Karamanoğlu Mehmet Bey Camii ve Vakfı (XIX. Yüzyıl)

Yıl 2020, Sayı: 53, 147 - 162, 30.06.2020

Selahattin Satılmış , Sefa Alp

https://doi.org/10.16971/vakiflar.564130

Cited By: 2

Öz

Vakıf, genel
olarak insanların ellerindeki mallarının bir kısmını veya tamamını Allah’ın
rızasını kazanmak için hayır amaçlı sarf etmesidir. Bu düşünce ile XIX. yüzyılda
Aksaray’da birçok yeni vakıf kurulduğu gibi daha önceki dönemlerde kurulan
vakıfların önemli bir kısmı da faaliyetlerini devam ettirmiştir. Bu vakıflardan
birisi de

“Karamanoğlu
Mehmet Bey Camii Vakfı”dır ki, inşa edildiği Anadolu Selçukluları döneminden
itibaren Aksaray için tarihi bir öneme sahip olan Karamanoğlu Mehmet Bey
Camii’nin giderlerini karşılamak amacıyla kurulmuştur. Arşiv kayıtlarında
Karamanoğlu İbrahim Bey Camii, Karamanoğlu Camii ya da Cami-i Kebir (Ulu Camii)
şeklinde geçen bu tarihi cami, vakfının sağladığı maddi imkanlarla günümüze
kadar ulaşmış olup, halen Aksaray’ın en önemli mabedi olma özelliğini
sürdürmektedir. Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinden
elde edilen defter ve belgeler ışığında hazırlanan bu çalışmada Karamanoğlu
Mehmet Bey Camii’nin tarihi, özellikleri, XIX. yüzyılda geçirdiği tamirler ve masrafları
ile caminin bağlı bulunduğu vakfın görevlileri, vakfın gelirleri ve giderleri
ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Aksaray, Osmanlı Devleti, XIX. yüzyıl

The Karamanoğlu Mehmet Bey Mosque and Waqf in 19th Century

Öz

In general, the waqf is people’s spending some or all of their properties for the purpose of establishing charitable instutions and to continue their activities in order to get God’s approval. With this thought, many new awqaf were established in Aksaray in the 19th century and a considerable part of the awqaf that were established in the previous periods continued their activities in these years. One of these awqaf is “Karamanoğlu Mehmet Bey Mosque Foundation”. It was founded in order to meet the expenses of Karamanoğlu Mehmet Bey Mosque, which has a historical importance since the Anatolian Seljukian period. Karamanoğlu İbrahim Bey Mosque, Karamanoğlu Mosque or Cami-i Kebir (Grand Mosque) in the archives, this historical mosque has survived to the present day with the financial means provided by its awqaf and still continues to be the most important temple of Aksaray. In this study prepared in the light of the books and documents obtained from the General Directorate of Foundations and the Ottoman Archives of the Prime Ministry, the history and characteristics of the Karamanoğlu Mehmet Bey Mosque, XIX. century, the repair and expenses of the mosque, the waqf’s staff, the waqf’s revenues and expenses are discussed in detail.

Anahtar Kelimeler

waqf, Aksaray, Ottoman State, Karamanoğlu Mehmet Bey Mosque, XIXth Century

Kaynakça

• A- ARŞİV KAYNAKLARI1- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Cevdet Evkâf (C.EV.), 95/4729.
• Cevdet Maarif (C.MF.), 31/1532.
• Evkâf Başkitabet (EV.BKB.), 81/122; 87/216; 97/234. Evkâf Defteri (EV.d.), 11262, 11421, 11855, 12923, 18838.
• Evkâf Kesedarlık (EV.KSD.), 42/114.
• Evkâf Mektubî Kalemi (EV.MKT.), 871/438; 872/28; 1465/330; 1470/38; 2065/133; 2126/304; 2182/150.
• Evkâf Mektubî Kalemi Cihat Kalemi (EV.MKT.CHT.), 98/343; 113/142; 128/175; 599/344; 710/28; 793/28; 847/237.
• Evkâf Muhasebe Kalemi (EV.MH.), 150/46; 361/24; 361/28; 372/533; 372/559; 483/234; 483/308; 797/16; 797/18; 1037/241; 1037/242; 1089/110; 1090/10; 1662/78; 1662/94.
• Evkâf Muhasebesi (EV.EMH.), 251/176; 253/100.
• Evkâf Zimmet Halifeliği (EV.ZMT.), 87/17; 87/129.
• Hatt-ı Hümâyun (HAT), 546/26971.
• 2- Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)Evâmir-i Alişan Defter (EA.d.), 379.
• Hurufat Defter (Hd.), 532, 533, 534, 535, 536, 1057, 1137.
• Hülasa Defter (H.d.), 886, 893.
• Konya Esası Defter (KE.d.), 148, 149.
• Tevcihata Ait Hülasa Defter (TAH.d.), 864.
• B- KİTAPLAR, MAKALELER VE TEZLER Alp, Sefa (2018). Aksaray’da Vakıf Kültürüne Bir Örnek: Karamanoğlu Mehmet Bey Camii Vakfı (XIX. yüzyıl). Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aygün, Necmettin (2016). Nüfus Defterleri’nde Aksaray’ın Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1830-1845). C. 1-2, Ankara: Aksaray Üniversitesi Somuncu Baba Tarih ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Bay, Mustafa (2013). Salnamelerde Aksaray. Aksaray: Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yayınları.
• Beydilli, Kemal (2000). “Osmanlı Devleti’nde İmamlık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 22: 181-186.
• Bozkurt, Nebi (1993). “Dârü’l-kurrâ”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1993, C. 8: 543.
• Çelik, Kürşat (2013). “R.1284 (M.1868-1869) Tarihli Muhasebe-i Evkaf-ı Hümayun Defteri’ne Göre Mamuratülaziz Vakıfları”. Vakıflar Dergisi. S. 40: 143-162.
• Çiftçi, Cafer (2004). Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik İşlevleri. Bursa: Gaye Kitabevi
• Devellioğlu, Ferit (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Erdal, Zekai-Mustafa Fırat Gül-Orhan Özdil (2017). Aksaray Ulu Camii. Konya: Aksaray Belediyesi Yayınları.
• Gül, Mustafa Fırat (2013). Bir Zamanlar Aksaray’da Ticaret. Ankara: Aksaray Üniversitesi Somuncu Baba Tarih ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Gül, Mustafa Fırat ve Ahmet Kuşşan (2016). Aksaray’da Medfun Ecdad’a Meftun Ahfad. Ankara: Aksaray Belediyesi Yayınları.
• İbn Battuta (2000). İbn Battuta Seyahatnamesi. çev. A. Sait Aykut, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Koltuk, M. Taner (Haz.) (2011). Osmanlı Belgelerinde Aksaray Vilayeti. Aksaray: Aksaray Valiliği Kültür Yayınları.
• Konyalı, İbrahim Hakkı (1973). “Aksaray Ulu Camii”. Vakıflar Dergisi. S.10: 273-288.
• Konyalı, İbrahim Hakkı (1974). Abideleri ve Kitabeleri ile Aksaray Tarihi. C. 1, İstanbul: Fatih Yayınevi.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri (2000). “İmam”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. TDV Yayınları, C. 22: 178-181.
• Muallim Sapancalı Hüsnü (2009). Hasan Dağı’nda İlmi Cevelan. Haz. Nevzat Topal, Konya: Kömen Yayınları.
• Oral, M. Zeki (1962). “Aksaray’ın Tarihi Önemi ve Vakıfları”. Vakıflar Dergisi. S. 5: 223-240.
• Öztürk, Nazif (1983). Menşei ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Öztürk, Nazif (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztürk, Nazif (2002). “Osmanlı Döneminde Vakıflar”. Türkler. C. 10: 433-446.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1983). Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 1-2-3, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Parlatır, İsmail (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Perek, Faruk Zeki (1998). Büyük Devrim Çağında Aksaray (1910-1930). İstanbul: Merkez Matbaacılık.
• Şehr-i Süleha Aksaray Tarihi Cami ve Türbeler. (2014). Aksaray: Aksaray Valiliği Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Tabakoğlu, Ahmet (2007). “Öşür”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. TDV Yayınları, C. 34: 100-103.
• Temel, Eşref (2008). Hurufat Defterleri’ne Göre Aksaray Kenti Klasik Eğitim Kurumları (XVIII.-XIX. Yüzyıllar Arası). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yediyıldız, Bahaeddin (2003). 18. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, Fahri (2012). Seyyahların Gözünden Aksaray ve Çevresi. Aksaray: Aksaray Valiliği Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yayınları.
• Yörük, Doğan (2002). 16. Yüzyılda Aksaray Sancağı. Konya: Tablet Kitabevi.