II. Meşrutiyet Dönemi III. Dönem Meclis-i Mebusan Seçiminde (1908-1912) Osmanlı Rumlarının Seçim Tartışmaları ve Rum Mebuslar

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 887 - 932, 27.03.2025

Çağıl Sağun

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1554532

Öz

II. Meşrutiyet dönemi birçok açıdan bir laboratuvar işlevi görmüştü. Bu alanlardan en önemlisi de siyasi alandır. Meşrutiyetin ilanı her kesim tarafından sevinçle karşılanmakla birlikte süreç her Osmanlı milletinin meşrutiyetten beklentisinin de farklı olduğunu ortaya çıkarmıştı. Özellikle uzun bir aradan sonra başlayan seçim heyecanı her kesimi yoğun bir seçim çalışması atmosferi içine sokmuştu. Bu süreçte yapılan seçimler özellikle İttihat ve Terakki’nin güçlü bir siyasi aktör olarak rol almasıyla beraber, Meclis-i Mebusan’da hangi Osmanlı milletinin ne oranda temsil edileceği de önemli bir tartışma konusu olmuştu. Özellikle bu konuda İttihatçılar ve Rumlar arasındaki pazarlık dönemin en önemli siyasi olaylarından biri haline gelmişti. En nihayetinde İttihat ve Terakki ile Rumlar arasında seçim bölgesi ve seçilecek mebuslar konusunda uzlaşı olsa da seçilenler bazen seçilen bölgenin halkı tarafından bazen de seçilen Rum mebusların kimlik karışıklıkları nedeniyle çeşitli itirazları da beraberinde getirmişti. Bu çalışma özellikle Rum mebus adaylarının seçim çalışmaları ve bu seçilen Rum mebuslara yönelik çeşitli itirazları ele almıştır.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet, Seçim, İttihat ve Terakki, Rumlar, Meclis-i Mebusan

Etik Beyan

YOK

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

YOK

Teşekkür

YOK

Discussions of Ottoman Greeks in the 3rd Election of Deputy Assembly Election of the 2nd Constitutional Period and Greek Deputies (1908-1912)

Öz

II. The Constitutional Monarchy period served as a laboratory in many aspects. The most important of these areas is the political area. Although the declaration of the Constitutional Monarchy was welcomed by all segments of society, the process revealed that each Ottoman nation had different expectations from the Constitutional Monarchy. The election excitement, which started especially after a long time, put everyone in an intense atmosphere of election work. The elections held during this period, especially with the Committee of İttihat and Terakki acting as a strong political actor, became an important topic of discussion as to which Ottoman nation would be represented in the Parliament and to what extent. Especially on this issue, the negotiation between the Unionists and the Greeks became one of the most important political events of the period. Ultimately, there was an agreement between the Committee of İttihat and Terakki and the Greeks regarding the electoral region and those to be elected. Despite this, the elected officials sometimes faced various objections from the people of the chosen region and sometimes from the identity confusion of the elected Greek deputies. This study specifically deals with the election efforts of Greek parliamentary candidates and various objections to these elected Greek parliamentarians.

Anahtar Kelimeler

II. Constitutional Monarchy, Committee of İttihat and Terakki, Greeks, Election, Parliament

Proje Numarası

YOK

Kaynakça

• BOA. DUİT. 11/94. Tarih. 1326. Z. 3./ Fi 2 Zilhicce 1326 ve 13 Kânun-ı evvel 1324
• BOA, DH.MKT: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi. 2654/29. Tarih: 1326.L.16.
• BOA, DH.MKT: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi. 2675/7. Tarih: 1326. Za.11
• BOA, DH.MKT: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi. 2701/70. Tarih: 1326.Z.14.
• BOA, DH.MKT: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi. 2689/92. Tarih: 1326.Za.29
• BOA, DH.İ.UM: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı. 124-1/63, Tarih: 1326.Za.26
• BOA, DH.MKT: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi. 2872/10, Tarih: 1326.Za.7.
• BOA, DH.İ.UM: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı. 124-1/53, Tarih: 1326.Za.26.
• BOA, HR. SYS. Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı. 49/33, Tarih: 1329.3.A.
• BOA, DH.MKT: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi. 2629/97. Tarih 1326. N. 17/5 Eylül 1324.
• TBMM Arşivi Mebus Dosyaları
• Düstur, Tertip: 2, C. 1, No: 2, 1324, s. 2.
• “II. Meşrutiyet Mebus Seçimleri ve II. Abdülhamit’in Hal’i”, Beşinci Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul; 23-28 Eylül 1985, Tebliğler II. Türk Tarihi, C. 2, İstanbul, 1989, s. 576-584.
• İntihab-ı Mebusan Kanunu, 1324.
• Meclis-i Mebusan Birinci Devre-i İçtimaiye (4 Kanun-i Evvel 1324-5 Kanun-i Sani 1327). İstanbul. 1328.
• MMZC, D. 1, C. 6, İ: 121, (18 Temmuz 1325), s. 3-15.
• MMZC, D. 1, C. 1, İ. 4, (10.12.1324), s. 33-34.
• MMZC, D. 1, İ: 24, C. 2, (26 Kânunusani 1324), s. 515-516.
• MMZC, D. 1, C. 1, İ. 7, (18 Kânunuevvel 1324), s. 91-94.
• MMZC, D.1, C.1, İ. 11, (31 Kânunuevvel 1324), s. 172-173.
• MV, 128/30 17 Cemaziyülevvel 1327 (6 Haziran 1909).
• Türk-Yunan İlişkileri ve Megola İdea, Ankara, 1975.
• “Resolution of the First Meeting of the Citizens from Shtip, Held on September 13th, 1908, Protesting Against Malpractices during the Elections to the Ottoman Parliment”, Macedonia Documents and Material, Bulgarian Academy of Science, Sofya, 1978, s. 561-566.
• Ahenk; Anadolu; Hizmet; İttihat; İttihat ve Terakki; İkdam; Kilise Gerçeği; Sabah; Servet-i Fünun; Şurayı Ümmet; Tanin; Tahidramos; Tahidramos-İstanbul Gazetesi; Tercüman-ı Hakikat; Yeni Gazete
• Ahladi, Evangelia, “İzmir’de İttihatçılar ve Rumlar: Yunan-Rum Boykotu (1908-1911), Kebikeç. S. 26, Ankara, 2008, s. 175-200.
• Ahmad, Feroz, İttihat ve Terakki 1908-1914, (Çev. Nuran Yavuz), İstanbul, 1995.
• Ahmad, Feroz ve Rustow, Dankward, A., “İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler: 1908-1918”, Güney Doğu Araştırmaları Dergisi, S. 4-5 (1975), s. 245-284.
• Ahmad, Feroz, “İttihatçıların Osmanlı İmparatorluğundaki Rum, Ermeni ve Yahudi Cemaatleriyle Olan İlişkileri (1908-1914)”, İttihatçılıktan Kemalizme, (Çev: Fatmagül Berktay), İstanbul, 1996, s. 112-174.
• Akşin, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Ankara, 2001.
• Alkan, Ahmet Turan, II. Meşrutiyet Devrinde Ordu ve Siyaset, İstanbul, 2001.
• Armağan, Servet, “Memleketimizde İlk Parlamento Seçimleri”, Kanun-u Esasi’nin 100. Yılı Armağan, Ankara, 1987, s. 149-168.
• Arslan, Ali, “Türkiye’de Rum Basını”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, T.C. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi, S. 3, Yıl: 2/2003, s. 49-113.
• Augustinos, Gerasımos, Küçük Asya Rumları, (Çev: Devrim Avcı), Ankara, 1997.
• Bayur, Yusuf, H., Türk İnkılabı Tarihi, C. II, K. IV, Ankara, 1991.
• Benlisoy, Foti, Stefo Benlisoy, “Millet-i Rum’dan Helen Ulusuna (1856-1922)”, Tanzimat ve Meşrutiyet Birikimi, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-I, İstanbul, 2001.
• Bora, H. Siren, “II. Meşrutiyet’in İlanı ve İzmir Rumları” (24 Temmuz 1908-31 Mart 1909), CTTAD, I/2, (1992), s. 290-293.
• Boura, Katerina, “II. Meşrutiyet Döneminde Mebus Seçimleri, Rum Mebuslar (1908-1918)”, (Çev: Yorgo Benlisoy), Toplumsal Tarih, S. 56, Ağustos 1998, s. 24-27.
• Bozkurt, Gülnihal, Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında, Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), 2. b., Ankara, 1996.
• Burduri Yorgaki Efimyanidi, Sevgili Türk Kardeşlerimize Takdim Rum Kardeşleriniz, Dersaadet, 1324.
• Buxton, Charles R., Turkey in Revolution, New York, 1909.
• Clogg, Richard, “The Greek Millet in the Ottoman Empire”, Benjamin Braude and Bernard Lewis. Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioing of a plural Society I, Holmes and Meier, The Central Lands, New York, 1982, s. 199-200.
• Çağın, Sabahattin, “1908 İzmir Seçimlerinde Azınlıkların Tutumu”, Türk Yurdu, No: 36 (382), C. 10, Ağustos 1990, s. 40-46.
• Çavdar, Tevfik, İttihat ve Terakki, İstanbul, 1991.
• Çavdar, Tevfik, Müntehib-i Sani’den Seçmene, Ankara, 1987.
• Çetinkaya, Y. Doğan, “İstanbul’da 1908 Seçimleri”, Toplumsal Tarih, Mayıs 2001, C. XV, No: 89, s. 15-24.
• Dakin, Douglas, Makedonya'daki Yunan Mücadelesi, 1897-1913, (Selanik Balkan Çalışmaları Enstitüsü 1966), s. 317-378.
• Demir, Fevzi, II. Meşrutiyet Meclis-i Mebusanı’nda Müslüman Unsurların Temsiline İlişkin Sorunlar”, XIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 4-8 Ekim 1999, Kongreye Sunulan Bildiriler, C. 3, K. 3, Ankara, 2002, s. 1761-1777.
• Demir, Fevzi, “İzmir Sancağında 1908 Meclis-i Mebusan Seçimleri”, CTTAD. II/4-5 (1995), s. 137-156.
• Demirel, Ahmet, “Osmanlı Meclis-i Mebusanı I. Devre (1908-1912) Mebusları”, Osmanlı, C. 2, Ankara, 1999, s. 410-419.
• Demirel, Muammer, İkinci Meşrutiyet Öncesi Erzurum’da Halk Hareketleri, 1906-1907, Ankara, 1990.
• Diamantopulo, Hercule, Le Reveil de la Turquie, (Türkiye’nin Uyanışı), İskenderiye, 1908.
• Dumont, Paul ve Georgeon, François, “Bir İmparatorluğun Ölümü (1908-1923)”, (Ed: Robert Mantran), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. II, (Çev: Server Tanilli), İstanbul, 1995, s. 217-310.
• Dursun, M. Kâmil, İzmir Hatıraları, İzmir, 1994.
• Erdem, Nilüfer, “Yunan Osmanlılığının En Önemli Temsilcilerinden Suliotis-Nikolayidis’in Kaleminden “İstanbul Örgütü” ve II. Meşrutiyet Dönemindeki Etkinlikleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi, Yıl. 6/2007, S. 12, s. 89-105.
• Ezherli, İhsan, Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1992) ve Osmanlı Meclisi Mebusanı (1877-1920), Ankara, 1992.
• Georgeon, François, “Son Canlanış 1878-1908”, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (Çev. Server Tanilli), İstanbul, 1995, s. 145-216.
• Georgelin, Herve, Smyrna’nın Sonu, İzmir’de Kozmopolitizmden Miliyetçiliğe, (Çev: Saadet Özen), İstanbul, 2008.
• Hacısalihoğlu, Mehmet, Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1908-1918), İstanbul, 2008.
• Hanioğlu, M. Şükrü, "Osmanlı Devleti'nde Meslek-i İçtima Akımı", TCTA, C. 4, İstanbul, 1987, s. 382-386.
• Hanioğlu, Şükrü, “Siyasal Temsil Olayının Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Yeri”, Türk Siyasal Hayatının Gelişimi, 1. b., İstanbul, 1998.
• Kansu, Aykut, 1908 Devrimi, İstanbul, 2001.
• Karal, E. Ziya, Osmanlı Tarihi, C. 5, Ankara, 1999.
• Karpat, Kemal H., Ottoman Population 1830-1914: Demographic and Social Characteristics, Boxton, 1986.
• Kars, H. Zafer, 1908 Devrimi’nin Halk Dinamiği, 2. b., İstanbul, 1997.
• Kechrıotıs, V., Greek-Orthodox, Ottoman Greeks Or Just Greeks? Theorıes Of Coexıstence In The Aftermath Of The Young Turk Revolutıon, Académıe Des Scıences De Bulgarıe Instıtut D’études Balkanıques Études Balkanıques, No. 1, (2005), s. 53-59-65.
• Kerimoğlu, Hasan Taner, İttihat Terakki ve Rumlar 1908-1914, İstanbul, 2009.
• Kili, Suna; Gözübüyük, Şeref, Türk Anayasa Metinleri, (Sened-i İttifak’tan Günümüze), Ankara, 1985.
• Kitsikis, Dimitri, Türk-Yunan İmparatorluğu, İstanbul, 1996.
• Kubalı, Hüseyin N., Türk Esas Teşkilat Hukuku Dersleri, İstanbul, 1960.
• Kuran, Ahmet B., İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, 2. b., İstanbul, 2000.
• Kutay, Cemal, Etnik-i Eterya'dan Günümüze Ege'nin Türk Kalma Savaşı, İstanbul, 1980.
• Küçük, Cevdet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi ve Tanzimat”, Mustafa Reşit Paşa Dönemi ve Semineri, Ankara, 1985, s. 13-23.
• Ilıkan, Faruk, “Meclis-i Mebusân-ı Osmani Rum A’zâsının Siyasi Programı”, Tarih ve Toplum, S. 118, Ekim 1993, s. 198-200.
• Mardin, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İstanbul, 2001.
• Milas, Herkül, Geçmişten Bugüne Yunanlılar Dil, Din ve Kimlikleri, İstanbul, 2004.
• Nikolaides, A. S. ve Organosis, H., Konstantinoupoleos [Konstantinopolis Derneği], Atina, 1984.
• Noutsos, Panayot, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalist Hareketin Oluşmasında ve Gelişmesinde Rum Topluluğunun Rolü: 1876-1925”, (Der: Mete Tunçay-Erik J. Zürcher) Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalizm ve Milliyetçilik (1876-1923), İstanbul, 2008, s. 122-123.
• Ortaylı, İlber, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Yerel Yönetim Geleneği, İstanbul, 1985.
• Olgun, Kenan, “1908 Meclis-i Mebusan Seçimleri ve Mebusların Meclisteki Temsili”, Belgeler ve Fotoğraflarla Meclis-i Mebusan (1877-1920), (Haz: T. Cengiz Göncü), İstanbul, 2010.
• Olgun, Kenan, 1908-1912 Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın Faaliyetleri ve Demokrasi Tarihimizdeki Yeri, Ankara, 2008.
• Oral, Haluk; Erdinç, Erol Şadi, Meclis-i Mebusan Birinci Seçim Dönemi, İstanbul, 2008.
• Okandan, Recai. G., Amme Hukukumuzun Ana Hatları (Türkiye’nin Siyasi Gelişmesi), Birinci Kitap: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşundan Yıkılışına Kadar, İstanbul, 1977.
• Öke, M. Kemal, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Parlamentarizm Uygulamasında Azınlıkların Etkisi (1908-1918), Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, “Türkiye’de Demokrasi Hareketleri Konferansı, Ankara, 6-8 Kasım 1985, V. 4, S. 1, Yıl. 1986, s. 125.
• Ramsaur, Ernest E., Jön Türkler ve 1908 İhtilali, İstanbul, 1982.
• Sevinçli, Efdal, “II. Meşrutiyet Seçimleri Öncesinde İzmir’den Bir Ses”, Tarih ve Toplum, C. 3, S. 15, (1985), s. 16-17.
• Shaw, Stanford. J.; Shaw, Ezel K., Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Reform, Devrim ve Cumhuriyet: Modern Türkiye’nin Doğuşu, 1808-1975, C. 2, İstanbul, 1983.
• Smith, Michael L., Yunan Düşü, Ankara, 2002.
• Sofuoğlu, Adnan, Fener Patrikhanesi ve Siyasi Faaliyetleri, İstanbul, 1996
• Sonyel, Salahi R., “Tanzimat ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Gayrimüslim Uyrukları Üzerindeki Etkileri”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara, 31 Ekim-3 Kasım 1989, Ankara, 1994, s. 339-353.
• Sonyel, Salahi, “Büyük Devletlerin Osmanlı İmparatorluğunu Parçalama Çabalarında Hristiyan Azınlıkların Rolü”, Belleten, C. XLIX, (1986), s. 195-653.
• Şimşir, Bilal N., Ege Sorunu-Belgeler (1912-1913), C. I, Ankara, 1976.
• Tekeli, İlhan; Selim İlkin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara, 1999.
• Tevfik, Ebuzziya, Yeni Osmanlılar İmparatorluğun Son Dönemindeki Genç Türkler, C. 3, İstanbul, 2006.
• Tunaya, Tarık Z., Hürriyetin İlanı, İstanbul, 1996.
• Tunaya, Tarık Z., Türkiye’de Siyasi Partiler, 2. b., İstanbul, 1984,
• Türkmen, Zekeriya, Osmanlı Meşrutiyetinde Ordu-Siyaset Çatışması, İstanbul, 1993.
• Taşbaş, Erdal, “Tanin Gazetesi ve Hüseyin Cahit’in Görüşleri Doğrultusunda İttihat ve Terakki Politikaları (1908-1914)”, Folklor/Edebiyat, 15/60(2009), s. 209-212.
• Toprak, Zafer, “Meşrutiyet’te Seçimler ve Seçim Mevzuatı”, TCTA, C. 4, İstanbul, 1985, s. 973-975.
• Toprak, Zafer, İlan-ı Hürriyetin 80. Yıl Dönümünde 1908 Seçimleri ve Mebusan Hatıraları, Tarih ve Toplum Kitaplığı, Ağustos (1988), s. 6-7.
• Uzunçarşılı, İsmail H., “1908 Yılında İkinci Meşrutiyetin Ne Suretle İlan Edildiğine Dair Vesikalar”, Belleten, C. 20 (1956), s. 103-174.
• Us, Hakkı T., Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 1293/1877, İstanbul, 1939.
• Sezen, Saim, Seçim ve Demokrasi, Ankara, 1994.
• Yalçın, Hüseyin C., “Meşrutiyet Hatıraları 1908-1918”, Fikir Hareketleri, Tefrika No: 14-15-19-20, Yıl: 2, C. 4, S. 84-85-89-90, (1935).