Divriği Kompleksi’nin Taş Kenar Tonozları

Yıl 2022, Sayı: 58, 107 - 130, 26.12.2022

Sevda Atak

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1011647

Öz

Anadolu’da Selçuklularla yaygınlaşan taş tonoz inşaatı, XIII. yüzyılın ilk çeyreğinde inşa edilen Divriği Kompleksi’nde, bütün tonoz sisteminin birbirinden farklı olduğu tek yapı olarak karşımıza çıkar. Türkiye Selçuklu mimarisi, kenar sayılarının yüzeyde oluşturdukları çıkıntılı kenarlar ve girintili açılara göre sınıflandırılabilir, olağanüstü ve çok sayıda tonoz çeşitliliğine sahiptir. Divriği Kompleksi ise bu bağlamda, Anadolu’da bilinen en erken tarihli örnekleri temsil etmektedir. Burada, araştırmanın hedefi olarak, Divriği Kompleksi kenar tonozlarını bir dizi şeklinde sunarak, geometrik yapıları üzerinde durulmuştur. Dahası kendinden önce ve sonraki Anadolu Selçuklu eserleri içerisinde de sahip olduğu kenar tonozlar bakımından da bir değerlendirme yapılmıştır. Bunun sonucunda daha erken tarihli yalnız tuğla tonoz örneklerine rastlanır iken, kendinden sonraki yıllarda ise benzer taş tonoz örnekleri mevcut olduğu görülmüştür. Böylelikle de kendi dönemi içerisindeki kesme taş tonoz inşaatına ışık tutmuş ve yayılmasına öncülük etmiş olmalıdır. Bulunduğu coğrafyanın XIII. yüzyıl mimarisi içinde eser, sahip olduğu kenar tonozların inşasında benimsenen çözüm çeşitliliğine dikkat çekerek yeniden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divriği Kompleksi, Kenar Tonoz, Kesme Taş, Yıldız Tonoz, Selçuklu Mimarisi

Stone Groin Vaults of the Divrigi’s Complex

Öz

Stone vault construction that became widespread with the Seljuks in Anatolia, the Divriği Complex, built in the first quarter of the XIII. century, appears to be the only building where the entire vault system is different from each other. Turkey Seljuk architecture has numerous variety of groin vault which can be classified by the recessed angles and protruding edges formed on the surfaces by the numbers of the edges. In this context, the Divriği Complex represents the oldest known in Anatolia with the groin vaults in both the mosque and the hospital and the top covers consisting of combinations of these groin vaults. These vaults, each of which has different decorations, cover areas that are generally rectangular. Those appear as groin vaults with two, three, five, six sides and sometimes combinations of these. Here, as the aim of the research, the geometric structures of the Divriği Complex were examined by presenting the groin vaults in a series. At the same time, the vaults of the building have been evaluated among the Anatolian Seljuk works before it.

As a result, no stone groin vault example was encountered except bricks in the years before this work of art. However, it was experienced in Seljuk architectural structures in the following years. Thus, it may have shed light on the cut stone vault construction in its period and pioneered its spread. In the architecture of XIII century, considering the geography it is located, Divriği structure is unique in medieval Anatolian architecture, with its incredible geometric technique used in the construction of the 13th century architecture, especially in the construction of its vaults, and undoubtedly with thousands of other features. In this study, this work of art has been re-evaluated by shedding light on the variety of solutions adopted in the construction of the groin vaults.

Anahtar Kelimeler

Divriği Complex, Groin Vault, Ashlar, Star Vault, Seljuk Architecture

Kaynakça

• Atak, Sevda. (2019). Costruzione e Taglio della Pietra in Anatolia dal XIII al XV secolo: La Moschea e l’Ospedale di Divriği. Doktora Tezi. Palermo: Palermo Üniversitesi.
• Atak, Sevda (2020a). “Divriği Şifahanesi Ana Eyvan Spiral Merkezli Düz Tonozunun İnşası ve Geometrik Analizi”. Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi 19: 69-96.
• Atak, Sevda (2020b). “Divriği Şifahanesi Ana Eyvan Tonozunun Stereotomiyası”. Mimarlık ve Yaşam Dergisi 5/2: 235-260.
• Boato, Anna (2005). Costruzione “Alla Moderna” Materiali e Tecniche a Genova tra XV e XVI secolo. Vol. 4. Floransa: All'Insegna del Giglio.
• Kuban, Doğan (1999). Divriği Mucizesi Selçuklular Çağında İslam Bezeme Sanatı Üzerine Bir Deneme. 3. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kuban, Doğan (2010). Gates of paradise the sculpture of Hürremşah at Divriği Ulucami and Şifhane. İstanbul.
• Navarro Fajardo, Juan Carlos (2006). Bovedas de la Arquitectura Gòtica Valencia. Valensiya.
• Nobile, Marco Rosario (2016). Architettura e Costruzione in Italia Meridionale (XVI-XVII sec.). Palermo: Caracol.
• Önge, Yılmaz vd. (1978). Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Önkal, Hakkı (2015). Anadolu Selçuklu Türbeleri. Ankara.
• Palacios Gonzalo, José Carlos. (2003). Trazas y Cortes de Canterìa En el Renacimiento Español. Madrid.
• Pancaroğlu, Oya (2009). “The Mosque-Hospital Complex in Divriği: A History of Relations and Transitions”. Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ 3. Ankara. 169-198.
• Pancaroğlu, Oya (2012). “The House of Mengüjek in Divriği: Constructions of Dynastic Identity in the Late Twelfth Century”. The Seljuks of Anatolia: Court and Society in the Medieval Middle East. Ed. A. C. S Peacock ve Sara Nur Yıldız. New York. 25-67.
• Piotrowski, Andrzej (2016). “Historic Versus Traditional Architecture: Counterexamples from Divriği, Lviv, and Lublin”. Traditional Dwellings and Settlements, Working Paper Series 275: 1-19. Rabasa Diaz, Enrique (2000). Forma y Construcción en Piedra: de la Cantería Medieval a la Estereotomía del Siglo XIX. Madrid.
• Rabasa Diaz, Enrique (2009). “Soluciones Innecesariamente Complicadas en la Estereotomía Clásica”. El Arte de la Piedra. Teoría y Práctica de la Cantería, Cuadernos de Investigación 1: 50-69. Ed. Roldán Martín, Juhan. Madrid.
• Tükel Yavuz, Ayşıl (1978a). “The Geometric Patterns of Anatolian Seljuk Decorated Vaults”. Fifth İnternational Congress of Turkish Art. 863-879. Ed. G. Feher. Budapeşte.
• Tükel Yavuz, Ayşıl (1978b). “Divriği Ulu Camisi Hünkar Mahfeli Tonozu”. Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası. 137-154. Ed. Önge, Yılmaz vd. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Tükel Yavuz, Ayşıl (1983). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Tonoz ve Kemer. Ankara.
• Tükel Yavuz, Ayşıl (1993). “Yıldız ve Yıldızlı Haç Tonozlar”. Sanat Tarihinde İkonolojik Araştırmalar. 543-578. Armağan Dizisi: 4. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Tükel Yavuz, Ayşıl (2001). “Açıklık ve Mekan Örtüleri Terminolojisi”. Sanat Tarihinde Terminoloji Sorunları Semineri I (Mimari ve Mimari Süsleme) 23-24 Kasım 2001. 153-185. Ed. Pekak, M. Sacit. Ankara.
• Tükel Yavuz, Ayşıl (2002). “Anadolu Selçuklu Mimarisinin Yapı Özellikleri”. Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. 271-289. Ed. Kuban, Doğan. İstanbul.
• Tükel Yavuz, Ayşıl (2006). “Selçuklu Döneminde Malzeme ve Mimarlık İlişkisi”. Geçmişten Geleceğe Anadolu’da Malzeme ve Mimarlık Sempozyum/ UIA 2005 XXII. Dünya Mimarlık Kongresi. 79-142. İstanbul: Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi.
• Zaragozà Catalan, Arturo (2010). “Cuando la Arista Gobierna el Aparejo: Bòvedas Aristadas”. Arquitectura en Costrucciòn en Europa en Epoca Medieval y Moderna. 177-209. Ed. A. Serra Desfilis. Valensiya.