Lazistan (Rize) Sancağında Son Osmanlı Meclisi Mebusan Seçimleri

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 1028 - 1053, 30.09.2024

Taner Bilgin , Tuba Dalardıç

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1424996

Öz

I. Dünya Harbi, Osmanlı Devleti için Mondros Mütarekesi’nin imzalanması ile son buldu. İktidarı elinde bulunduran İttihatçı liderler ise ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Buna mukabil meclisin çoğunluğu yine de İttihatçı kadroların elindeydi. İtilaf Devletleri bu durumdan rahatsızdı. Son Padişah Vahdettin de meclisi kendisi için tehdit olarak görmekteydi. Bu nedenle 21 Aralık 1919’da işgalleri gerekçe göstererek Meclis-i Mebusanı feshetti. Mustafa Kemal Paşa, 1919 yılı Mayıs ayında Samsun’a çıkarak kongreler sürecini başlattı ve Milli Mücadele ateşini yaktı.
Aradan geçen dokuz aylık zaman zarfında seçimler henüz yapılmamıştı. Mustafa Kemal Paşa, kararların meclis tarafından alınması sayesinde Millî Mücadele hareketinin Türk halkı üzerinde meşruiyet sağlayacağının farkındaydı. Bu nedenle Sivas Kongresi sonrasında Millî Mücadele karşıtı Damat Ferit Paşa Hükümetinin istifası ve seçim kararının alınması amacıyla bütün Anadolu şehirlerinden, İstanbul ile iletişimin kesilmesini istedi. Yaşanan bu hadiseler hiç şüphesiz padişah üzerinde baskı oluşturdu ve 1 Ekim 1919 tarihinde Damat Ferit Paşa istifa etmek zorunda kaldı. Yeni kabineyi kurmakla görevlendirilen Ali Rıza Paşa, ilk icraat olarak Meclis-i Mebusanın yeniden açılması için seçim kararı aldı. Böylece Bütün Anadolu şehirlerinde hummalı bir seçim çalışması başladı. 1919 yılında Trabzon Vilayetine bağlı olan Lazistan’da da ekim ayı ortasından itibaren seçim süreci başladı. Yaklaşık üç ay süren seçimlerde Lazistan’dan birçok aday seçilebilmek için kıyasıya yarıştı. Neticede Mustafa Asım ve Osman Nuri Beyler Lazistan mebusu seçildi. Bu çalışmada, Lazistan Sancağında gerçekleşen seçim süreci ele alınarak yaşanan olaylar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Lazistan, Rize, İntihap, Mebus, Meclis-i Mebusan, 1919 Seçimleri

Last Ottoman Parliamentary Elections in Lazistan (Rize) Sanjak

Öz

World War I ended with the signing of the Armistice of Mudros for the Ottoman Empire. The Unionist leaders who held power had to leave the country. On the other hand, the majority of the parliament was still in the hands of Unionist cadres. The Allied Powers were uncomfortable with this situation. The last Sultan, Vahdettin, also saw the parliament as a threat to himself. For this reason, he dissolved the Parliament on December 21, 1919, citing the occupations. Mustafa Kemal Pasha went to Samsun in May 1919, started the congress process and lit the fire of the War of Independence.
In the nine months that have passed, elections have not yet been held. Mustafa Kemal Pasha was aware that the National Struggle movement would provide legitimacy to the Turkish people thanks to the decisions taken by the parliament. For this reason, after the Sivas Congress, he asked all Anatolian cities to cut off communication with Istanbul in order to resign the anti-National Struggle Damat Ferit Pasha Government and take the election decision. These events undoubtedly put pressure on the sultan and Damat Ferit Pasha had to resign on October 1, 1919. Ali Rıza Pasha, who was assigned to form the new cabinet, decided to hold elections to reopen the Parliament as his first action. Thus, a feverish election campaign began in all Anatolian cities. In 1919, the election process started in Lazistan, which was a part of Trabzon Province, in mid-October. In the elections, which lasted about three months, many candidates from Lazistan competed fiercely to be elected. As a result, Mustafa Asım and Osman Nuri Bey were elected as Lazistan MPs. In this study, the election process in the Lazistan Sanjak will be discussed and the events that took place will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Lazistan, Rize, Intihap, Member of Parliament, Parliament, 1919 Elections, Election

Kaynakça

• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:4, G:102, B:14.
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:9, G:81, B:81(1-2).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:10, G:40,B:40(1:6).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:18, G:98, B:98(1:2).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:19, G:23, B:23-1.
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:19, G:66, B:66-1.
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:9, B:9(1:3).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:11, B:11(1-8).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:14, B:14(1:5).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:44, B:44-1.
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:53, B:53(1:4).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:75, B:75(1:2).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:83, B:83-1.
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:100, B: 100(1:2).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:103, B:103(1:2).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:106, B:106(1:3).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:115, B:115(1:3).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:21, G:124, B:124-1.
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:22, G:68, B:68-1.
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:22, G:78, B:78(1:3).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:22, G:80, B:80(1:2).
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:22, G:134, B:134-1.
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:22, G:150, B:150-1.
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:23, G:46, B:46aj.
• ATASE Arşivi, Atatürk Koleksiyonu, K:23, G:59, B:59(1:2).
• BOA. DH. İUM. EK. 114-24.
• BOA. DH. İUM. EK. 115-2.
• BOA. DH. İUM. EK. 116-23.
• BOA. DH. İUM. EK. 117- 21.
• BOA. DH. İUM. EK. 117-100.
• MMZC. Devre:4, Cilt:1, İçtima:1, 12 Şubat 1920.
• MMZC. Devre:4, Cilt:1, İçtima:1, 26 Şubat 1920.
• TBMM Albümü, 1920-1950 Cilt I, Ankara 2010.
• TİTE Arş. K:13, B:17-1,2.
• TİTE Arş. K: 18, B:83-1.
• TİTE Arş. K:18, B:89-1.
• TİTE Arş. K: 21, B:24-1,2.
• TİTE Arş. K:23, B:67-1.
• TİTE Arş. K: 31, B:133-1,2.
• TİTE Arşivi, K:313, G28, B:28001.
• Akbal, İsmail, Milli Mücadele Döneminde Trabzon’da Muhalefet, Serander Yayınları, Trabzon 2008.
• Akşin, Sina, “Birinci Meşrutiyet Meclis-i Mebusan”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 25/1 (1970), s.19-39.
• Alp, İlker, “Ermeni İddialarının Tarihsel Geçersizliği”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11/1 (2009), s.1-30.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Kaynak Yayınları, Ankara 2015.
• Bay, A. ve Turan, 19. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Rize, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları, Rize 2021.
• Bilgin, Taner, Milli Mücadele Döneminde Bilecik, Bilecik Şeyh Edebali Üniversite Yayınları, Bilecik 2015.
• Bilgin, Taner, “Son Osmanlı Mebusan Meclisi Seçimleri ve İzmit Mebusları”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, C. II, Kocaeli 2015, s.1115-1126. (A)
• Bilgin, Taner, Yetik, Ümit (2019). “Erzurum Kongresine Katılan Delegeler ve Mezarlarının Bugünkü Durumu” 100. Yılında Erzurum Kongresi Sempozyumu, ss. 462-512. (B)
• Bilgin, Taner, “Kastamonu Sancağında 1919 Seçimleri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 74 (2022), s.330-341.
• Çolak, Filiz, “Son Osmanlı Mebusan Meclis’inde İzmir Vekilleri ve Faaliyetleri”, Tarih Okulu Dergisi, 8/12 (2015), s.189-212.
• Demir, Fevzi, Osmanlı Devleti'nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908-1914, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2007.
• Demirel, Ahmet, İlk Meclisin Vekilleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• Demiryürek, Halim, “Kütahya Sancağında 1919 Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16/3 (2018), s.519-544.
• Demiryürek, Halim, Ertuğrul Sancağı (1900-1918), Bilecik Üniversitesi Yay. Bilecik, 2015.
• Goloğlu, Mahmut, Erzurum Kongresi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006. (A)
• Goloğlu, Mahmut, Sivas Kongresi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006. (B)
• Gökbilgin, Tayyib, Milli Mücadele Başlarken, Kronik Kitap, İstanbul 2020.
• Güneş, İhsan, Atatürk Dönemi Türkiye’sinde Milletvekili Genel Seçimleri (1919-1935), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimizin Esasları, Truva Yayınları, İstanbul 2022.
• Karaca, Taha Niyazi, Milli Mücadele Yükselirken İşgal Dönemi Politikaları ve 1919 Seçimleri, Timaş Yayınları, İstanbul 2023. (A)
• Karaca, Taha Niyazi, Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2004, (B)
• Kılınç, Aslıhan, İtalyan işgal bölgelerinde Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Basılmış Doktora Tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilecik 2020.
• Kılınç, Aslıhan, (2020). “Son Osmanlı Mebusan Meclisi Seçimlerinde Trabzon Sancağı (İttihatçı-İtilafçı Mücadelesi)”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 12/23 (2020), s.549-566.
• Kolay, Arif, “II. Meşrutiyet Döneminde Hariciye Nezaretinde Tensikat ve Bürokratik Değişim (1908-1910)”, Türkiyat Mecmuası, 27(1), s. 194.
• Olgun, Kenan, (2011). “Türkiye’de Cumhuriyetin İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 27/79 (2011), s.1-36.
• Özel, Sabahattin, Milli Mücadelede Trabzon, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991.
• Sarıkaya, Makbule, Milli Mücadele Döneminde Rize, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2004.
• Selvi, Haluk, Mili Mücadele’de Erzurum:1919-1923, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000.
• Tanör, Bülent, Osmanlı- Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2009.
• Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar cilt:II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
• Toprak, Seydi Vakkas, “İlk Osmanlı Seçimleri ve Parlamentosu”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3/26 (2013), s.171-192.
• Tosun, U. U. (2021). İtilaf Devletlerinin Millî Mücadeleyi Engelleme Faaliyetleri, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, 19(33).
• Ural, Selçuk, (2004). Mütareke Dönenimde Osmanlı Devleti’nin Elviye-i Selase Politikası, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 23.