Ana Dili Öğretiminde Kullanılan Ders Kitaplarına Yönelik Bir İnceleme: Rusya ve Türkiye Örneği

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 31 - 59, 21.04.2025

Pınar Kanık Uysal , Alpaslan Karabağ , Muhammed Eren Uygur

https://doi.org/10.5281/zenodo.15154857

Öz

Bu araştırmada, Türkiye ve Rusya’da ana dili öğretiminde kullanılan ders kitapları ve ders materyallerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla ders kitapları; metin sayısı, metin türü ve yazar tercihleri açısından analiz edilmiş, ders materyallerinin biçimsel ve içeriksel özellikleri değerlendirilmiştir. Araştırmada doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın veri kaynağını 5. sınıf Rus Dili, Rus Edebiyatı ve Türkçe ders kitapları oluşturmaktadır. Araştırmanın verilerinin toplanması ve analizi kısmında; uygun dokümanları bulma, dokümanların orijinalliğini kontrol etme, kodlama ve kataloglama konusunda bir sistematik oluşturma, veri analizi ve ölçüm adımları takip edilmiştir. İlgili dokümanlardan elde edilen veriler betimsel analiz yöntemiyle çözümlenmiştir. Araştırmanın geçerliği ve güvenirliğini sağlamak için dış denetleyici, akran incelemesi ve çoklu kodlama stratejilerinden yararlanılmıştır. Elde edilen bulgular, Rusya’da ana dili öğretiminin 5. sınıf düzeyinde “Rus Dili” ve “Rus Edebiyatı” olmak üzere iki, Türkiye’de ise “Türkçe” ile tek ders üzerinden ilerlediğini, Rusya’da ana dili öğretimine daha fazla ders saati ayrıldığını, Rusçanın ana dili olarak öğretimi ders materyallerinde daha fazla metne yer verildiğini göstermektedir. Bu bağlamda öğrencilerin daha fazla metin türü, yazar ve yazar üslubuyla karşılaşma imkânın olduğu görülmüştür. Araştırma sonuçları, Rusya’da ana dili öğretiminin “Rus Dili” dersinin yanı sıra “Rus Edebiyatı” dersi ile desteklendiğini ve bu iki ders için ayrılan ders saatleri ile öğretim materyallerinin mevcut olduğunu göstermektedir. Buna karşın Türkiye’de ise ana dili eğitiminin sadece “Türkçe” dersi üzerinden yürütüldüğü ve yalnızca bu ders için tasarlanmış ders kitapları, eğitim materyalleri ile sınırlı olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ana dili olarak Rusça öğretimi, ana dili olarak Türkçe öğretimi, kitap incelemesi, Rusya, Türkiye

Etik Beyan

Araştırma etik kurul izni gerektirmemektedir.

A Review of Textbooks Used in Mother Tongue Teaching: The case of Russia and Türkiye

Öz

In this study, the objective has been to conduct a comparative analysis of the textbooks and instructional materials used in the teaching of the mother tongue in Türkiye and Russia. To this end, textbooks were analyzed in terms of the number of texts they contain, the types of texts, and the selection of authors. Furthermore, the formal and content-related characteristics of the instructional materials were evaluated. The research employed the document analysis method. Textbooks for 5th-grade Russian Language, Russian Literature, and Turkish constituted the data source for the study. In the data collection and analysis phase of the research, a systematic approach was followed for finding appropriate documents, verifying the authenticity of the documents, coding and cataloging, as well as for the data analysis and measurement steps. Data extracted from the relevant documents were processed using the descriptive analysis method. To ensure the validity and reliability of the research, external review, peer review, and multiple coding strategies were utilized. The findings indicate that mother tongue instruction in the 5th grade in Russia is conducted through two subjects, whereas in Turkey, it is conducted through a single subject. The study also found that more instructional hours are allocated to mother tongue education in Russia, that Russian instructional materials incorporate a greater number of texts, and consequently, students in Russia are exposed to a wider variety of text types and styles from both local and foreign authors. The research findings indicate that in Russia, mother tongue education is supported not only by the Russian Language course but also by the 'Russian Literature' course, with designated instructional hours and teaching materials for both subjects. In contrast, in Turkey, mother tongue education is conducted solely through the Turkish course and is limited to textbooks and educational materials designed specifically for this subject.

Anahtar Kelimeler

Russia, teaching Russian as mother tongue, teaching Turkish as mother tongue, textbook review, Türkiye

Etik Beyan

The research does not require ethics committee approval.

Kaynakça

• Aldemir, Ü. (2010). Ana Dili Ders kitapları üzerine inceleme (Rusça örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
• Aytaçlı, B. (2020). Rusya eğitim sistemi. A. Türkoğlu (Ed.), Karşılaştırmalı eğitim: dünya ülkelerinden örneklerle içinde (ss. 428-446). Anı Yayıncılık.
• Bailey, K. D. (1994). Methods of social research. Simon and Schuster.
• Barbour, R. S. (2001). Checklists for improving rigour in qualitative research: A case of the tail wagging the dog? BMJ (Clinical research ed.), 322(7294), 1115-1117. doi:10.1136/bmj.322.7294.1115
• Bucak, E. B. (2000). Rusya Federasyonu zorunlu temel eğitim kurumlarında ana öğretim programı ve buna dayalı olarak oluşturulan programlar. Millî Eğitim Dergisi, 148, 4-2.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırmacılar için 30 temel beceri. (H. Özcan, Çev.). Anı Yayıncılık.
• Çeli̇k, S. (2017). Tarihsel süreçte Rus eğitim sistemi. Journal of Turkish Studies, 12(6), 155-178. doi:10.7827/TurkishStudies.11570
• Demirel, Ö. ve Kıroğlu, K. (2020). Eğitim ve ders kitapları. Ö. Demirel ve K. Kıroğlu (Ed.), Ders Kitabı İncelemesi içinde (ss.4-15). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Dertli, A. (2021). Türkiye, Rusya ve Kanada eğitim sistemlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Doğan, Y. (2014). Dinleme/İzleme becerisinin eğitiminde mevcut durum, sorunlar ve çözüm önerileri (C. 83-90). Ana Dili Olarak Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Çalışma Toplantısı, sunulmuş bildiri, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Duman, S. (2016). Rus öğrencilerin PIRLS`te elde ettiği başarıya etki eden faktörlerin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
• Eason, S. H., Goldberg, L. F., Young, K. M., Geist, M. C. ve Cutting, L. E. (2012). Reader-Text Interactions: How differential text and question types ınfluence cognitive skills needed for reading comprehension. Journal of educational psychology, 104(3), 515-528. doi:10.1037/a0027182
• Elleman, A. M. ve Oslund, E. L. (2019). Reading comprehension research: implications for practice and policy. Policy Insights from the Behavioral and Brain Sciences, 6(1), 3-11. doi:10.1177/2372732218816339
• ENIC. (t.y.). NIC ARaM of the Ministry of Education of the Russian Federation. 28 Aralık 2023 tarihinde http://www.russianenic.ru/english/rus/index.html adresinden erişildi.
• Ercantürk, O. K. (2010). Rus eğitim sisteminin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi.
• Granik, G. G. (2017). Struktura shkol’nogo uchebnika kak predmet nauchnogo issledovaniya (na materiale uchebnika novogo tipa po russkomu yazyku). Psikhologicheskaya nauka i obrazovanie, 22(4), 64-74.
• Güleç, Ş. S. ve Topçuoğlu-Ünal, F. (2023). Ortaokul öğrencilerinin metin türlerini ayırt etme becerileri. Millî Eğitim Dergisi, 52(1), 627-646. doi:10.37669/milliegitim.1278045
• Günay, V. D. (2017). Metin bilgisi. Papatya Yayıncılık.
• Güneş, F. (2013). Türkçe öğretiminde metin seçimi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(1), 1-12. doi:10.16916/aded.16014
• Kılıç, D. (2020). Ders kitabının öğretimdeki yeri. Ö. Demirel ve K. Kıroğlu (Ed.), Ders Kitabı İncelemesi içinde (ss.38-51). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Korovina, V. Ya., Juravlev, V. P. ve Korovin, V. İ. (2023). Literatura, 5-y Klass, Chast’ 1-2 [Edebiyat, 5. Sınıf, Bölüm 1-2], Prosveshchenie.
• Kovaleva, G., Kuznetsova, M. ve Sidorova, G. (2021). Russian Federation. PIRLS 2021. 20 Kasım 2023 tarihinde https://pirls2021.org/russian-federation/ adresinden erişildi.
• Ladijenskaya, T. A., Baranov, M. T., Trostentsova, L. A., Ladijenskaya, N. V., Deykina, A. D., Grigoryan, L. T., Kulibaba, I. I. ve Antonova, L. G. (2023). Russkiy Yazık, 5-y Klass, Chast’ 1-2 [Rusça, 5. Sınıf, Bölüm 1-2], Prosveshchenie.
• Maltseva, A., Shnyreva, E., Evreinova, E. ve Avvakumova, I. (2020). The native language learning in the General education system of the Russian Federation. Revista Amazonia Investiga, 9(29), 347. doi:10.34069/AI/2020.29.05.39
• Merriam, S. B. ve Bass, J. (2015). Nitel araştırma yöntemleri. (S. Yüksel, E. Karadağ, F. Koçak, Ö. Öztekin, D. Yılmaz, M. Öz, … E. Dinç, Çev.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2013a). Okul öncesi eğitim programı. Millî Eğitim Bakanlığı. 28 Kasım 2023 tarihinde https://tegm.meb.gov.tr/dosya/okuloncesi/ooproram.pdf adresinden erişildi.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2013b). 0-36 aylık çocuklar için eğitim programı. Temel Eğitim Genel Müdürlüğü. 2 Aralık 2023 tarihinde http://tegm. meb. gov. tr/dosya/okuloncesi/0-36program.pdf adresinden erişildi.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2019a). Türkçe Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2019b). PISA 2018 Türkiye Ön Raporu. Millî Eğitim Bakanlığı. https://www.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_12/03105347_pisa_2018_turkiye_on_raporu.pdf adresinden 5 Aralık 2023 tarihide erişildi.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2023). PISA 2022 Türkiye Raporu. Millî Eğitim Bakanlığı. https://pisa.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2023_12/05125555_pisa2022_rapor_051223.pdf adresinden 5 Aralık 2023 tarihide erişildi.
• Ministerstvo obrazovaniya i nauki Rossiyskoy Federatsii [MON RF]. (t.y.). Federal’nyy bazisnyy uchebnyy plan i primernye uchebnye planı dlya obrazovatel’nykh uchrezhdeniy RF, realizuyushchikh programmy obshchego obrazovaniya. 26 Aralık 2023 tarihinde https://base.garant.ru/6149681/53f89421bbdaf741eb2d1ecc4ddb4c33/ adresinden erişildi.
• Mutlu, H. H. (2021). Rusya Federasyonu’nda Türkçe öğretimi. B. İnce ve B. Öztürk (Ed.), Dünyada Türkçe öğretimi (Kuram, durum, uygulama, sorun ve çözümler) içinde (ss. 334-351). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Nissksaya, A. K. (2018). School readiness outcomes of different preschool educational approaches. Psychology of Russia: State of Art, 11, 43-60. doi:10.11621/pir.2018.0104
• Özçelik, H., Polat, M. ve Şatana, S. (2021). Türkiye. PIRLS 2021. 12 Kasım 2023 tarihinde https://pirls2021.org/turkiye/ adresinden erişildi.
• Özerbaş, M. A. ve Safi̇, B. N. (2022). İngiltere, Japonya, Norveç, Finlandiya, Singapur, Rusya ve Türk Eğitim sistemlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(1), 63-80. doi:10.33206/mjss.991068
• PIRLS. (2021). Countries’ Reading Achievement. 21 Aralık 2023 tarihinde https://pirls2021.org/results/achievement/overall/ adresinden erişildi.
• Polat, H. (2021). Rusya’da ana dili öğretimi. M. Alver ve Ü. Süğümlü (Ed.), Kuram ve uygulamada dünyada ana dili öğretimi içinde (e-kitap., ss. 290-308). Anı Yayıncılık.
• Protassova, E. (2022). Early language education in Russia. M. Schwartz (Ed.), Handbook of early language education in, Springer International Handbooks of Education (ss. 813-840). Cham: Springer International Publishing. doi:10.1007/978-3-030-91662-6_31
• Rakhlin, N., Kornilov, S. A. ve Grigorenko, E. L. (2017). Learning to read Russian. C. Perfetti ve L. Verhoeven (Ed.), Learning to read across languages and writing systems in (ss. 371-392). Cambridge University Press. doi:10.1017/9781316155752.016
• Russia: PISA score by category. (t.y.). Statista. 28 Aralık 2023 tarihinde https://www.statista.com/statistics/1078434/pisa-score-of-russia-by-category/ adresinden erişildi.
• Russian Federation—Preprimary Primary Education. (t.y.).Education Encyclopedia. 25 Aralık 2023 tarihinde https://education.stateuniversity.com/pages/1268/Russian-Federation-PREPRIMARY-PRIMARY-EDUCATION.html adresinden erişildi.
• Sevim, B. (2023). 5. Sınıf Türkçe ders kitabı. (B. Taş, Ed.). Koza Yayıncılık.
• Skatkin, M. N. (1991). Problema uchebnika v sovetskoy didaktike (obzor za 1974–1988 gg.). Spravochnye mater. dlya sozdateley uchebnykh knig/VG Beylinson (ss. 221-268). Moskva: Prosveshchenie.
• Süğümlü, Ü., Mutlu, H. H. ve Çi̇npolat, E. (2019). Ortaokul Türkçe dersi öğretmen kılavuz kitaplarının kullanılması ve kullanılmamasına ilişkin bir durum çalışması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(4), 1667-1681. doi:10.17240/aibuefd.2019..-544352
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı [TTKB]. (2023). İlköğretim kurumları (ilkokul ve ortaokul) haftalık ders çizelgesi. Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. 20 Aralık 2023 tarihinde https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2023_09/14104730_2023-43_Temel_Egitim_Ylkokul_Ortaokul.pdf adresinden erişildi.
• Tekucheva, I. V. ve Gromova, L. Y. (2016). On present state of teaching Russian language in Russia. International Journal of Environmental and Science Education, 11(14), 6504-6511.
• Uşinskiy, K. D. (1974). Izbrannye pedagogicheskie sochineniya. Gosudarstvennoe uchebno-pedagogicheskoe izdatel’stvo Narkomprosa RSFSR.
• Ünsal, B. S. ve Arıcı, A. F. (2022). 5. Sınıf Türkçe ve Rusça ders kitabı üzerine bir inceleme: Türkiye-Rusya örneği. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 10(10.1), 15-29.
• Vatansever Bayraktar, H. ve Girgin, S. (2021). İlkokul döneminde Türkçe öğretimi. K. A. Kırkıç ve H. Vatansever Bayraktar (Ed.), Kuramdan uygulamaya ilkokul eğitiminde yenilikçi öğrenme ve öğretim içinde (ss. 111-150). Efe Akademi Yayınları.
• Wach, E. ve Ward, R. (2013). Learning about qualitative document analysis. The Institute of Development Studies and Partner Organisations. 17 Aralık 2023 tarihinde https://hdl.handle.net/20.500.12413/2989 adresinden erişildi.
• Zuev, D. D. (1974). Problemy struktury shkol’nogo uchebnika. Problemy shkol’nogo uchebnika, 1, 28-46.