Tuna Sahilinde On Altıncı Yüzyılda Kurulmuş Bir Osmanlı Yerleşimi: İsmail Geçidi Kasabası

Yıl 2019, , 189 - 208, 30.05.2019

Mehmet Akif Erdoğru

https://doi.org/10.16971/vakiflar.586866

Öz

Bu makalede, bugün Ukrayna’da bulunan
Izmayil Geçidi şehrinin, on altıncı yüzyılın ikinci yarı­sında Darüssaade Ağası
Mehmed Ağa tarafından nasıl kurdurulduğu üzerinde durulmaktadır. Osmanlı sultanı
III. Murad, güvenlik ve asayişin olmadığı düşünülen bu bölgede ‘Osmanlı derbent
hukuku’ üze­rine temellendirilen yeni bir köy/kasaba/hisar kurulması görevini,
dönemin Darüssaade Ağası Habeşî Mehmed Ağa’ya vermiştir. Öncelikle bu bölgenin
sınırı tespit edilmiş, bu bölge Mehmed Ağa’ya temlik edilmiş ve nihayet Mehmed
Ağa da, dönemin mutat bir uygulaması olarak bu temliki vakfa çevirmiştir.
Osmanlı arşiv belgelerinden İsmail Geçidi Kasabası’nın başlangıçta Müslüman ve
gayrimüslimlerden oluşan karma bir yerleşim yeri olarak kurulduğu görülür. Müslümanlar,
buradaki kalede asker olarak görevlendirilmişken, Hristiyanların çiftçi, balıkçı
ve tacir olarak çalıştırıldıkları görülür. Kili, Bender ve Akkerman arasında,
hem deniz hem de kara güzergâhında önemli bir kavşakta bulunan bu yer kısa süre
içinde, Tuna sahilinde önemli bir yerleşim yeri olarak gelişmiştir. Mehmed Ağa,
burada kendi adına bir cami inşa ettirmiş ve kasabayı mimari açıdan bir Osmanlı-İslam
şehri haline getirmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Izmayıl Geçidi, İsmail Geçidi, Darüssaade Ağası Mehmed Ağa, Ukrayna, Tuna, Osmanlılar, Bender, Akkirman, Kili

An Ottoman Town Situated in the Basin of Danube at the Sixteenth Century: The Town of İsmail Geçidi

Öz

This article commonly explains how and
when the town of Ismail Geçidi to found at the second part of sixteenth century
as an Ottoman town set up by Mehmed Ağa, chief black eunuch of the Sultan Murad
III, originally from Abyssinia. Ismayıl Geçidi, now one of the modern towns of
Ukraine, was established as a guardhouse on a pass of the basin of Danube at
the second part of sixteenth century. There was no safety and order in this
region because of pressures from Russia, Crimean and Caucasian elements. He
settled a mixed population (Greeks, Serbians, Tartars, Moldavians, Vlahs,
Nogai, Crimeans) into the town, based on the Ottoman law on the pass. Ottoman
sultan Murad III assigned him this region as a private property to develop a
new military and commercial centre at the basin of Danube. He built a mosque, bath,
fort and wharf and then set up an Islamic waqfs to restore his town. Borders
belonged to the waqf were determined. Today, we have some Ottoman archival
documents about his pious endow­ment, written in Ottoman Turkish. In this
article, information was given on the waqfs of the town of Ismail Geçidi,
administratively belonged to Bender in that time.

Anahtar Kelimeler

İsmail Geçidi, Izmayıl Geçidi, Chief Black Eunuch (Darüssaade Ağası) Mehmed Agha, Ukraine, Danube, Ottomans, Bender, Akkirman, Kili

Kaynakça

• Decei, Aurel (1997), “İsmail”. MEB İslam Ansiklopedisi, Cilt: 5/2. Eskişehir. s. 1108-1110.
• Emecen, Feridun (2000). “İsmail”. DİA, 23, İstanbul. s. 82-84.
• Evliya Çelebi Seyahatnâmesi (2001). 5. Kitap, İstanbul, Yapı Kredi yayınları.
• Hathaway, Jane (2018), The Chief Eunuch of the Ottoman Harem: From African Slave to Power-Broker, New York, Cambridge University Press,
• İnalcık, Halil (1986). “Budjak”, EI, second edition, Leiden. s. 1286-1287.
• İnalcık, Halil (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt I, 1300-1600, çev. Halil Berktay, İstanbul, Eren Yayıncılık.
• Mansel, T., V. J. Parry (1997). “Isma’il”. EI, second edition, Leiden, s. 185-186.
• Necipoğlu, Gülru (2013). Sinan Çağı, Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimari Kültür. İstanbul. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Orhonlu, Cengiz (1990). Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilatı. İstanbul. Eren Yayıncılık.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1978). Osmanlı Tarihi. IV/1. Ankara. TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1982). Osmanlı Tarihi. III, 2. Kısım. Ankara. TTK Yayınları.