The Cholera in Samsun and the Treatment Method of a Physician Outdated in His Age (1894)

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: Dr. Selma Pehlivan'a Armağan, 2411 - 2436, 31.12.2024

İsmail Yaşayanlar

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1547780

Öz

The epidemic that broke out in Samsun in 1894 as an extension of the fifth cholera pandemic proved that public health services were sub-standard even in a port city directly connected to Istanbul. Constantin Lanaras, a civilian physician working in the city during this epidemic, considered the outbreak in Kadı Köy as an opportunity and, in his personal opinion, developed a new treatment method for cholera patients. Lanaras, who gathered his observations during the epidemic in a study, was awarded by the Paris Academy of Medicine in 1895. The awarding of this work on this outdated treatment method, which contains many contradictions in itself, is also important in terms of showing the polarization in the medical world of the period. This work left behind by Lanaras is a good example of the use of articles or books in which medical doctors discuss treatment methods as a different type of source in the writing of the history of epidemics.
This study, focusing on the experience of Dr. Lanaras, who personally worked as a physician during the 1894 Samsun cholera epidemic, examines many issues such as the city's infrastructure and sanitation, the misunderstandings caused by the mistakes of officials in the Ottoman bureaucracy, and the precautions that should be taken in cities where cholera was present.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Samsun, Cholera, Dr. Lanaras, Treatment

Samsun’da Kolera ve Çağını Yakalayamayan Bir Hekimin Tedavi Yöntemi Üzerine (1894)

Öz

Beşinci kolera pandemisinin uzantısı olarak 1894 senesinde Samsun’da ortaya çıkan epidemi, İstanbul ile doğrudan bağlantılı olan bir liman kentinde bile kamu sağlığı hizmetlerinin standartların altında olduğunu göstermiştir. Bu epidemi sırasında kentte çalışan bir sivil hekim olan Constantin Lanaras, Kadı Köy’de patlak veren salgını bir fırsat olarak görmüş ve kişisel kanaatince kolera hastaları için yeni bir tedavi yöntemi geliştirmiştir. Salgın sırasında yaptığı gözlemleri bir çalışmada toplayan Lanaras, 1895 senesinde Paris Tıp Akademisi’nce ödüllendirilmiştir. Kendi içinde pek çok çelişkiyi barındıran bu demode tedavi yöntemine ait çalışmanın ödüllendirilmesi dönemin tıp dünyasındaki kutuplaşmayı göstermesi açısından da mühimdir. Lanaras ardında bıraktığı bu çalışma salgın hastalıklar tarihi yazımında farklı bir kaynak türü olarak tıp hekimlerinin tedavi yöntemlerini tartıştıkları makalelerin ya da kitapların kullanımı açısından iyi bir örnek teşkil etmektedir.
Bu çalışma 1894 Samsun kolera epidemisinde bizzat hekim olarak çalışmış olan Dr. Lanaras’ın tanıklığı temelinde, kentin altyapı-üstyapı sorunları ve hıfzıssıhhası, Osmanlı bürokrasisinde görevli memurların hatalarının ne tür yanlış anlaşılmalara yol açabileceği ve kolera hastalığının bulunduğu şehirlerde ne tür önlemler alınması gerektiği gibi pek çok hususu incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Samsun, Kolera, Dr. Lanaras, Tedavi

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.) 300/59, 552/5.
• Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO.) 584/43758, 1513/113459, 1555/116553, 1627/121967.
• Babıali Evrak Odası Nezaret Gelen Giden Defterleri (BEO.NGG.d,) 571, 573.
• Dahiliye Nezareti İdari Evrakı (DH.İD.) 53/30.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (DH.MKT.), 2335/94, 2392/138, 2403/97, 2450/22.
• Haritalar (HRT.h) 776
• İrade Dahiliye (İ.DH.) 1376/5.
• Meclis-i Umur-ı Sıhhiye Mazbatası (MUSM.) 15 Teşrîn-i Evvel 1910.
• Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD.) 1852/22.
• Yıldız Perakende Sıhhiye Evrakı (Y.PRK.SH.) 4/86.
• Annuaire Oriental, Constatinople, 1891.
• Annuaire Oriental, Constatinople, 1892.
• Annuaire Oriental, Constatinople,1893-1894.
• Annuaire Oriental, Constatinople, 1895.
• Annuaire Oriental, Constatinople, 1896-1897.
• Annuaire Oriental, Constatinople, 1903.
• Annuaire Oriental, Constatinople, 1905.
• Annuaiere du Commerce, Paris, 1906.
• Annuaiere du Commerce, Paris, 1915.
• Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 13, Trabzon, 1305.
• Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 14, Trabzon, 1309.
• Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 15, Trabzon, 1311.
• Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 16, Trabzon, 1313.
• Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 17, Trabzon, 1316.
• Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 18, Trabzon, 1318.
• Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 19, Trabzon, 1319.
• Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 20, Trabzon, 1320.
• Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 21, Trabzon, 1321.
• Trabzon Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 22, Trabzon, 1322.
• Bulletin de L’Académie de Médecine, No: 43, 3e Série, Tome XXXIV, Paris, 1895.
• Crawford, Dorothy H., Deadly Companions: How Microbes Shaped Our History, New York, 2009.
• Dr. Lanaras, Mémoire sur le Choléra Asiatique de 1894 à Samsoun, Tiflis, 1897.
• Gültekin, Elif, “19. Yüzyılda Osmanlılarda Kolera Tedavileri”, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2016.
• Hacker, Jörg, İnsanlar, Salgınlar ve Mikroplar-Enfeksiyonlar ve Patojenleri, Çev. Beste Hertsch, Max Florian Hertsch, İstanbul, 2021.
• Heidler, C. J., Die Epidemische Cholera, Leipzig, 1848.
• İngiliz Belgelerine Göre Trabzon Vilayeti Ticari Raporları 1830-1914, Cilt II, Haz. Musa Şaşmaz, Ankara, 2014.
• Johnston, William, “Epidemic Past and Science Present: An Approach to Cholera in Nineteenth-Century Japan”, Harvard Asia Quarterly, 14 (2012), ss. 28-35.
• Katsogridakis, Emmanuel, “Treatment of Cholera with Hydrotherapy by Lanaras: A Page from History”, Klimik Dergisi, 24 (2011), ss. 82-85.
• Kocacık, Eyüp Talha, “İstanbul ve Anadolu Eczanelerinde Mesai Saatleri ve Nöbet Uygulamaları: Bir Tarihçe”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 22, 1 (2021), ss. 139-198.
• Kökdemir, Esra, “Hint-Āri Toplumunda Su Kültü ve Rigveda’da Su ve Nehir İlahileri”, International Journal of Social Sciences, 2/2, 2018, s. 33-49.
• Macpherson, John, Cholera in its Home: With a Sketch of the Pathology and Treatment of the Disease, London, 1866.
• Maindron, Ernest, Les Fondations de Prix a L’Académie des Sciences, Les Lauréats de L’académie 1714-1880, Paris, 1881.
• McNeill, William H., Plagues and Peoples, New York, 1976.
• Rosenberg, Charles E., The Cholera Years, Chicago, 1968.
• Sarısakal, Baki, Samsun Sağlık Tarihi, Samsun, 2005.
• Sarısakal, Baki, Samsun’da Unutulmayan Olaylar, Samsun, 2008.
• Speck, Reinhard S., “Cholera,” The Cambridge World History of Human Disease, Ed. Kenneth F. Kiple, Cambridge, 1999, ss. 642-649.
• Şahin, Mehmet Emin, “Kütüb-i Sitte Özelinde Zemzem Hadislerinin Değerlendirilmesi”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 17, 2021, ss. 85-126.
• Yaşayanlar, İsmail, “Osmanlı Devleti’nde Kamu Sağlığının Kurumsallaşmasında Koleranın Etkisi”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı, Ed. Burcu Kurt, İsmail Yaşayanlar, İstanbul, 2017, ss. 2-24.
• Yaşayanlar, İsmail, “Osmanlı Döneminde Uygulanan Deniz Karantinasına İlişkin Bazı Bilgiler”, Âb-ı Hayât’ı Aramak, Gönül Tekin’e Armağan, Ed. Ozan Kolbaş, Orçun Üçer, İstanbul, 2018, ss. 737-761.
• Yaşayanlar, İsmail, “Bir Hastalık Olarak Kolera ve Tarihte Kolera Pandemileri”, Bitmeyen Hikaye: Küresel Salgın Çağında Tarihe Yeniden Bakmak (Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı Pratikleri), Ed. İsmail Yaşayanlar, İstanbul, 2022, ss. 59-70.
• Yaşayanlar, İsmail, “The Cholera Epidemics of 1894 and 1910 and Quarantine in Samsun”, Un Letterato in Viaggio Liber Amicorum Per Raniero Speelman, Ed. August Ammerlaan vd., Rotterdam, 2023, ss. 479-507.
• Yıldırım, Nuran, “Su ile Gelen Ölüm: Kolera ve İstanbul Suları”, 14. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar, Hastaneler, Kurumlar-Sağlık Tarihi Yazıları 1, İstanbul, 2014, ss. 128-146.