buldân, (I-II), Beyrut, 1977.
• HÜCVÎRÎ, Ali b. Osman Cüllâbî, (ö. 465/1072), Keşfu'l-Mahcûb, (Hakikat Bilgisi), Haz.: Süleyman Uludağ, Dergâh Yay., İstanbul, 1982.
• İBN MANZÛR, Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem, (ö. 711/1311), Lisânu’l-Arab, (I-XV), Beyrut, 1990.
• İZMİRLİ, İsmail Hakkı, (ö. 1365/1946), Yeni İlm-i Kelâm, Umran Yay., Ankara, 1981.
• KARA, Mustafa, “Fenâ”, DİA, İstanbul, 1995, XII, 333-335.
• KELÂBÂZÎ, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk, (ö. 380/990), et-Taarruf li Mezhebi Ehli’t- Tasavvuf (Doğuş Devrinde Tasavvuf), Haz.: Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İs- tanbul, 1979.
• KILIÇ, M. Erol, “İbnü’l-Arabî, Muhyiddin”, DİA, İstanbul, 1999, XX, 511.
• -----, “Sûfî Mütefekkirlerin ‘Gayb’a Bakışları”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-VI (İslâm Düşüncesinde Gayb Problemi-II) Tartışmalı İlmî Toplantı, 11-12 Ekim 2003, En- sar Neşriyât, İstanbul, 2004, (s. 301-306).
• KILIÇ, Sadık, “Kur’ân’da Gayb Âlemi”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-VI (İslâm Düşün- cesinde Gayb Problemi-II) Tartışmalı İlmî Toplantı, 11-12 Ekim 2003, Ensar Neş- riyât, İstanbul, 2004, (s. 39-53).
• KIRBAŞOĞLU, M. Hayri, İslâm Düşüncesinde Sünnet, Eleştirel Bir Yaklaşım, Ankara Okulu Yay., Ankara, 1999.
• KUŞEYRÎ, Ebû Kâsım Abdülkerim b. Havâzin, (ö. 465/1073), er-Risâle (Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi), Haz.: Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul, 1991.
• ÖNGÖREN, Reşat, “Tasavvuf”, DİA, İstanbul, 2011, XL, 122-124.
• RÂGIB, el-Isfahânî, (ö. 502/1108), el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, Kahraman Yay., İstanbul, 1986.
• SAKLAN, Bilal, Kûtu’l-Kulûb’daki Tasavvufî Hadislerin Hadis Metodolojisi Açısından Değeri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), SÜSBE, Konya, 1989.
• SCHIMMEL, Annemarie, İslâmın Mistik Boyutları, Çev.: Orhan Kocabıyık, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2001.
• SEYHAN, Ahmet Emin, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin İlim Anlayışı”, JASSS, Internati- onal Journal of Social Science, Fransa, May 2013, Volume 6 Issue 5, (p. 1049- 1083).
• -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'de Kur'an Kültürünün Yansımaları”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara Turkey, Volume 8/6 Spring 2013, (p. 641-664).
• -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin Nefsi Tezkiye Metodu”, Turkish Studies, Internati- onal Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara Turkey, Volume 9/2 Winter 2014, (p. 1335-1359).
• -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin Nefis Tezkiyesine Yaklaşımı”, (Yayınlanmamış ilmî makale), KAÜ Harakânî Dergisi, (s. 1-20).
• -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin Sünnet Anlayışı”, Hikmet Yurdu, Yıl: 7, C: 7, Sayı: 13, Ocak-Haziran 2014/1, (s. 101-126).
• -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin Sünnete Bağlılığı ve Hadis Anlayışı”, JASSS, Inter- national Journal of Social Science, Fransa, October 2013, Volume 6 Issue 8, (p. 551-588).
• -----, “Ebu'l-Hasan el-Harakânî'nin Tefekkür Anlayışı”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Anka- ra, Turkey, Volume 8/8 Summer 2013, (p. 2053-2071).
• -----, “Şehit Ebu’l-Hasan el-Harakânî’den Sarıkamış Şehitlerine İslâm’ın Cihat Ruhu”, (Yayınlanmamış ilmî makale), (s. 1-15).
• -----, “Tasavvufî Düşüncede İnsan Yetiştirme Yöntemleri (Ebu’l-Hasan el-Harakânî Örneği)”, (Yayınlanmamış ilmî makale), (s. 1-20).
• TANRIKORUR, Barihüda, “Mevleviyye”, DİA, Ankara, 2004, XXIX, 468-474.
• TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Ötüken Yay., İstanbul, 2010.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Gaybın Bilinmesinde Keşf ve İlhâmın Rolü”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-VI (İslâm Düşüncesinde Gayb Problemi-II) Tartışmalı İlmî Toplan- tı, 11-12 Ekim 2003, Ensar Neşriyât, İstanbul, 2004, (s. 272-298).
• -----, “Halvetiyye”, DİA, İstanbul, 1997, XV, 393-394.
• -----, “Harakânî”, DİA, İstanbul, 1997, XVI, 93.
• UYANIK, Mevlüt, İslâm Bilgi Felsefesinde Kalbin Anlaması, (Gazzâlî Örneği), Araştırma Yay., Ankara, 2005.
• UZGUR, Yavuz Selim, Anadolu’nun Kalbi Harakânî, Sûfî Kitap, İstanbul, 2012.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, “İbn Sîna’da Din Felsefesi”, AÜİFD, Ankara, 1955, C. IV, Sayı: I-II, (s. 81-84).
• YAVUZ, Yusuf Şevki, “Gayba İmânın Dinî Temelleri”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları- VI (İslâm Düşüncesinde Gayb Problemi-II) Tartışmalı İlmî Toplantı, 11-12 Ekim 2003, Ensar Neşriyât, İstanbul, 2004, (s. 171-179).
• -----, “İlham”, DİA, İstanbul, 2000, XXII, 98-99.
• YAZICI, Tahsin-Uludağ, Süleyman, “Herevî Hâce Abdullah”, DİA, İstanbul, 1998, XVII, 222-226.
• YAZICI, Tahsin, “Ebû Ali el-Farmedî”, DİA, İstanbul, 1994, X, 90.
• YAZIR, Elmalılı Muhammed Hamdi, (ö. 1361/1942), Hak Dîni Kur’ân Dili, (I- IX+Fihrist), Eser Neşriyat, İstanbul, ts.
• YILDIRIM, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, TDV Yay., Ankara, 2000.
• YILDIRIM, Enbiya, “Beyhakî ve Hadis Rivâyetinde Rüyaya Verdiği Değer”, CÜİFD, Sivas, 2001, C. 5, Sayı: 1, (s. 169-190).