Non-Muslim Communities in Antakya According to Jızya Irritations

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 74 - 124, 09.03.2020

Haydar Çoruh

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.670216

Cited By: 3

Öz

In the Western world, where nationalism and nationalism developed, states attached great importance to population movements, and especially Eastern empires, such as the Ottoman Empire, cared more about this potential in terms of taxes and taxpayers. This point of view caused the census to be limited only to the number of taxable household heads and men eligible for military service. This has led to an empire-wide census problem.
From the point of view of Antakya, the situation is not very different. In this city, where a large number of non-Muslims and ethnic populations of different ethnicities live together, researchers face major problems when it is necessary to demonstrate the transformation of the population of the living population. It is almost impossible to get an idea of the conditions under which the male and female population as well as the male and female population are increasing and decreasing.
At the beginning of the nineteenth century, there were jizya impulses dated 1694, 1842, 1843, 1844 and 1846 belonging to Antakya and its environs. It is understood that no studies were conducted on these irritations except 1842. From the books of 1694 and 1843, 1844, 1846, which we have examined, they have almost the same order as those of 1843, 1844, 1846. However, it is observed that there are some variations in the data over time.
In this article, a comparative analysis of the five books given in the order of history above will be made and the variables related to the population, capitation and occupations of Antakya, Süveydiye, Cebel-i Akra and Kuseyr districts will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Jizya, Non-Muslim, Population, Ottoman, Tahrir

Cizye Tahrirlerine Göre Antakya’da Gayrimüslim Cemaatler

Öz

Ulusçuluk ve milliyetçilik kavramlarının geliştiği Batı dünyasında devletler nüfus hareketlerine büyük önem verirken, Osmanlı Devleti gibi özellikle doğulu imparatorluklar bu potansiyeli daha ziyade vergiler ve askerlik mesleğini yapacak olan mükellefler açısından önemsemekteydi. Bu bakış açısı nüfus sayımlarının sadece vergilendirilebilen hane reisleri ile askerlik mesleğine elverişli erkeklerin sayılmasıyla sınırlı kalmasına sebep olmuştur. Bu da imparatorluk çapında bir nüfus sayımı problemiyle karşı karşıya kalınmasına sebep olmuştur.
Antakya açısından meseleye bakıldığında da durum pek farklı değildir. Çok çeşitli unsurlardan oluşan gayrimüslimler ile yine çeşitli etnik kökenlere sahip Müslüman ahalinin bir arada yaşadığı bu şehir, yaşayan nüfus kitlelerinin nasıl bir dönüşüme sahip olduğunu ortaya koymak gerektiğinde araştırmacılar büyük problemlerle karşı karşıya kalmaktadır. Erkek nüfusun yanı sıra çocuk ve kadın nüfusun hangi şartlarda azalıp çoğaldığı hakkında bir fikir edinmek neredeyse imkânsızdır.
On dokuzuncu yüzyılın başlarında Antakya ve çevresine ait yapılmış 1694, 1842, 1843, 1844 ve 1846 tarihli cizye tahrirleri bulunmaktadır. Bu tahrirler üzerinde 1842 hariç her hangi bir çalışmanın yapılmamış olduğu anlaşılmaktadır. İncelediğimiz 1694 ve 1843, 1844, 1846 tarihli olan defterlerden 1842 tarihli dâhil 1843, 1844, 1846 tahrirlerinin hemen hemen aynı düzene sahiptirler. Ancak zaman içerisinde verilerde bazı değişkenlikler yaşandığı gözlemlenmektedir.
Makalede, yukarıda tarih sıralamasına göre verilen beş defterin birbiriyle karşılaştırmalı analizi yapılmıştır. Antakya, Süveydiye, Cebel-i Akra ve Kuseyr nahiyelerine ait nüfus, cizye ve mesleklerle ilgili değişkenlikler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cizye, Gayrimüslim, Nüfus, Osmanlı, Tahrir

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları (Nüfus ve Cizye Defterleri)
• BOA, Cevdet Dâhiliye, nr. 186/9275, s. 1-31 BOA, D.CMH, nr. 120/26681, s. 1-17 BOA, ML. VRD. CMH, nr. 138, s. 1-31. BOA, ML.VRD.CMH, nr. 215/02-3. BOA, ML.VRD.CMH.d, nr. 573.
• Kitap ve Makaleler Ahmet Lütfi Efendi, Tarih-i Lütfi, c. III, Dersaadet 1292. Aktepe, Münir, “Tuzcu-oğulları İsyanı”, Tarih Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 5-6, İstanbul 1953, s. 21-52. Akyüz, Jülide, “ 19. Yüzyılda Antakya-İskenderun Bölgesinde Nüfus Hareketliliği”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 2, s. 379-401. Aydın, Mahir, “Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri”, SultanII. Mahmud ve Reform Semineri, 28-30 Haziran 1989, İstanbul 1990, s. 81-106. Çakar, Enver, “16. Yüzyılda Antakya Vakıfları (1550 Tarihli Evkaf Defterine Göre)”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 43, Haziran 2015, s. 9-39. Çimen, Adnan, “Sayım, Kayıt Düzeni Ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlıda Nüfus Hizmetleri”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 14/3, Ankara 2012, s. 183-216. Çoruh, Haydar, “Melkit Patrikliğinin Kuruluşu Ve Osmanlı Devleti, Papalık Ve Fransa İle İlişkileri (1853-1919)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı: 39, İstanbul 2018, s. 83-126. Çoruh, Haydar, Arap ve Rum Matranların İktidar Mücadelesi Sürecinde Antakya Ortodoks Kilisesi, Kriter Yayınları, İstanbul 2019. Çoruh, Haydar, Temettüat Defterlerine Göre Erzurum Şehri (1845), Hatay 2018. Dinç, Güven, “Tanzimat Dönemi Cizye Defterlerine Göre Antalya Gayrimüslimleri”, Mediterranean Journal of Humanities, Cilt: VII, Sayı: 2 (2017) , s. 159-181. Dinç, Yücel, Antakya (Hatay) Şehir Coğrafyası, (Yüksek Lisans Tezi, MKÜ, SEB), Hatay 2015. Doğan, Cabir, Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey (1802-1869), (Doktora Tezi, AKÜ, SBE), Afyonkarahisar 2010. Gül, Abdülkadir, “XVI. Yüzyılda Antakya Kazası’nın Demografik Yapısı”, Turkish Studies, Cilt: 4/3, Bahar 2009, s. 1024-1066. Gündüz, Ahmet, XVI. Yüzyılda Antakya Kazası (1550-1584), Antakya 2009. Güneş, Mehmet, “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili”, Akademik Bakış, Cilt: 8, Sayı: 15, Kış 2014, s. 221-240. İnalcık, Halil, “Cizye”, DİA, c. VIII, İstanbul 1993, s. 45-48. Kara, Adem, “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Antakya’da Yerleşme ve Nüfus”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi) Dergisi, Sayı: 17, Ankara 2005, ss. 1-14. Kara, Adem, 19. Yüzyılda Bir Osmanlı Şehri Antakya, IQ Yayınları, İstanbul, 2005. Kara, Adem, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Antakya (1800-1850), (Doktora Tezi, A.Ü., SBE), Ankara 2004. Karal, Enver Z., Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı (1831), Ankara 1943. Kıvrım, İsmail, “Nüfus Ceride Defterlerine Göre 19. Yüzyılın Ortalarında Giresun’un Nüfus Yapısı”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Cilt 10, Sayı 10, 2011, s. 53-70. Kocaoğlu, Burak, “Osmanlı'da Cizye Vergisi ve İtfaiye Çalışmaları”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 10, Ekim 2016, s. 155-167. Koçak, Zülfiye, “H. 1102 (M. 1690-1691) Tarihli Diyarbekir Eyaleti Cizye Defterinin Tanıtımı Ve Tahlili”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 37, Sayı: 63, 2018, s. 219-265. Küçük, Cevdet, “Osmanlı Devleti’nde “Millet Sistemi” ”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. IV, (Edit: Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 208- 216. Küçük, Cevdet, “Osmanlılarda “Millet Sistemi” ve Tanzimat”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.4, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s.1007- 1024. Özcoşar, İsmail -Hüseyin Haşimi Güneş, “Osmanlı Devleti’nde Cizye Ve 19. Yüzyıla Ait Bir Cizye Defteri: Cizre Sancağı’nın Cizye Defteri (Cizye Defter Numarası:375)”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C. 5, S. 15, 2006, s. 159-179. Sarı, Muhammed, Muttalip Şimşek, “1841 Tarihli Nüfus Defterine Göre Söke’de Rumların Nüfus Yapısı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cil: 9, Sayı: 44, Haziran 2016, s. 484-495. Tatar, Özcan, “Elazığ Tapu Müdürlüğü’ndeki Tapu Kayıt Defterlerinin Harput Tarihi Açısından Önemi”, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013, Elazığ 2013, s. 587-596. Tutar, Adem, “Osmanlı Döneminde Antakya’nın Nüfusu ve Dini Yapısı (1860-1921)”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 5, Elazığ 2000, s. 71-79.