Osmanlının Son Yüzyılında Ayasofya Camii Kayyımları

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 37, 81 - 102, 20.05.2022

Erdoğan Polat

Öz

Fatih Sultan Mehmed’in Ayasofya vakfiyesinde camiye hizmet edecek görevliler ve bunların istihdam şekilleri belirlenmişti. Vakfiyede Ayasofya’da vazife yapacak kayyımların sayısı ve alacakları ücretler de tayin edilmişti. Ancak bunların ulu caminin hangi mevkiinde görevlendirilecekleri tasrih edilmemişti. İlerleyen zaman diliminde ise kayyımların külliyedeki görev mahallerinin kendilerine verilen vazife beratlarında açıklandığını görmekteyiz. Ayasofya’da çalışan kayyımlar, Osmanlı idarecilerinden gördükleri ilgi sebebiyle diğer cami kayyımlarından ayrılıyorlardı. Yazdıkları arzuhaller padişahlara kadar ulaşıyor ve talepleri genellikle yerine getiriliyordu. Bu talep bazen emektar bir kayyım için yeni bir evin satın alınması şeklinde olabildiği gibi, bazen de yapacakları yeni bir ev için onlara maddi destek vermek şeklinde de olabiliyordu. Ayasofya kayyımlarına camideki diğer çalışanlarla birlikte yüzlerce yıl mutat olarak verilmiş özel bir Osmanlı yemeği olan fodulanın Osmanlının son zamanlarında kesildiğini görmekteyiz. 1909 yılında Ayasofya ve Sultan Ahmed Camii kayyımları, gördükleri saygınlığa gölge düşürecek bir işgüzarlık ve fırsatçılık örneğiyle gündeme gelirler. Kayyımlar tarafından Ayasofya ve Sultan Ahmed Camii’lerini ziyaret eden ecnebilerden ücret talep edilmesi, payitahtta daha önce görülmemiş bir uygulamaydı.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Ayasofya, Kayyım, Fodula

Teşekkür

Böyle bir dergi yayımladığınız için teşekkür eder, başarılar dilerim.

لقائمين على جامع آية صوفيا في آخر عهد للدولة العثمانية

Öz

حددت في وقفية آية صوفيا التي أصدرها السلطان محمد الفاتح العاملين الذين يخدمون في الجامع وطريقة خدمتهم ووظيفتهم، كما أوضحت الوقفية عدد القائمين على جامع آية صوفيا والأجر الذي يحصلون عليه، ولكن لم يتم التصريح عن الموقع الذي يتعين فيه هؤلاء القائمين على الجامع الكبير، في الفترات اللاحقة نرى أن محل الوظيفة للقائمين في الكليات كان موضحا في أمر التوظيف الذي أصدره السلطان، كان القائمون على مسجد آية صوفيا يتميزون عن باقي القائمين على المساجد لما يرونه من اهتمام من مسؤولي الدولة العثمانية، فكانت العرائض التي يكتبونها تصل حتى السلاطين وعادة ما كان يتم الاستجابة لطلباتهم المذكورة فيها، كان من الممكن أن يكون هذا الطلب هو شراء منزلا لأحد القائمين القديمين، أو توفير الدعم المالي لهم لإتمام منزلا جديدا يقومون ببنائه، نلاحظ أن الفضولا (محشو الخبز وهي وجبة عثمانية تقليدية) التي كانت توزع على القائمين على مسجد آية صوفيا مع باقي العاملين لمئات الأعوام لم تعد توزع في الفترات الأخيرة للدولة العثمانية، وقد تردد ذكر القائمين على مسجد آية صوفيا والسلطان أحمد في 1909 بشكل يضر بمكانتهم واحترامهم في المجتمع حيث ضربوا مثالا في الانتهازية واستغلال المنصب في ذلك الوقت، فقد كانت مطالبة القائمين على مسجد آية صوفيا والسلطان الأحمد الأجانب التي تزور هاذين المسجدين بدفع النقود مقابل الزيارة ممارسة حديثة لم تعهدها الدولة العثمانية من قبل.

Anahtar Kelimeler

الدولة العصمانىة, اىا صوفىا, القاءم, الفضولا

Trustees of the Hagia Sophia Mosque in the Last Century of the Ottoman Empire

Öz

The officials who would serve the mosque and their employment methods were determined in Fatih Sultan Mehmed’s endowment deed of the Hagia Sophia. The number of the trustees who would serve at Hagia Sophia and the fees they would receive were also determined in the endowment deed. However, the positions in which they would serve at the grand mosque, were not manifested. In the following periods, we see that the duty areas of the trustees in the complex were described in the duty letters that were given to them. The trustees working at Hagia Sophia were distinguished from other mosque trustees due to the interest they drew from the Ottoman administrators. The petitions they wrote would reach the sultans and their requests were generally fulfilled. The requests could sometimes be in the form of purchasing a new house for a veteran trustee, or other times in the form of financial support for a new house that they would build. We see that the serving of the fodula, a special Ottoman dish that was given customarily to the Hagia Sophia trustees along with the other employees of the mosque for hundreds of years, was ceased in the later periods of the Ottoman. In 1909, the trustees of Hagia Sophia and Sultan Ahmed Mosques caught particular attention owing to an example of officious and corrupt incident which would undermine their reputation. The request of fees from foreigners who visited the Hagia Sophia and Sultan Ahmed Mosques by the trustees was an unprecedented practice in the capital city.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Hagia Sophia, Trustee, Fodula

Kaynakça

• Kandemir, İsmail. Ulu Mabed Ayasofya, İstanbul: Cadde Kültür Kitabevi, 2004.
• Yazıcı, Tahsin-Mehmet İpşirli. “Ferrâş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 12: 408-409. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yılmaz, Hüseyin. Ayasofya, İstanbul: Timaş Yayınları, 1991.