Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinden Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Opera Sanatının Türkiye’de Gelişimi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 1185 - 1228, 30.09.2024

Umut C. Karadoğan , Hürol Erbay

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1467067

Öz

Opera, anlatım konusunu mitoloji, tarih veya güncel yaşamdan alan, bir sahne üzerinde çoksesli orkestra eşliğinde drama, dans ve müzik sanatının tüm inceliklerini kullanılmasıyla ortaya konulan, repliklerin şarkılar eşliğinde söylendiği, “ince” sanat anlayışının kombinasyonu olan müzikli tiyatral bir daldır. XVI. yüzyılın sonunda İtalya’nın Floransa şehrinde ilk örnekleri görülen operanın, XVII. yüzyıldan itibaren sırayla Almanya, İngiltere ve Fransa’ya oradan da tüm Avrupa’ya ulaştığı bilinmektedir.
Osmanlı Devleti’nde ise Avrupa tarzında çoksesli musiki ve opera XVIII. yüzyıldan sonra yurtdışına gönderilen elçiler ve onların hazırladığı raporlar neticesinde padişahlar arasında (III. Selim, II. Mahmud, Sultan Abdülmecid, Sultan Abdülaziz, II. Abdülhamid) doğan ilginin bir neticesidir. XIX. yüzyılın ilk yıllarından itibaren öncelikle İstanbul’da ardından İzmir’de yabancı toplulukların gelerek sanatlarını icra etmeleriyle adı duyulmaya, tesiri görülmeye başlamıştır.
Cumhuriyet Türkiye’sinde ise dönemin yönetim kademesi bu sanat dalı ile yakından ilgilenmiş, ülkenin Avrupa ile uyum sağlama sürecinde “ince sanatların” tesirini fark etmiş ve özellikle gençlerin operaya, bir başka deyişle Avrupa müziğine olan alakalarını artırabilmek adına modern konservatuarların kurulmasına, yurtdışına öğrenciler gönderilmesine, dönemin meşhur yabancı sanatkârlarının ülkeye davet edilmesine önem verilmiştir. Yapılan çalışmada, XIX. Yüzyıldan itibaren Osmanlı coğrafyasında ve sarayında başlayan Avrupa tarzı sanat anlayışının tesiri ve bunun Cumhuriyet Türkiye’sine aktarılması noktasında yaşanan değişim ve gelişmelerinin tarih süreç içerisinde aktarılması amaçlanmıştır. Bu sebeple çalışma içerisinde arşiv belgeleri, birinci elden kaynakların yanı sıra konuyla alakalı sair basılı eserlerden de yararlanılmaya gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

opera, operet, Bale, Orkestra, Sahne Sanatları

Etik Beyan

yok

Destekleyen Kurum

yok

Teşekkür

yok

The Development of Opera Art in Turkey from Last Period of the Ottoman Empire to the First Years of the Republic

Öz

Opera is a musical theatrical branch that takes its narration from mythology, history or daily life, is presented on a stage with a polyphonic orchestra, using all the subtleties of drama, dance and music arts, and is a combination of the "fine" artistic approach, in which the lines are sung accompanied by songs. It is known that opera, the first examples of which were seen in Florence, Italy, at the end of the 16th century, reached Germany, England and France, and then all over Europe, from the 17th century onwards.
In the Ottoman Empire, European style polyphonic music and opera were the result of the interest that arose among the sultans (Selim III, Mahmud II, Sultan Abdülmecid, Sultan Abdulaziz, Abdulhamid II) as a result of the ambassadors sent abroad after the 18th century and the reports they prepared. From the first years of the 19th century, its name began to be heard and its influence began to be seen, as foreign communities came and performed their arts, first in Istanbul and then in Izmir.
In Republican Turkey, the administrative level of the period was closely interested in this branch of art, realized the influence of "fine arts" in the country's harmonization process with Europe, and in order to increase the interest of young people in opera, in other words, European music, modern conservatories were established and students were sent abroad. Importance was given to inviting famous foreign artists of the period to the country. In the study, it is aimed to convey the influence of the European style of art, which started in the Ottoman geography and palace since the 19th century, and the changes and developments experienced in its transfer to Republican Turkey, throughout the historical process. For this reason, efforts were made to benefit from archive documents, first-hand sources, as well as other printed works related to the subject, in the study.

Anahtar Kelimeler

Opera, Republic, XIX-XX. Century, Orchestra, Arts

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• BOA.HR.MKT.32.62.1-2.
• BOA.İ.HR.12.609.1-2.
• BOA.HR.MKT.430.84.1-2.
• BOA. İ.HR.6.292.1-2.
• BOA. İ.ML.46.6.1-2.
• BOA.Y.PRK.AZJ.34.13.1.
• BOA.İ.TAL.415.34.1.
• BOA.İ.TAL. 10.13.2.1.
• BOA.HR.TH. 125.100.01.
• BOA.İ.DH.1237.96872.1-2.
• BOA.İ.DH.1217.95349.1.
• BOA.Y.A.HUS.178.20.1-2.
• BOA.MF.MKT.58.119.1.
• BOA.Y.PRK.AZJ.7.89.1.
• BOA.Y.PRK.EŞA.50.18.11-13.
• BOA.Y.PRK.EŞA.50.18.14-19.
• BOA.Y.PRK.ZB.12-8.1.
• BOA.DH: MKT.1029.8.1.
• BOA.Y.PRK.ZB.11.22.1.
• BOA.Y.PRK.ZB.29.42.1.
• BOA.Y.MTV.121.17.1.
• BOA. HR.SFR.3 412.75.3.
• BOA.HR.SYS.26.70.1-7.
• BOA.Y.A.HUS.283.69.1-6.
• BOA.HR.SFR3.483.163.1-2 (orijinali İngilizce).
• BOA.DH.MKT.2582-63-1.
• BOA.DH.MKT.731.13.1,4.
• BOA. MF.MKT.369.55.4.
• BOA.MF.MKT.49.164.1.
• BOA.HR.TO.603.4.1-3.
• BCA.30.18.1.2.62.12.6.1.
• BCA.30.18.1.2.89.115.5.1. (Dosya Ek-143-269).
• BCA.30.18.1.2.63.24.15.1. (Dosya Ek-242-205).
• BCA.30.18.1.2.82.8.13.1. (Dosya Ek-242-210).
• BCA.30.18.1.2.86.29.9.1. (Dosya Ek-242-227).
• Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı (1928-) 2/4158 sayılı
• Afyoncu, Erhan, Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, Yeditepe Yay., İstanbul, 2010.
• Ak, Ahmet Şahin, Türk Mûsikîsi Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2014.
• Altar, Cevad Memduh, Opera Tarihi, C.IV, Pan Yay., İstanbul, 2001.
• Aracı, Emre, Naum Tiyatrosu 19. Yüzyıl İstanbul’unun İtalyan Operası, Yapı Kredi Yay., 2010.
• Arsan (Unan) Nimet-Borak Sadi-Kocatürk Utkan, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, “TBMM Açılışları ve CHF Kurultaylarında, C. I-III, 5. Bsk. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1997.
• Ataman, Sadi Yaver, Atatürk ve Türk Musikisi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• Budak, Muzaffer, Tiyatro, Opera, Operet, Bale Yazıları, Budak Yayınları, 1985.
• Brown, H. M., Opera, II. Origins. The New Grove Dictionary of Music and Musicians, New York: Grove. 2001.
• Demirel, Kemal, Hidrolik-Pnömatik Sistemler, Birsen Yay., 2016.
• Dunbar, Zachary, “Müzikli Tiyatro ve Müzikal Tiyatro”, Tiyatro Tarihi, Der. David Wiles, Christine Dymkowsi, Çev. Sertabiboğlu, İstanbul, Sanat ve Kuram, 2019.
• Egeli, Münir Hayri, Bilinmeyen Yönleriyle Atatürk, Berikan Yayınevi, Ankara, 2004.
• Palisca, C.V., The Florentine Camerata: Documentary Studies And Translations, New Haven: Yale University Press, 1989.
• Yirmisekiz Çelebi Mehmed, Paris Sefaretnâmesi, 1306.
• Yirmisekiz Çelebi Mehmed, Paris Sefaretnâmesi, Haz. Abdullah Uçkan, Dergah Yay., 2017.
• Memet Fuat, Tiyatro Tarihi, MSM. Yay., İstanbul 2000.
• Gazimihal, M. Ragıp, Türk Askeri Mızıklar Tarihi, Maarif Vekaleti, İstanbul, 1955.
• Gazimihal, M. Ragıp, 55 Opera, Maarif Basımevi, İstanbul, 1957.
• Grout, Donald Jay - Williams, Hermine Weigel, A Short History Of Opera, 3. Edition, Colombia University Press, London, 1988.
• Kula, Onur Bilge, Batı Edebiyatı’nda Oryantalizm-II, İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Kosal, Vedat, Osmanlı’da Klasik Batı Müziği, Pan Yay., İstanbul, 2001.
• Kösemihal, M. Ragıp, Türkiye Avrupa Musiki Münasebetleri (1600-1875), C. I, Numune Matbaası, İstanbul, 1939.
• Köstüklü, Nuri, Kâzım Karabekir ve Eğitim, Çizgi Kitabevi, Konya 2007.
• Osmanoğlu, Ayşe, Babam Sultan Abdülhamid (Hatıralarım), Selçuk Yay., İstanbul, 1994.
• Osmanoğlu, Şadiye, Babam Abdülhamid, Saray ve Sürgün Yılları, 4. Bsk.,Timaş Yay., İstanbul, 2014.
• Osman Nuri, Abdülhamid-i Sânî ve Devr-i Saltanatı, C. I, Kütüphane-i İslam ve Askeri, (Tüccarzade İbrahim Hami), İstanbul, 1327.
• Öztuna, Yılmaz, “Operet”, Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2000.
• Sevengil, Ahmet Refik, Türk Tiyatrosu Tarihi, Alfa Yay., İstanbul, 2015.
• Tahirova, Ferah, Şostakoviç ve Türkiye, Pan Yay., 2010.
• Tuğlacı, Pars, Mehterhane’den Bandoya, Cem Yayınları, İstanbul, 1986.
• Yener, Faruk, Müzik Tarihi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 1983.
• Alpaslan Erhan- Gökdemir Tülay “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Müzik Alanında Yurt Dışına Gönderilen Öğrenciler ve Çağdaş̧ Türk Müziğine Etkileri: İdil Biret ve Suna Kan Örneği” Asia Minor Studies, 7/2, (2019), s.282-298.
• And, Metin, “Cumhuriyet’in İlk Opera Gösterimi ve Yapımcısı” Sanat Dünyamız, 89, (2003), s.201.
• Bayındır, Seda Uluskan, “II. Abdülhamı̇d’ı̇n Sanata ve Sanatçıya Bakışı” Çağdaş̧ Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVIII/36, (2018), s.5-58.
• Çakar, Doğan, “Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuvarı (Cebeci’den Beşevler’e)”, Sahne ve Müzik Eğitim Araştırma Dergisi, 1,9, (2015), s.1-13.
• Güleç, Elif Sanem- Güleç, İbrahim Şevket, “Ekrem Reşid Rey ve Cemal Reşid Rey Operaları”, Bilig, 93, (2020), s.53.
• Kotnik, Vlado, “The Adaptability of Opera: When Different Social Agents Come to Common Ground.” International Review of the Aesthetics and Sociology of Music, 44/2, (2013), s.303-342.
• Köksal, Ahu, “Operanın İlk Evi: Teatro Di San Cassiano”, Sahne ve Müzik Eğitim Araştırma e-Dergisi, 8/14, (2022), s.57.
• Muhsinoğlu, Nejat, “Atatürk Milli Temsil Akademisinde Israr Etmişti”, Millet Dergisi, 54, (1947), s.12.
• Muhsinoğlu, Nejat, “Hani Söz Verenler: Bize Bir Eser Göstersinler”, Millet Dergisi, 64, (1947), s.15.
• Oksev, Birgül Koçak, “Yunan Mitinden Yansıyan Türk İmgesi: 19. Yüzyıl Avrupa’sında Oryantalizm ve Helen Severliğin İttifakı”, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, 71, (2015), s.122-123.
• Öz, Nesrin Biber, “Müzik Öğretmeni yetiştiren Kurumlarda Orkestra-Oda Müziği Eğitiminde Yaylı Çalgıların Yeri ve Önemi”, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, XIV/1, (2001), s.
• Özhancı, Elif, “Türkiye’de Opera, Bale ve Devlet Opera ve Balesi̇’nin Evrı̇msellı̇ği”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 23, (2010), s.
• Şimşek, Derya Çini, “Müzik İnkılabında Bir Uygulama; Musiki̇ Muallim Mektebi̇’nden, Ankara Devlet Konservatuarı’na”, ASOS Journal, 82, (2018), s.
• Yiğit, İrfan, “Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemi Musiki Yargısı”, Etnomüzikoloji Dergisi, 2, (2019), s.
• Yücel, Haluk, “Cumhuriyet Dönemi Müzik Politikaları Üzerine Bir İnceleme”, Tyhke, 7/XII, (2022), s.
• Akşam 15 Nisan 1938, s. 4.
• Cumhuriyet 6 Eylül 1948, s. 4.
• Cumhuriyet, 9 Haziran 1933, s. 2.
• Cumhuriyet, 20 Temmuz 1933, s. 1;
• Cumhuriyet, 11 Ağustos 1933, s. 3
• Hakimiyet-i Milliye, 7 İkinci Teşrin 1934, s.3.
• Milliyet 30 Kasım 1934, s. 1.
• Milliyet, 18 Kasım 1934, s. 1 ve 5.
• Millî Mecmua, S.101, 1928 s. 1632.
• Son Posta 15 Eylül 1931, s. 1 ve 6.
• Son Posta, 30 Eylül 1931, s. 1.
• Vakit, 2 Teşrin-i Sani 1934, s.8.
• Vakit, 3 Nisan 1924, s.1.
• Vakit, 12 Nisan 1924, s.3.
• Vatan, 4 Nisan 1924, s.3.
• Apaydınlı, Köksal, “Türk Beşleri ve Türkiye’deki Çok Sesli Koro Eğitimine Katkıları”, Erpa Kongre Kitabı, 2017. Çambel, Perihan, “Atatürk, Evrim, Devrim ve Müzik”, IX. Türk Tarih Kongresi, Kongre Bildiri Kitabı C.III, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1981.
• Alaner, Bülent, “Cumhuriyet Dönemi’nde Opera”, Türkler, Yeni Türkiye Yay., C. XVIII, Ankara, 2002.
• AMMER, Christine, The HarperCollins Dictionary of Music, Christine, Harper Collins Publishers, New York, 1995
• Ertekin, Sibel, Türk Operası’nın Gelişim Süreci, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Geddes & Grosset, Student’s English Dictionary, David Dale House, Scotland, 2003, s.330
• Kosal, Vedat, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Klasik Batı Müziği”, Osmanlı Ansiklopedisi, C.10, Ankara, 1999.
• Orville Timothy Lawton, The Operas of Peter Cornelius, Florida University, 1988, (unpublished Phd. Thesis).
• Öner, Ekin, Romantik Dönem: Devrimler Çağı ve Opera, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Özcan, Nuri, “Muallim İsmail Hakkı (1866-1927)”, İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, C.23, 2001, s.101-102.
• Özcengiz, Zuhal, Kuruluş Döneminde Türk Operası, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2006 (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Öztuna, Yılmaz, “Safvet Atabinen (Flütist)”, Türk Musikisi Ansiklopedisi, Millî Eğitim Bakanlığı Basımevi, İstanbul, 1969.
• Püsküllüoğlu, Ali, Çağdaş Türkçe Sözlük, Dil Hazinesi Dizisi, 2. Bsk., Arkadaş Yay., Ankara, 2012.
• Sürelsan, İsmail Baha, “Ezgi, Muhlis Sebahattin”, İslâm Ansiklopedisi, Türk Diyanet Vakfı, C.12, İstanbul, 1995.
• Yener, Faruk, “Türkiye’de Opera Sanatı”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. IX, İletişim Yay., İstanbul, 1989.
• Alaner, A. Bülent, “İmparatorluk Döneminden Cumhuriyet Türkiye’sine Çok Sesli Müzik Kurumlarının Öyküsü”, https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/910/172713.pdf?sequence=1 (Erişim Tarihi: 03.03.2023).
• Dağlı, Erkan, “Carl Ebert”, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/carl-ebert-1887-1980/?pdf=5265 (Erişim Tarihi: 10.02.2023).
• Güneş, Selin, “Opera Nedir?”, https://blog.milliyet.com.tr/operanin-tarihi/Blog/?BlogNo=162068; (Erişim Tarihi: 23.11.2022).
• https://www.etimolojiturkce.com/arama/opera, (Erişim Tarihi: 10.04. 2023).
• Pesen, Alaz, “Carl Ebert: The Patron Behind The History Of The State Of Opera In Turkey”, Traduçao Em Revista, 2019, s. 125-128. https://www.maxwell.vrac.puc-rio.br/45917/45917.PDF (Erişim Tarihi:11.02.2023).