Sıbyan Mekteplerinin Mimarisi: Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi Örneği

Yıl 2017, Sayı: 48, 35 - 73, 30.12.2017

Çiğdem Belgin Dikmen Ferruh Toruk

https://doi.org/10.16971/vakiflar.373699

Cited By: 3

Öz

Osmanlı Devleti’nin Selçuklular ile diğer İslam ülkelerinden devraldığı, başlangıçta sadece erkek çocuklara dini eğitim ve Kuran öğretmeyi hedefleyen sıbyan mektepleri günümüzdeki ilköğretime karşılık gelen eğitim kurumlarıdır. Süreç içerisinde yapısı ve öğrencisi değişen bu okullar örgün eğitimin ilk basamağını oluşturmaktadır. Genellikle büyük kentlerde padişah ve ailesi, devletin üst kademesinde yer alan kişiler ile ilim ve maddî güç sahibi hayırseverler tarafından yaptırılan bu okulların yapım sonrası bakım, onarım, personel ve eğitim giderleri için banisinin gelir vakfettiği bilinmektedir. Bu çalışmanın amacı Osmanlı Dönemi’nde ilköğretim düzeyinde eğitim veren sıbyan mekteplerinin tarihsel süreçte gelişimini ve mekânsal yapısı irdelemek ve Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi örneğinde sıbyan mekteplerinin mimarisini tartışmaktır. Bu kapsamda sıbyan mektepleri yerleşim düzeni ve konum, mimari tasarım ilkeleri (plan şeması, kat adedi), cephe düzeni, yapım tekniği ve malzeme ile bezemeler açısından irdelenmiş ve Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi örneklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sıbyan Mektebi, Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi, İstanbul, mimari tasarım ilkeleri

Architecture of Sıbyan Mektebs: Sample of Abdullah Paşa Sıbyan Mekteb

Öz

Sıbyan mektebs which the Ottoman State taken over from Seljuks and other Islamic States are equal to primary schools of the contemporary education system. They gave religious education and taught reciting Quran to only male children. These schools were the first step of formal education, the structure and students of which changed in parallel to the historical progresses. They were built especially in big cities by noble statesmen and rich and wise philanthropists. Their maintenance costs, and staff salaries are paid by charitable foundations. The aim of this study is to examine historical development and spatial structure of these sıbyan mektebs which gave education at primary school level and discuss the architecture of these schools in the frame of the example of Abdullah Pasha Sıbyan Mekteb. In this respect, location and settlement pattern, architectural design principles (plan scheme and floor plan), facade layouts, construction technique, materials and ornaments are searched and Abdullah Pasha Sıbyan Mekteb is exemplified. 

Anahtar Kelimeler

Sıbyan Mektebs, Abdullah Pasha Sıbyan Mekteb, İstanbul, Architecture Design Principles

Kaynakça

• Ahunbay, Zeynep. (1988). Mimar Sinan’ın Eğitim Yapıları. Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri 1. İstanbul.
• Ahunbay, Zeynep. (2004). “Osmanlılar’da Mektep Mimarisi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt : 29, İstanbul.
• Aksoy, Özgönül. (1968). Osmanlı Devri İstanbul Sıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme. İsmail Akgün Matbaası. İstanbul.
• Akyüz, Yahya. (1994). Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1993’e). Kültür Koleji Yayınları No:4. İstanbul.
• Anonim (1911). Alman Mavisi Haritaları 1911-1913. İstanbul.
• Aslanapa, Oktay. (1986). Osmanlı Devri Mimarisi. İnkilap Kitabevi. İstanbul.
• Ataünal, Aydoğan ve Reşat Özalp. (1977). Türk Milli Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilatı. İstanbul.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. (1989). Osmanlı Mimarisinin İlk Devri. Fetih Cemiyeti Yayınları. İstanbul.
• Baltacı, Cahit. (1999). “Eğitim Sistemi”. Osmanlı Dünyayı Nasıl Yönetti: Devlet Yönetimi, İktisat, Askeri Teşkilat, Eğitim Sistemi, Gündelik Hayat. (Yayına hazırlayan: Komisyon). İz Yayınevi. İstanbul.
• Baltacı, Cahid. (2004). Türkiye’de Din Eğitimi. DEM Yayınları. İstanbul.
• Beyatlı, Yahya Kemal. (1973). Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım. İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları. İstanbul.
• Birinci, Ali ve İsmail Kara. (2005). Mahalle-Sıbyan Mektepleri Bir Eğitim Tasavvuru Olarak. Dergâh Yayınları. İstanbul.
• Brunot, Louis (1957), “Mektep”. İslam Ansiklopedisi, Cilt: 7: s. 652-655. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. İstanbul.
• Çelik, Abbas. (2007). “Hatıralarla Sıbyan Mektepleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 27: s. 124-135. Erzurum.
• Dağdelen, İrfan. (1999). Jacques Pervititch Yangın Sigorta Haritaları. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Dağdelen, İrfan. (2006). Alman Mavileri.1913-14. I. Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları. Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Yayınları, İstanbul.
• Demirtaş, Zülfü. (2007). “Osmanlı’da Sıbyan Mektepleri ve İlköğretimin Örgütlenmesi”. Fırat Üniversitesi.
• Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 1, Cilt 17: s. 176. Elazığ.
• Ergin, Osman Nuri. (1977). Türk Maarif Tarihi. Eser Matbaası. İstanbul.
• Erünsal, İsmail. (2004). “Selimiye Kütüphanesi”. İslam Ansiklopedisi, C. 36: s. 438. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Gelişli, Yüksel. (2002). “Osmanlı İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri (Kuruluşu, Gelişimi ve Dönüşümü”. Türkler. XXV. İstanbul.
• Günyol, Vedad. (1972). “Mektep”. İslam Ansiklopedisi, C.7: s. 652-656. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Hızlı Mefail (1997), Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik Döneminde İlköğretim ve Bursa Sıbyan Mektepleri. Uludağ Üniversitesi Yayınları. Bursa
• Hızlı, Mefail. (1999). “Osmanlı Sıbyan Mekteplerinde Okutulan Dersler (Klasik Bursa Örneği)”. Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi. s. 2-6. İstanbul.
• İstanbul. Kahraman, Seyit Ali ve Yücel Dağlı. (2003). Günümüz Türkçesi İle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: C. 1. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul.
• Kılıç, Nuray. (2002). 18. Yüzyıl Osmanlılarda Eğitim ve Sıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme. Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul.
• Koçer, Hasan Ali. (1974). Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu. Uzman Yayınları. Ankara.
• Kodaman, Bayram (1991). Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi. Ankara.
• Kodaman, Bayram ve Abdullah Saydam (1992). “Tanzimat Devri Eğitim Sistemi”. 150. Yılında Tanzimat. Ankara
• Kuban, Doğan. (2007). Osmanlı Mimarisi. YEM Yayınları. İstanbul.
• Kuran, Abdullah. (1986). Mimar Sinan, İstanbul
• Kutay, Cemal. (1969). “Mektebe Başlarken”. Sohbetler. Sayı 3: s. 96-101, İstanbul.
• MDM Mimarlık Proje Tasarım ve Antika Müzayede Tic. Ltd. Şti. Arşivi. İstanbul.
• Muallim Naci (2005). Ömer’in Çocukluğu. Bilge Kültür-Sanat Yayınları. İstanbul.
• Öztekin, Seda. (2013). El-Hac Süleyman Halife Sıbyan Mektebi Restorasyon Projesi. İstanbul Teknik Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Özyalvaç, Ali Naci (2011). “Bir Müfettiş Raporunda Erken 20.Yüzyıl İstanbul Sur İçi Sıbyan Mektepleri”. Türkiyat Mecmuası, C. 21: s. 347-352. İstanbul.
• Pakalın, Zeki. (1993). “Sıbyan Mektepleri”. Osmanlı Tarih Deyim ve Terimleri Sözlüğü. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. İstanbul. C.3. s. 203-204.
• Pervititch, Jacques. (1945). Sigorta Haritalarında İstanbul (1922-1945). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. İstanbul.
• Rasim, Ahmet (1927). Falaka. İstanbul.
• Süreyya, Mehmed (1996). Sicil-i Osmani (Osmanlı Ünlüleri Ansiklopedisi). “Abdullah Paşa (Boynueğri)” Maddesi. (Hazırlayan: Nuri Akbayar). Türk Tarih Vakfı Yurt Yayınları. İstanbul.
• Tengüz, Hüsnü (2010). 1422-1922 İstanbul Haritaları. İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür Yayınları. İstanbul.
• Unat, Reşit (1964). Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış. M.illi Eğitim Bakanlığı Yayınları. Ankara.
• Uzunçarşılı, İbrahim Hakkı (1988). Osmanlı Devleti Saray Teşkilatı. Türk Tarih Kurumu. Ankara.
• Wolfgang, Müller-Wiener. (2016). İstanbul’un Tarihsel Topoğrafyası. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul.
• Yalçın, Cahit. (2002). Türkiye de Çağdaş Eğitim Tarihi. Eskişehir.
• Yılmaz, Yasin. (2008). Kanuni Vakfiyesi. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara.
• Elektronik Kaynaklar https://www.google.com.tr/search?q=s%C4%B1byan+mektebi&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjqi6_Q1 (12.06.2016).
• https://www.google.com.tr/searchbiw=1711&bih=794&tbm=isch&sa=1&ei=SqgfWpnTF43XwAK27IPACw&q=Bursa+Sitti+Hatun (12.06.2016).
• http://www.mdmmimarlik.com/albums/11_abdullah-paşa-sıbyan-mektebi (17.07.2016)