Tokat’ta İki Tarihi Külhan Kazanı

Yıl 2022, Sayı: 57, 203 - 227, 30.06.2022

Mehmet Sami Bayraktar

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1037814

Öz

Bu çalışmada, Tokat il merkezinde bulunan iki tarihi külhan kazanı tanıtılıp değerlendirilecektir. Kazanların ait olduğu tarihi hamamların hangileri olduğu konusunda net bir tespit yapma imkânı bulunamamıştır. Kısmen tahrip olmakla birlikte, orijinal görünümlerini büyük ölçüde korudukları anlaşılan kazanlar bulundukları yapılardan yakın geçmişte alınarak Tokat Mevlevîhâne Vakıf Müzesi bahçesinde sergilenmektedir. Zengin tarihi yapı dokusuyla paralel olarak Tokat’ın geleneksel el sanatları bakımından da son derece gelişmiş olduğu görülmektedir. Bu sanatlar içerisinde bakırcılığın seçkin bir konumda olduğu görülmektedir. Dikkat çekici ölçülerdeki kazanlar, bu işçiliğin başarılı bir yansımasıdır. Tokat’taki hamamlara ait olan kazanların Osmanlı döneminde Tokatlı kazancılar tarafından imal edilmiş olabileceklerini düşünmekteyiz. Çeşitli tarihi belgeler ve yayınlar, Osmanlı devrinde Tokat’ın, başat konumda önemli bir kazancılık ve bakırcılık merkezi olduğunu işaret etmektedir. 20. yüzyılın başlarına kadar, kazan ve çeşitli bakır eşya imalatı alanında şehirde yoğun bir üretimin olduğu bilinmektedir. Sanat Tarihi literatüründe külhan kazanlarını konu olan çalışmalar son derece sınırlı olduğundan araştırmamızın alana katkı sağlamasını ümit etmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

hamam, külhan, kazan, bakırcılık, zanaat, Tokat

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Two Historical Bath Boilers in Tokat

Öz

This study aims to describe and evaluate two historical bath boilers in Tokat city center. It has not been possible to make an explicit determination as to which historical baths the boilers belong. Although partially destroyed, the boilers, which seem to have preserved their original appearance to a large extent, are recently taken from the buildings they are in and exhibited in Tokat Mevlevihane Waqf Museum’s garden. In parallel with its rich historical building texture, Tokat is also highly developed in respect of traditional handicrafts. Copperwork occupies a dominant position among these arts. Boilers with remarkable dimensions are a successful reflection of this craftsmanship. We think that Tokat boilermakers during the Ottoman era may have produced the boilers for the baths at Tokat. Tokat was a notable hub of coppersmiths and boilersmiths during the Ottoman era, according to several historical texts and publications. The city is known for a thriving boiler industry until the turn of the 20th century, producing various copper items. We hope this research will contribute to the field, as the studies on bath boilers in the Art History literature are scarce.

Anahtar Kelimeler

Bath, Boiler Room, Boiler, Coppersmiths, Craft, Tokat, Ottoman State

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Açıkel, Ali (2012). “Tokat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), C. 41. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 219-223.
• Akar, Tuba. (2021). “Hamamdan Yansıyanlar: Belgelerde Hamamın Su ve Isıtma Sistemine İlişkin Teknik Detaylar”. GRID - Architecture Planning and Design Journal, 4 (2) , 193-224. DOI: 10.37246/grid.937490.
• Asarkaya, Halis Turgut (2019). Osmanlılar Zamanında Tokat. Tokat: Tokat Belediyesi.
• Bayraktar, M. S. (2017). “Kastamonu’da Üç Tarihî Külhan Kazanı”. Vakıflar Dergisi, (47), 99-132.
• Belli, Oktay, Kayaoğlu, İzzet Günday (1993). Anadolu’da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi. İstanbul: Sandoz Kültür Yayınları.
• Beşirli, Mehmet (2004). “Tokat Bakır Kalhânesi’nde Tasfiye İşlemleri ve İstanbul’a Sevkiyat (1793-1840)”. Tarih İncelemeleri Dergisi, (19/1), 9-37.
• Eravşar, Osman (2004). Tokat Tarihi Su Yapıları (Hamamlar). Arkeoloji ve Sanat.
• Genç, Mehmet, (1987). “17.-19. Yüzyıllarda Sanayi ve Ticaret Merkezi Olarak Tokat”. Türk Tarihinde ve Türk Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6Temmuz 1986). Yayına Hazırlayanlar: S. Hayri Bolay vd., Tokat: Tokat Valiliği Şeyhülislâm İbn Kemal Araştırma Merkezi. 145-169.
• Gündoğdu, Hamza ve Ahmet Ali Bayhan ve Ali Murat Aktemur ve İshak Umut Kukaracı ve Adem Çelik ve Burhanettin Güneş. (2006). Tarihi Yaşatan İl Tokat.
• Kaptan, Ergun (1979). “Türkiye Madencilik Tarihine Ait Tokat Bölgesini Kapsayan Yeni Buluntular”. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, (93-94), 150-162.
• Kopraman, Kazım Yaşar (1987). “Evliya Çelebi Seyanatnâmesi’ne Göre Tokat Şehri”. Türk Tarihinde ve Türk Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986). Yayına Hazırlayanlar: S. Hayri Bolay vd., Tokat: Tokat Valiliği Şeyhülislâm İbn Kemal Araştırma Merkezi. 38-56.
• Naldan, Funda (2014) “Erzincan Bakırcılığı”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, (C. 9, S.10), 775-796.
• Önge, Yılmaz (1995). Anadolu’da XII-XIII. Yüzyıl Türk Hamamları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Öztürk, Nazif (1987). “Selçuklu - Osmanlı Dönemi Ulaşım Sisteminde ve Ticaretinde Tokat’ın Yeri”. Türk Tarihinde ve Türk Kültüründe Tokat Sempozyumu, Türk Tarihinde ve Türk Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986). Yayına Hazırlayanlar: S. Hayri Bolay vd., Tokat: Tokat Valiliği Şeyhülislâm İbn Kemal Araştırma Merkezi. 71-80.
• Polonyalı Simeon (2016). Polonyalı Bir Seyyahın Gözünden 16. Asır Türkiyesi. Çeviren: Hrand D. Andreasyan, Sadeleştiren: İslam Özkan. İstanbul: Köprü Kitapları.
• Tayla, Hüsrev (2007). Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları I. İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı (TAÇ).
• Tızlak, Fahrettin (1995). “Osmanlı Döneminde Ham Bakır İşleme Merkezleri Olarak Tokat ve Diyarbakır”. Belleten, (59 / 226). Türk Tarih Kurumu. 643-660.
• Tournefort, Joseph de, (2013). Tournefort Seyahatnamesi, İkinci Kitap. Editör Stefanos Yerasimos; Çeviren: Teoman Tunçdoğan. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Tuluk, Hasan ve Ömer İskender Tuluk (2016). “Geleneksel Çorum Evlerinde Metal Aksesuarlar”. Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu (28-30 Nisan 2016) Bildiriler Kitabı. C. 2. Editör: Z. Işık. Çorum: Hitit Üniversitesi. 441-455.
• 2. Elektronik Kaynaklar https://earth.google.com [Erişim: 18.05.2021 Elektronik Kaynaklar https://earth.google.com (Erişim: 18.05.2021)