The City of Gümüşhane from the Republic to the Present

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: Dr. Mahmut Kırkpınar'a Armağan, 1884 - 1920, 29.12.2022

Kemal Saylan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1206802

Cited By: 2

Öz

Gumushane, which was established in the region known as Sulaymaniyah in the 16th century, developed by the Harşit River in the 20th century. The city was influenced by the military and social-economic events that took place during the First World War and the National Struggle and took on a different character. For this reason, it is possible to divide the history of Gümüşhane into two different times and places. Because of these features, Gümüşhane is one of the rare cities in Anatolia.
Gümüşhane became a city where trade was lively, since silver and gold mines were mined during the Ottoman period, and it was on the transit route of the silk road. During this period, Muslims, Armenians, and Greeks living in the city formed one of the best examples of Ottoman civilization. However, since the 20th century, the loss of importance of the mines and the silk road, the political-social ruptures experienced, caused the non-Muslim population to leave the city. Thus, the city took on a structure where only Muslims were settled along the Harşit River.
She started the Republican period in a different place and character. Gümüşhane’s today economy is mostly based on agriculture, mining activities, and dried fruit roll-up and churchkhela production. However, it is one of the promising cities in terms of history with its castles, towers, ruins, bridges and mansions, and in terms of tourism with its forests, plateaus, caves and lakes.

Anahtar Kelimeler

Gümüşhane, Harşit, Republic, City, Mine

Cumhuriyetten Günümüze Gümüşhane Şehri

Öz

16. yüzyılda Süleymaniye olarak bilinen bölgede kurulan Gümüşhane, 20. yüzyılda Harşit Irmağı kenarında gelişmiş ve I. Dünya Savaşı, Milli Mücadele döneminde yaşanan askeri, sosyal-ekonomik olaylardan etkilenerek farklı bir karaktere bürünmüştür. Bu nedenle Gümüşhane şehir tarihini iki farklı zamana ve mekana ayırmak mümkündür. Bu özellikleri nedeniyle Gümüşhane Anadolu’daki ender şehirlerden biridir.
Osmanlı döneminde gümüş ve altın madenlerinin çıkarıldığı ve ipek yolunun geçiş güzergahında olması nedeniyle Gümüşhane ticaretin canlı olduğu bir şehir olmuştur. Bu dönem boyunca şehirde yaşayan Müslümanlar, Ermeniler ve Rumlar Osmanlı medeniyetinin en güzel örneklerinden birini oluşturmuştur. Ancak, 20. yüzyıldan itibaren madenlerin ve ipek yolunun önemini kaybetmesi, yaşanan siyasi-sosyal kırılmalar gayrimüslim nüfusun şehirden ayrılmasını beraberinde getirmiştir. Böylece şehir, Harşit Irmağı boyunda sadece Müslümanların yerleşik bulunduğu bir yapıya bürünmüştür.
Cumhuriyet dönemine başka bir mekan ve karakterde başlayan şehir, günümüzde ekonomisi daha çok tarıma dayananan, madencilik faaliyetlerinin artmaya başladığı, bölgedeki pestil-köme üretiminin merkezinde bulunduğu bir görünüm arzetmektedir. Bununla birlikte kale, kule, harabe, köprü, konak gibi yapılarıyla tarihi açıdan, orman, yayla, mağara ve gölleriyle turizm yönünden gelecek vadeden şehirlerden biri konumundadır.

Anahtar Kelimeler

Gümüşhane, Cumhuriyet, Şehir, Maden, Harşit, Republic, City, Mine

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
• BCA, No: 490.1/1229.90.4., BCA, No: 490.1/510.2047.
• BCA, No: 118-750-3., BCA, No: 290.0.0/19.71.1.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• BOA, A. MKT. MHM, No: 312/53.; BOA, A. MKT. NZD, No: 394/70.
• BOA, A. MKT. UM, No: 530/61. ; BOA, A. MKT. UM, No: 527/32.
• BOA, A. MKT. UM, No: 549/89.; BOA, BEO, No: 11/803.
• BOA, DH. EUM. KLU, No: 10/50.; BOA, DH. İ. UM, No: E-111/75.
• BOA, DH. MKT, No: 1708/128.; BOA, DH. MKT, No: 1130/74.
• BOA, DH. MKT, No: 1954/44.; BOA, DH. MKT, No: 1963/22.
• BOA, İ. MMS, No: 117/5018. ; BOA, İ. MMS, No: 76/3380.
• BOA, NFS. d, No: 01123. ; BOA, NFS. d, No: 1117.
• BOA, SD, No: 1861 13 21. ; BOA, ŞD, No: 1842/12.
• Trabzon Vilayet Salnameleri (TVS) TVS 1322, TVS 1876, TVS 1880, TVS 1892, TVS 1903.
• Millet Meclisi Zabıt Cerideleri (MMZC) MMZC, C. I, s. 4.
• Gümüşhane Şeriye Sicilleri (GŞS) GŞS, No: 3.
• Demokrat Gümüşhane, (23 Temmuz 1960).
• Demokrat Gümüşhane, (7 Agustos 1961).
• Demokrat Gümüşhane, (19 Mart 1960).
• Demokrat Gümüşhane, (23 Eylül 1954).
• Gümüşeli Gazetesi, (13 Şubat 1933).
• İnkılabın Sesi, (7 Nisan 1961).
• Servet-i Fünûn Mecmuası,
• Kölnische Zeitung, (21 Ocak 1896).
• Ahmet Halil, “Vilâyet Mektupları: Gümüşhane Elmaları ve Elmacılık”, Meslek Gazetesi, (23 Haziran 1925), S. 28, s. 10-11.
• Ahmet Şerif, Anadolu'da Tanin, C. I, Hazırlayan: Mehmed Çetin Börekçi, Ankara 1999, s. 320-321.
• Akbulut, Uğur, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Gümüşhane ve Çevresi”, Gümüşhane Tarihi, Gümüşhane 2016, s. 37-46.
• Akdemir, Hakan, 2032 Nolu Trabzon Şeriye Sicili'nin Transkripsiyonu ve Tahlili, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun 2008.
• Alkan, Necmettin, “Avrupalı Seyyahların Tasvirlerinde Gümüşhane ve Çevresi”, History Studies, C. II/1, (2010), s. 82- 97.
• Aydın, Dündar, Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Gelişme Devri (1535-1566), Ankara 1998.
• Barkley, H. C., A Ride through Asia Minor and Armenia, London 1891.
• Bostan, Hanefi, XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağı'nda Sosyal ve İktisadi Hayat, Ankara 2002.
• Bülbül, Mustafa, 2039/225 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicilinin (Vr. 71-123) Transkribi ve Değerlendirilmesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 2007.
• Cihan, Gülsen, Gümüşhane Merkez Kazası Monoğrafyası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Yayınlanmamış Mezuniyet Tezi, İstanbul 1964.
• Cumhuriyet’in 75. Yılında Gümüşhane, Gümüşhane 1999.
• Çelik, Recep, “Gümüşhane Sancağı: Askeri, İktisadi ve İdari Durum Üzerine Bazı Tespitler (1914-1918)”, History Studies, C. 7/3, (September 2015), s. 23-37.
• Deyrolle, T., 1869'da Trabzon'dan Erzurum'a, Çeviren: Reşad Ekrem Koçu, İstanbul ?.
• Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Tam Metin Seyahatname,C. I-II, İstanbul 1993.
• Fowler, G., Three Years in Persia; with Travelling Adventures in Koordistan, C. I, London 1841.
• Genç, Mehmet, “Mukâtaa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXXI, İstanbul 2006, s. 129-132.
• Gümüşhane Belediyesi İmar Müdürlüğü Verileri (25.05.2020).
• Gümüşhane Belediyesi İmar Müdürü, Recep Özdener (5.06.2020).
• Gümüşhane İli 2016 Yılı Çevre Durum Raporu, Gümüşhane 2017.
• Hacıfettahoğlu, İsmail, Birinci Dünya Harbinde Gümüşhane ve Sadi Selçuk’un Hatıratı, Ankara 2017.
• Hamilton, W. J., Researches in Asia Minor, Pontus, and Armenia; With Some Account of Their Antiquities and Geology, Volume: I, London 1842.
• Hatemi, Nilüfer, Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, C. I, İstanbul 2010.
• İller Bankası Belediyeler Yıllığı, Cilt II, Ankara 1949.
• İpek, Nedim, “Osmanlı’dan Cumhuriyete Gümüşhane’de Göç”, History Studies, C. XI, S. 2, (2019), s. 681-700.
• Kaleli, Hüseyin, XIX. Yüzyılda Trabzon’da Ulaştırma Ekonomisi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı İktisat Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1998.
• Karabekir, Kazım, Doğu’nun Kurtuluşu, Erzincan ve Erzurum’un Kurtuluşu, Sarıkamış, Kars ve Ötesi, Yayına Hazırlayan: Enver Konukçu, Erzurum 1990.
• Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1988.
• Kırzıoğlu, Fahrettin, “Osmanlı "Tapu-Tahrir" ve "Mühimme" Defterlerinde Gümüşhane Bölgesi Türk Boy/Oymak Hatıraları ve Madenler Üzerine Hükümlerden Örnekler”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane (13-17 Haziran 1990), Ankara 1991, s. 69-77.
• Kinneir, J., Journey through Asia Minor, Armenia, and Koordistan, in the Years 1813 and 1814, London 1818.
• Köse, Osman, “XIX. Yüzyılda Gümüşhane Madenleri”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu (3-5 Mayıs 2001), C. I, Trabzon 2001, s. 289-312.
• Kurt, Ali, “Gümüşhane Elmaları ve Ahmet Halil”, Sanat ve Düşünce Dergisi Herfene, S. 7, (2011), s. 29.
• Kutlutan, Rıdvan, “Geçmişten Bugüne Gümüşhane ve Geleceğe Ait Düşünceler”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane (13-17 Haziran 1990), Ankara 1991, s. 55-67.
• Monier, P., “Journal du voyage du P. Monier, d’Erzeron à Trebizonde”, Nouveaux Memoires des Missions De la Compagnie de Jesus, Dans le Levant, C. III, Paris 1723.
• Monteith, W., Kars and Erzeroum with the Campaigns of Prince Paskiewich in 1828-1829, Londra 1856.
• Nas, Selim Serkan – Bayram, Adem, “İçme Suyu Ve Kanalizasyon Yönünden Gümüşhane Altyapı Sorunları”, 5. Kentsel Altyapı Ulusal Sempozyumu (1-2 Kasım 2007) Kongre Sempozyum Bildiriler Kitabı, Ankara 2007, s. 77-86.
• Nazır, Bayram, “Gümüşhane’de 1895 Ermeni Olayları”, Sakarya Üniversitesi Fen-Edbiyat Fakültesi Dergisi, C. XI, S. 1 (Haziran 2009), s. 131-147.
• Özel, Sabahattin, Milli Mücadelede Trabzon, Ankara 1991.
• Pamuk Bilgehan, “XVII. Asırda Gümüşhane (Canca) Maden Mukataasına Dair Bazı Bilgiler” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 30, (2006), s. 167-184.
• Pamuk, Bilgehan, “Osmanlılar Zamanında Gümüşhane Hakkında Bazı Bilgiler (15-17. Yüzyıllar)”, Gümüşhane Tarihi, Gümüşhane 2016, s. 129-153.
• Pamuk, Bilgehan, “XVII. Asırda Gümüşhane (Canca) Maden Mukataasına Dair Bazı Bilgiler”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu, C. I, Trabzon 2005, s. 234.
• Sahillioğlu, Halil, “Darphâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. VIII, İstanbul 1993, s. 502-505.
• San, Sabri Özcan, “Gümüşhane Müstakil Sancağı’ndaki Mahalleler Aileler ve Efsaneler Hikayeler”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane (13-17 Haziran 1990), Ankara 1991, s. 119-140.
• San, Sabri Özcan, Rusların Gümüşhane İlini İşgali, İstanbul 1993.
• San, Sabri Özcan, Vadideki Gümüşhane, Gümüşhane 2014.
• Sargın, Sevil – Demir, Şule, “İnsan Mekan İlişkisi Ölçeğinde Kent Kimliği ve Gümüşhane Örneği”, The Journal of International Scientific Researches, S. 3 (4), (2018), s. 221-239.
• Saylan, Kemal, “I. Dünya Savaşı Sırasında Yukarı Harşit Vadisinde Rusların Yaptıkları Tahribatlar”, Harşit Vadisi (Tarih-Coğrafya-Kültür), Dokap Bölge İdaresi Başkanlığı Yayınları, Giresun 2017, s. 159-167.
• Saylan, Kemal, “XIX. Yüzyılda Gümüşhane’de Yaşanan Gayrimüslim Göçleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S.20, (2016), s. 275-292.
• Saylan, Kemal, Gümüşhane-İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih, İstanbul 2014.
• Saylan, Kemal, Seyyahların Gözüyle Gümüşhane (Osmanlı Dönemi), Gümüşhane 2016.
• Smith, E.- Dwight, H. G. O., Researches of the Rev. E. Smith and H. G. O. Dwight in Armenia Including A Journey Thorough Asia Minor, C. I-II, New York 1833.
• Southgate, H., Narrative of a Tour Through Armenia, Kurdistan, Persia and Mesopotamia, C. I, New York 1840. Süleymaniye Mahallesi Eski Muhtarı (Ali Gürcan Erkan) (28.04.2020).
• Tozlu ,Selahattin, XIX. Yüzyılda Gümüşhane, Erzurum 1998.
• Tuncel, Metin, “Türkiye de Yer Değiştiren Şehirler Hakkında Bir İlk Not”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, S. 20-21, (1977), s. 119-128.
• Uğur, Yunus, “Şehir Tarihi ve Türkiye’de Şehir Tarihçiliği: Yaklaşımlar, Konular ve Kaynaklar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. III, S. 6, (2005), s. 9-26.
• Uluatam, Ela, “Türkiye’de Elektrik Piyasasında Özelleştirme Süreci”, Ekonomik Forum Dergisi, (Mart 2011), s. 56-63.
• Uschakoff F., Geschichte der Feldzüge in der Asiatischen Türke-i, Wahrend der Jahre 1828 und 1829, Leipzig 1838.
• Üçüncü, Uğur, Milli Mücadele Yıllarında Gümüşhane, Trabzon 2018.
• Wagner, M., Travels in Persia, Georgia and Koordistan; with Sketches of the Cossacksand the Caucasus, C. II, London 1856.
• Yılmaz, Osman, “Gümüşhane’nin Sanayi Faaliyetleri ve Potansiyeli”, Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane (13-17 Haziran 1990), Ankara 1991, s. 287-305.
• Zaman, Mehmet – Doğanay, Serkan, “Şehir Coğrafyası Açısından Bir İnceleme: Gümüşhane” Doğu Coğrafya Dergisi, S. 3, (2000), s. 245-185.
• https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiyenin-pestil-ve-komesi-gumushaneden/891710 (27.05.2020).
• https://www.gumushane.bel.tr/2/haber/detay/171/modern-pazaryeri-projesi-start-aliyor/ (04.06.2020).
• https://www.gumushane.bel.tr/2/haber/detay/188/belediyenin-cilgin-projesi/ (04.06.2020).
• https://www.gumushane.bel.tr/2/haber/detay/317/belediyeden-konut-atagi/ (07.06.2020).
• https://www.gumushane.bel.tr/2/haber/detay/417/sehir-merkezindeki-ahirlar-kaldiriliyor/ (07.06.2020).
• https://www.gumushane.bel.tr/2/haber/detay/417/sehir-merkezindeki-ahirlar-kaldiriliyor/ (07.06.2020).
• https://www.gumushane.bel.tr/2/haber/detay/513/gumushane-tokiyi-bekliyor/ (07.06.2020).
• https://www.gumushane.bel.tr/2/haber/detay/783/toki-basvurulari-18-ekimde-basliyor/ (07.06.2020).
• https://www.gumushane.bel.tr/gumushane-rehberi/nufus/ (07.06.2020).
• https://www.haberturk.com/gumushane-haberleri/70830568-bahcecik-barajinda-calismalar-suruyorgumushaneye-icme-suyu-saglayacak-olan-barajda-2020 (04.06.2020).
• https://www.hurriyet.com.tr/gumushane-belediyesinin-iki-projesi-onaylandi-37024676 (10.06.2020).
• https://www.gumushane.bel.tr/2/haber/detay/183/harsit-kanalizasyon-atiklarindan-temizlenecek/ (10.06.2020).
• https://www.gumushane.bel.tr/2/haber/detay/293/kanalizasyon-projesi-suruyor/(10.06.2020).
• https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gumushane/fotograflar (11.01.2020).
• https://www.milliyet.com.tr/ekonomi/gumushane-ye-dev-madencilik-yatirimi-1381215 (27.05.2020).
• https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/gumushane/harsit-islah-projesi-devam-ediyor-10038296 (08.06.2020).
• https://www.toki.gov.tr/illere-gore-projeler (11.06.2020).
• http://kozaaltin.com.tr/operasyonlar-ve-projeler/mastra-altin-madeni/ (27.05.2020).
• http://oidb.gumushane.edu.tr/media/uploads/oidb/files/2018-2019-egitim-ogretim-yl-kaytl-oldugu-ile-gore-ogrenci-saylar.pdf (11.06.2020).
• http://www.gumushane.gov.tr/turkiyede-uretilen-pestil-ve-komenin-3-kati-gumushanede-uretiliyor (27.05.2020).
• https://earth.google.com/web/@40.44015195,39.49363161,1369.39902485a,4390.11470825d,35y,-8.23671458h,52.49892559t,0r Google Eart (30.04.2020).
• https://www.gumushane.bel.tr/gumushane-rehberi/nufus/ (02.11.2022).
• https://www.gundogumu.com/gumushane-belediyesi-yeni-hizmet-binasina-tasindi/ (07.03.2022).
• http://www.gumushane.gov.tr/genclik-parki-projesi-temel-atma-toreni (28.02.2022).
• http://www.radikal.com.tr/gumushane-haber/gumushaneye-genclik-merkezi-yapimi-1324116/ (04.03.2022).
• https://www.gumushane.bel.tr/2/projeler/10/genclik-parki-projemiz/ (25.02.2022).
• https://www.gumushane.gen.tr/index.php?ind=news&op=news_show_single&ide=12784 (07.03.2022).
• http://oidb.gumushane.edu.tr/media/uploads/oidb/files/2018-2019-egitim-ogretim-yl-kaytl-oldugu-ile-gore-ogrenci-saylar.pdf (10.06.2022).