The Effect of the 19th Century Westernization to the 20th Century: Sample of Dârü’l-Elhân

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 1400 - 1426, 30.09.2023

Cemal Karabaşoğlu , Murat Can Dilber

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1313361

Öz

In the process that started with the Tanzimat edict in the first half of the 19th century, the reforms and innovations made especially in the fields of politics, military and education had important effects on the Ottoman music culture. In the emergence of these effects, the educational institutions established instead of the traditional palace school Enderun and the Mûzikâ-yı Hümâyun, which was established instead of the Mehterhâne-i Hümâyûn, are also accepted as the beginning of the change in music culture. Especially as a result of the termination of the activities of the institutions where traditional music education and performance is carried out and the creation of Mûzikâ-yı Hümâyun, the westernization and the beginning of the performance of Western music in an institutional style represents an important change. As a result of this change in the first quarter of the 19th century, Western music performing and composing became widespread towards the end of the century, especially in the palace and its surroundings. In the face of the widespread and institutional performance of Western music at this level, institutionalization efforts have also emerged in Turkish music circles. In this study, the change and transformation in Turkish music will be tried to be explained through the institutional structure and education system of Dârü’l-elhân, which was established in the early 20th century as a result of the change that started in the 19th century.

Anahtar Kelimeler

Turkish Music, Dâr’ül-Elhân, Westernization, Western Music, Music Institutions

19. Yüzyılda Görülen Batılılaşmanın 20. Yüzyıla Tesiri: Dârü’l-Elhân Örneği

Öz

19. yüzyılın ilk yarısında Tanzimat fermanıyla başlayan süreçte özellikle siyasi, askeri ve eğitim alanlarında yapılan ıslahat ve yeniliklerin Osmanlı müzik kültürü üzerinde önemli etkileri olmuştur. Bu etkilerin ortaya çıkmasında geleneksel saray okulu Enderun’un yerine kurulan eğitim kurumları ile Mehterhâne-i Hümâyun’un yerine kurulan Mûzikâ-yı Hümâyun, müzik kültüründeki değişimin de başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Özellikle geleneksel müzik eğitim ve icrâsının yapıldığı kurumların faaliyetlerinin sonlanması ve yerlerine Mûzikâ-yı Hümâyun’un ihdas edilmesi neticesinde batılılaşmanın ve Batı müziğinin kurumsal tarzda icrâ edilmeye başlanması önemli bir değişimi ifade etmektedir. 19. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşanan bu değişimin bir sonucu olarak Batı müziği icrâcılığı ve bestekârlığı, yüzyılın sonuna doğru bilhassa saray ve çevresinde yaygınlaşmıştır. Batı müziğinin bu düzeyde yaygınlaşması ve kurumsal olarak icrâ edilmesi karşısında Türk mûsikîsi çevrelerinde de kurumsallaşma çalışmaları ortaya çıkmıştır. Bu çalışma ile 19. yüzyılda başlayan değişimin bir sonucu olarak 20. yüzyılın başlarında kurulan Dârü’l-elhân’ın, kurumsal yapısı ve eğitim sistemi üzerinden Türk mûsikîsindeki değişim ve dönüşüm açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Mûsikîsi, Dâr'ül-Elhân, Batılılaşma, Batı Müziği, Müzik Kurumları

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bab-ı Defteri (D..BŞM.d..): 42566.
• Ali, Ufkî. Saray-ı Enderun. çev. Türkis Noyan, İstanbul 2013.
• Ayangil, Ruhi, “ XVII. yüzyılda Türk Mûsikisi”, Yeni Türkiye. 57/468-480. Ankara 2014.
• Bardakçı, Murat, Maragalı Abdülkadir, İstanbul 1986.
• Behar, Cem, Ali Ufkî ve Mezmurlar, İstanbul 1990.
• Beydilli, Kemal, “Islahat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 19/ 174-185. İstanbul 1993.
• Çetinkaya, Yalçın, Müzik Yazıları, İstanbul 1999.
• Dilber, Murat Can, Karabaşoğlu, Cemal, “Mehterhâne-i Hümâyun’dan Mûzikâ-yı Hümâyun’a Osmanlı Müzik Kurumlarında Batılılaşma Temâyülü”, Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/1 (2023), s.461-478.
• Dilber, Murat Can, Sermüezzin Rifat Bey’in Hayatı ve Besteleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2018.
• Dilber, Murat Can, Mûzikâ-yı Hümâyun, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2023.
• Ergun, Sadettin Nüzhet, Türk Mûsikîsi Antolojisi, 2 Cilt. İstanbul 1943.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlevî Adab ve Erkânı, İstanbul 1963.;
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlâna’dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul 1953.
• Hanioğlu, M. Şükrü, “Batılılaşma”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5/ 148-152. İstanbul 1992.
• İnal, Mahmud Kemal, Hoş Sadâ – Son Asır Türk Mûsikîşinâsları, İstanbul 1958.
• Kantemiroğlu, Kitâbu ‘İlmi’l-Mûsikî ‘alâ Vechi’l-Hurûfât. haz.Yalçın Tura, İstanbul 2001.
• Köprülü, Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1981.
• Küçük, Sezai, “İstanbul Mevlevîhanelerinin Türk Sanat ve Edebiyat Hayatına Katkıları”, Türk Kültürü Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik, Ulusal Sempozyumu Bildiriler, Konya 2007.
• Özalp, Nazmi, Türk Mûsikîsi Tarihi, 2 Cilt, İstanbul 2000.
• Özcan, Nuri, “Dârütta‘lim-i Mûsikî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 9/ 9-10. İstanbul 1994.;
• Özcan, Nuri, “Dârülelhan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8/ 518-520. İstanbul 1993.
• Özden, Erhan, Osmanlı Devleti’nin Konservatuvarı Dârülelhan, Ankara 2019.
• Öztuna, Yılmaz, Türk Mûsikîsi Ansiklopedik Sözlüğü, 2 Cilt, Ankara 2006.;
• Öztuna, Yılmaz, Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, 2. Cilt, İstanbul 1974.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3 Cilt, İstanbul 1983.
• Popescu Judetz, Eugenia, Türk Mûsikisi Kültürünün Anlamları, çev. Bülent Aksoy, İstanbul 1998.
• Rauf, Yektâ, Esâtîz-i Elhân: Hoca Zekâî Dede Efendi, İstanbul 1318.
• Rauf, Yektâ, Mevlevî Âyinleri, İstanbul 1934.
• Rauf, Yektâ, Türk Mûsikîsi Nazariyâtı, İstanbul 1926.
• Sanal, Haydar, Mehter Mûsikîsi, İstanbul 1964.
• Sanal, Haydar, “Batılılaşma”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5/ 182-186, İstanbul 1992.
• Şeker, Şemsettin, Ders İle Sohbet Arasında On Dokuzuncu Asır İstanbulunda İlim, Kültür ve Sanat Meclisleri, İstanbul 2013.
• Tanrıkorur, Cinuçen, Türk Müzik Kimliği, İstanbul 2004.
• Türk Yurdu, 11/127, İstanbul 1332.
• Yazıcı, Serkan, Osmanlı Devleti 1699-1923, Türk Tarihi ve Kültürü, Muhammed Bilal Çelik (Ed), Nobel Yayıncılık, Ankara 2020, s. 177-209.
• Yazıcı, Serkan, Osmanlı Modernleşmesi, Modern Türkiye Tarihi, Ahmet Şimşek (Ed), Pegem Akademi, Ankara 2019, s.42-57.