19. Yüzyıl Osmanlı – Avrupa Mûsikî İlişkilerinde Mûzikâ-yı Hümâyun

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 439 - 456, 31.10.2025

Murat Can Dilber

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1695714

Öz

III. Selim döneminde Nizâm-ı Cedîd bünyesinde kurulan boru takımı, Osmanlı’da resmî anlamda Batı müziği icrâ eden ilk oluşum olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte 1826 yılında Yeniçeri Ocağı’nın yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye adıyla kurulan askerî teşkilat bünyesinde, bir boru takımı oluşturulmuştur. Ancak kurumsallaşma anlamındaki ilk ciddi girişim Mûzikâ-yı Hümâyun ile gerçekleştirilmiştir. Bu oluşumu yönetmesi için ilk olarak Enderûn-ı Hümâyun gençlerinden ve sonrasında Manguel adlı Fransız çalgı yapımcısından beklenilen verim alınamaması sebebiyle, İtalya’dan davet edilen Batı müziği bestekârı ve orkestra şefi Giuseppe Donizetti, 1828 yılında Osmanlı saltanat mûzikâlarının baş ustakârı unvanıyla İstanbul’a getirilmiştir. Giuseppe Donizetti’nin Mûzikâ-yı Hümâyun’un idaresine gelmesiyle birlikte Osmanlı topraklarında Batı müziği esintileri hissedilmeye başlamıştır. Mûsikî alanında Osmanlı’nın Avrupa ile resmî teması böylelikle başlamıştır. Farklı yıllarda Avrupa’dan çeşitli müzik aletleri ve Mûzikâ-yı Hümâyun’daki öğrencilere öğretilmesi maksadıyla Batı müziği formlarına ait notalar sipariş edilmiştir. Bu girişimler eğitim odaklı olsa da, Osmanlı - Avrupa mûsikî ilişkilerini tetkik etmek açısından önem göstermektedir. Bu ilişkilerin ilerleyen yıllarda da sürdüğü, hatta Mûzikâ-yı Hümâyun orkestrasının Avrupa’ya konser vermek için gittiğine dair arşiv belgeleri de mevcuttur. Bu araştırmada Mûzikâ-yı Hümâyun’un kuruluşundan itibaren Osmanlı - Avrupa mûsikî ilişkilerinde aldığı rolün önemi ana hatlarıyla ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mûzikâ-yı Hümâyun , Batı Müziği , Türk Mûsikîsi , Askeri Müzik , Müzik Tarihi

Mûzikâ-yı Hümâyun (The Imperial Band) in 19th Century Ottoman-European Musical Relations

Öz

Selim III the pipe set, which was established within the body of Nizâm-ı Cedîd during the reign of, is accepted as the first formation in the Ottoman Empire to perform Western music in an official sense. In 1826, a pipe team was formed within the military organization established under the name of Asakir-i Mansure-i Muhammediyye to replace the Janissary Quarry. However, the first serious attempt in the sense of institutionalization was made with Mûzikâ-yı Hümâyun. Western music composer and conductor Giuseppe Donizetti, who was invited from Italy, was brought to Istanbul in 1828 as the chief master of Ottoman music, due to the failure to obtain the expected efficiency from the young people of Enderûn-ı Hümâyun and then the French instrument maker named Manguel to manage this formation. After Giuseppe Donizetti became the head of Mûzikâ-yı Hümâyun, Western music studies developed. In different years, various musical instruments from Europe and notes of Western music forms were ordered to be taught to students in Mûzikâ-yı Hümâyun. Although these initiatives are educational oriented, they are important in terms of examining the Ottoman - European musical relations.There are also archival documents showing that these relations continued in the following years and that the Mûzikâ-yı Hümâyun orchestra went to Europe to give a concert. In this research, the importance of the role of Mûzika-yı Hümâyun in the Ottoman-European musical relations will be discussed with the main lines.

Anahtar Kelimeler

Mûzikâ-yı Hümâyun , Western Music , Turkish Music , Military Music , Music History.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi ()BOA
• BOA, Y..PRK.AZJ. 25/83.
• BOA, Y..PRK.AZJ. 40/23.
• BOA, C..ML. 182/7653.
• BOA, HR.SFR.3. 106/16.
• BOA, HR.MTV. 315/35.
• BOA, HR.MKT]. 387/80.
• BOA, HR.SFR.4. 477/5.
• BOA, HAT. 296/17610.
• BOA, Y..PRK.HH. 9/51.
• BOA, Y..PRK.TKM. 16/37.
• BOA, BEONGG.d. 904.
• Aracı, Emre, Donizetti Paşa, İstanbul 2006.
• Arıkan, Sema (hzl.), III. Selim’in Sırkâtibi Ahmet Efendi Tarafından Tutulan Rûznâme, Ankara 1993.
• Beydilli, Kemal, “Vak‘a-i Hayriyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.42, İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çorlu, Salih Münir, “Abdülhamid ve Garp Musikisi”, Akşam Gazetesi. 15 Nisan 1938.
• Dilber, Murat Can, Mûzikâ-yı Hümâyun, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2023.
• Kösemihal, Mahmut Ragıp, Türkiye - Avrupa Musiki Münasebetleri: 1600-1875, İstanbul 1939.
• Özcan, Abdülkadir, “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.3, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.