Tuna Nehri Kıyısında Bir Kasaba: İsakçı’da Sultan Osman Han Vakfı

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: Prof. Dr. Süleyman Büyükkarcı Özel Sayısı, 286 - 325, 31.12.2021

Filiz Yıldırım

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1018882

Cited By: 3

Öz

Osmanlı şehir mimarisi, devletin zirvesi başta olmak üzere hanım sultanlar, paşalar, beyler, askeri ve zengin kesim tarafından oluşturulmuştur. Bu mimari; han, hamam, kervansaray, köprü, çeşme, imaret, cami, mescit, beden, kale vesaire gibi halka hizmet edecek yapılardan oluşmaktaydı. Vakıf statüsünde vücuda getirilen bu mekânsal yapıların varlıklarını devam ettirmeleri, kesintisiz akarlarla desteklenmelerine bağlıydı.
Bu araştırmada, Genç Osman’ın kısa saltanatı sürecinde Tuna Nehri kıyısına inşa ettirdiği vakfının tanıtımı yapılmıştır. Sultan Osman Han Evkafı içindeki en önemli yapı, şüphesiz kaledir. Tuna’nın kuzeyinden gelebilecek saldırılara karşılık veren bu askeri üs, aynı zamanda Dobruca’nın savunulmasını kolaylaştırmaktadır. Bununla birlikte Osmanlı kültüründe ibadet mekânı özelliğinin yanında bir sosyalleşme aracı olan cami de bulunmaktadır. Türk kültürünün önemli yapılarından olan hamam ve eğitim konusunda bilgi veren bir mektebin varlığı bilinse de daha ziyade kale ve cami üzerinde durulmuştur. Temeline arşiv kaynakları konularak hazırlanan bu çalışma ile vakfın kurulduğu coğrafya, çalışanları ve sosyo-ekonomik boyutu irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sultan Osman Han, Tuna Nehri, İsakçı, Vakıf

A Town By The Danube Rıver: The Sultan Osman Han Foundatıon In İsakçı

Öz

The Ottoman city architecture was created by sultans, pashas, gentlemen, military and wealthy people, and especially, by the top governmental personnel. This architecture consisted of structures that served the public such as inns, baths, caravanserais, bridges, fountains, soup kitchens, mosques, masjids, walls, castles, etc. The maintenance of these spatial structures, which were created with the status of foundations, depended on the support with uninterrupted revenue.
In this study, the foundation that was built on the banks of the Danube River during the short reign of Osman II was introduced. The most important building in the Sultan Osman Han Foundation is undoubtedly the castle. This military base, which encountered attacks from the north of the Danube River, also facilitates the defense of Dobruja. Nevertheless, there is also a mosque, which is a socialization area in Ottoman culture besides its quality of being a place of worship. Although the presence of the bathhouse, which is one of the most important structures of Turkish architecture, and the school, which provides information about education, are known, the castle and the mosque were emphasized more. With this study, which was prepared based on the archival sources, the geography, employees, and socio-economic dimension of the foundation were investigated.

Anahtar Kelimeler

Sultan Osman Han, The Danube River, İsakçı, Foundation

Kaynakça

• Ahmed Raşid, Tuna Nehri Kıyılarında Köy ve Kasabalar Hakkında Bir Risale, 1798. (İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, MC_Yz_K0138)
• Akbulut, İlhan, “Vakıf Kurumu, Mahiyeti ve Tarihi Gelişimi”, Vakıflar Dergisi, XXX (2007), s. 61-72.
• Altındağ, Ülkü, “Dârüssaâde”, DİA, 9 (1994), s. 1-3.
• Arslantürk, Ahmet- Kadir Arslanboğa, “1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüssaâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları”, The Journal of Academic Social Science Studies, 34 (Spring II 2015), s. 15-39.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Kaleleri, (Yayına Hazırlayanlar: Ersin Kırca, Vahdettin Atik, Resul Köse, Kemal Gurulkan, Muzaffer Albayrak, Kevser Şeker), İstanbul, 2016.
• Aybet, Gülgün Üçel, Avrupalı Seyyahların Gözüyle Osmanlı Ordusu (1530-1699), İstanbul, 2010.
• Bostan, İdris, “Azeb”, DİA, 4, (1991), s. 312-313.
• Bozkurt, Giray Saynur, “Geçmişten Günümüze Romanya’da Türk Varlığı”, Karadeniz Araştırmaları, 5/17 (Bahar 2008), s. 1-31.
• Çağatay, Neşet, “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 5 (1947), s. 483-511.
• Çakır, Baki, “Kese”, DİA, Ek-2 (2019), s. 42-43.
• Çetin, Cemal, “XVI. Yüzyıl Sonlarında Rumeli’de Osmanlı Yol Sistemi”, Osmanlı İdaresinde Balkanlar I, (Editörler: Alaattin Aköz, Slobodan Ilıć, Doğan Yörük, Danko Leovac), 2020, s. 135-151.
• Diyanet İslam Ansiklopedisi, “Müstahfız”, DİA, 32 (2006), s. 109-111.
• Emecen, Feridun, “Halil Paşa Yurdu”, DİA, 15 (1997), s. 326-327.
• Emecen, Feridun, “Osman II”, DİA, 33 (2007), s. 453-456.
• Ergenç, Özer, Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları, İstanbul, 2013.
• Evliyâ Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi Akkirman – Belgrad – Gelibolu – Manastır – Özü – Saraybosna – Slovenya – Tokat – Üsküp, c. 5/2, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman), İstanbul, 2010.
• Gökbilgin, M. Tayyib, XV-XVI Asırlarda Edirne ve Paşa Livâsı Vakıflar- Mülkler- Mukataalar, İstanbul, 1952.
• Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf”, DİA, 42 (2012), s. 475-479.
• Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı, Ankara, 2007.
• Hitchins, Keith, “Kazaklar”, DİA, 25 (2002), s. 131-132.
• İnbaşı, Mehmet, Ukrayna’da Osmanlılar Kamaniçe Seferi ve Organizasyonu (1672), İstanbul, 2004.
• Karahan, Ali, “Tuna Nehri ve Kıyılarındaki Yerleşim Yerleri Hakkında XVIII. Yüzyılın Sonlarında Kaleme Alınan Bir Risale (Değerlendirme ve Çeviri Metin)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 45 (2021), s. 1-34.
• Karpat, Kemal H., “Dobruca”, DİA, 9 (1994), s. 482-486.
• Kaya, Perihan Hazel, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Vergiye İlişkin Göstergeler Çerçevesinde Taşra-Merkez İlişkisi: Konya Örneği”, Maliye ve Finans Yazıları Dergisi, 114 (2020), s. 327-352.
• Kayapınar, Ayşe, “Bulgaristan’da Osmanlı Hâkimiyetinin Kurulması: Dönemlendirme Sorunu ve İskân”, Türk Tarihinde Balkanlar, (Editörler: Zeynep İskefiyeli, M. Bilal Çelik, Serkan Yazıcı), 1 (2013), s. 313-333.
• Kocaoğlu, Burak, “Osmanlı Devleti’nde Bazı Önemli Sivil ve Askeri Yapıların Aydınlatılması”, ETÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, III/6 (Ekim 2018), s. 89-95.
• Koçu, Reşad Ekrem, Yeniçeriler, İstanbul, 2019.
• Kolodziejczyk, Dariusz, “Hotin”, DİA, 18 (1998), s. 253-254.
• Köç, Ahmet, “XV-XVII. Yüzyıllarda Silistre’de Su Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, S. 49 (Haziran 2018), s. 9-20.
• Kurat, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara, 2019.
• Kütükoğlu, Mübahat S., Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı, Ankara, 2020.
• Majer, Hans Georg, Das Osmanische “Registerbuch Der Beschwerden” (Şikâyet Defteri) Vom Jahre 1675, Wien, 1984.
• Mototolea, Aurel- Andreea Andrei, “Urban Structures and Commercial Life in Ottoman Dobrudja (16th- 18th Centuries)”, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri 2, (Editörler: Zafer Gölen, Abidin Temizer), 2017, s. 519-568.
• Murgescu, Bogdan, “İsakça”, DİA, 22 (2000), s. 489-490.
• Oğuzoğlu, Yusuf, “Dizdar”, DİA, 9 (1994), s. 480-481.
• Oğuzoğlu, Yusuf, “XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Belgrad Şehrinin Gelişmesine Osmanlı Düzeninin Katkıları (1526-1688)”, Osmanlı İdaresinde Balkanlar II, (Editörler: Alaattin Aköz, Slobodan Ilıć, Doğan Yörük, Danko Leovac), 2020, s. 101-132.
• Özcan, Abdülkadir, “Fârisân”, DİA, EK-1 (2016), s. 442.
• Özcan, Abdülkadir, “Osmanlı Devleti’nin Askeri Teşkilatı”, Hunlar’dan Günümüze Türk Askerî Kültürü Tarih, Strateji, İstihbarat, Teşkilat, Teknoloji, (Editör: A. Sefa Özkaya), 2019, s. 345-377.
• Özcan, Nuri, “Mehter”, DİA, 28 (2003), s. 545-549.
• Özmel, İsmail, “Kayyım”, DİA, 25 (2002), s. 107-108.
• Öztuna, Yılmaz, Sultan Genç Osman- Sultan IV. Murad Radikal Islahatçı ve Kardeşi Asrın En Büyük Askeri, İstanbul, 2008.
• Öztürk, Nazif, “Mütevelli”, DİA, 32 (2006), s. 217-220.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. III, İstanbul, 2004.
• Pitcher, Donald Edgar, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, (Çeviren: Bahar Tırnakcı), İstanbul, 2019.
• Ricaut, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nun Hâlihazırının Tarihi (XVII. Yüzyıl), Ankara, 2012.
• Sahillioğlu, Halil, Bir Asırlık Osmanlı Para Tarihi 1640-1740, İstanbul, 1965.
• Sahillioğlu, Halil, Kuruluştan XVII. Asrın Sonlarına Kadar Osmanlı Para Tarihi Üzerinde Bir Deneme, İstanbul, 1958.
• Sümer, Faruk, “Tatarlar”, DİA, 40 (2011), s. 168-170.
• Tabakoğlu, Ahmet, “İmdâdiyye”, DİA, 22 (2000), s. 221-222.
• Tabakoğlu, Ahmet, “Tekâlif”, DİA, 40 (2011), s. 336-337.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türkiye iktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2012.
• Thorpe, Nick, The Danube a Journey Upriver from The Black Sea to The Black Forest, New Haven and London, 2013.
• Tuğluca, Murat, Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi, Ankara, 2020.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı İdari Teşkilâtından Kapukulu Ocakları Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı, c. I, Ankara, 1988. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi II. Selim’in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar, c. III/I, Ankara, 1995.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul, 2011.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf Istılahları Lügatçesi”, Vakıflar Dergisi, 17 (1983), s. 55-60.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf”, DİA, 42 (2012), s. 479-486.
• Yıldırım, Filiz, “Mühimme Defterleri’ne Göre Osmanlı Devleti’nde Şarap”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31/1 (Ocak 2021), s. 495-514.
• Yıldırım, Filiz, “Osmanlı Devleti’nin Yeraltı Savaşçıları: Lağımcılar”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29/2 (Temmuz 2019), s. 385-408.
• Yıldırım, Filiz, “Osmanlı İdaresinde Tuna Nehri’nde Bir Ekonomik Unsur: Balıkçılık”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 1, (Hazırlayanlar: Şakir Batmaz, Özen Tok), 2015, s. 327-347.
• Yıldırım, Filiz, 1856 Tarihli Bir Risâle Işığında Tuna Nehri’nin Tarihi Coğrafyası ve Jeopolitiği, İstanbul, 2019.
• Yıldırım, Filiz, Nazlı Tuna’nın İnce Donanması (18. Yüzyıl), İstanbul, 2019.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. 3, (Çeviri: Nilüfer Epçeli), İstanbul, 2011.