Emir Süleyman Bey Waqf and Bakacak Derbendi in the Context of Charitable Institutions Providing Transportation Services in the Black Sea Region

Yıl 2024, Sayı: 61, 51 - 66

Mehmet Fatsa

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1271492

Öz

Süleyman Bey was the last ruler of the Hacıemiroğulları Principality which commanded part of the Black Sea region before Ottoman rule was established. During the conquest of Giresun in 1397 and the subsequent settlement of the surrounding villages, Süleyman Bey ran certain services, which were the responsibility of the state, via the non-profitable waqfs he established. By allocating waqfs on behalf of Yakup Halife, the spiritual leader of the Çepni, who were newly settled in the region, Süleyman Bey also provided for the construction and security of the public road between ports and Sebinkarahisar. The castle of Gedikkaya, which was located at a strategic location near Giresun, was integrated into the same transportation network with the name “Bakacak Derbendi.” This road was used during the consequent settlement by Süleyman Bey and gained more importance with the emergence of the Safevi threat in the East whereby it was fortified by new waqfs during the Ottoman period. Bridges, which were located on the road route, small garrisons called “derbent,” and lodges and mosques which provided public soup kitchens and worship services were actively integrated into this transportation system until the end of 19th century.

Karadeniz Bölgesinde Ulaşım Hizmeti Veren Hayrî Kurumlar Bağlamında Emir Süleyman Bey Vakfı ve Bakacak Derbend

Öz

Süleyman Bey, Osmanlı idaresinin tesisinden önce Karadeniz Bölgesi’nin bir kısmına hâkim olan Hacıemiroğulları Beyliği’nin son hükümdarıdır. 1397 yılında Giresun şehrinin fethi ve sonra da civar köylerin iskâna açılması sırasında, devletin görevi olan bazı hizmetlerin hallini kurduğu vakıflar aracılığıyla sağlamaya çalışmıştır. Yörede iskân edilen Çepnilerin manevi lideri Yakup Halife adına vakıflar tesis ederek, sahildeki limanlar ile Şebinkarahisar şehri arasındaki umumi yolların kontrolü, imarı ve güvenliğinin sağlanmasında da aynı yöntemi kullanmıştır. Osmanlı idaresinin tesisinden bir süre sonra ortaya çıkan Safevi tehdidi karşısında söz konusu ulaşım rotası, stratejik bakımdan önem kazanmış, bu yüzden yerel beyler ve merkezi idare tarafından da yeni vakıf gelirlerle burası tahkim edilmiştir. Öte yandan Giresun şehrinin doğusunda kritik bir noktada bulunan Gedikkaya Kalesi, Bakacak Derbendi adıyla bu ulaşım sistemi içindeki yerini almıştır. Yol boyunca dereler üzerine inşa edilen köprüler, derbent yapısı küçük garnizonlar; yolcuların ihtiyacının karşılanması için tesis edilen zaviyeler ve camiler 19. Yüzyılın sonlarına kadar bu ulaşım sistemi içinde hizmet vermeye devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Emir Süleyman Bey, Vakıf, Yakup Halife, Derbent, Bakacak

Destekleyen Kurum

Her hangi bir kurum tarafından desteklenmemiştir.

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları
• 1. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Tapu Tahrir Defteri (TT): 52, 255, 288, 387, 557.
• Kamil Kepeci Defter (KK.d): 2697.
• Maliyeden Müdevver Defter (MAD): 288.
• Mühimme Defteri (A. DVNSMHM. d): 115 / 2609; 145 / 187.
• Saderet Mektubi Umum Vilayât (A. MKT. UM): 808 / 13.
• Bâb-ı âli Evrak Odası (BEO): 3731 / 279762; 3660 / 274479; 2361 / 177057; 3278 / 245838.
• Saderet Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A. MKT. MHM): 320 / 82.
• Cevdet Evkaf (C.EV): 166 / 8299.
• Cevdet Adliye (C. ADL): 81 / 4860.
• Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi Evrakı (DH. ŞFR): 592 / 51.
• Dâhiliye Muhaberât-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH. MUİ) :84 / 30.
• Dâhiliyle Tesri-i Muamelât ve Islahat Komisyonu (DH. TMIK-S): 54 /38.
• Dâhilye Nezâreti Mektubi Kalemi (DH. MKT): 1481 / 38; 1471 / 106; 1724 / 81.
• Evkâf-ı Hümâyûn Evkâf Defteri (EV.d): 15200 / 1, v. 2b.
• Şûra-yı Devlet (ŞD): 73 / 39; 1858; 1782 / 1; 1842 / 13; 1782 / 19.
• Haritalar (HRT.h): 1453 (29 Zilhicce 1300).
• Maliye Nezâreti Mesarifât Defteri (ML. MSF.d): 16784.
• İrade Adliye ve Mezahi (İ. AZN): 94 / 18.
• Yıldız Perakende Umumî (Y. PRK. UM): 20 / 101; No. 6 / 33.
• 2. Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi (TK)
• Tapu Tahrir Defteri (TT): 43.
• 3. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
• Vakıf Defteri (VD): 1105 /119, s. 229; 2113, s. 333-334.
• B. Araştırma ve İnceleme Eserler
• Aziz b. Erdeşir-i Esterebâdî (1990). Bezm u Rezm (Eğlence ve Savaş). Çev. Mürsel Öztürk. Kültür Bakanlığı Yay. Ankara.
• Barkan, Ömer Lütfi. (1942). "İstila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler". Vakıflar Dergisi, (II), 279-303.
• Bozalioğlu, İsmail. (1997). "Giresun’da Osmanlı Dönemine Ait Tekke ve Zaviyeler". Giresun Tarihi Sempozyumu (24-25 Mayıs 1996). Giresun Belediyesi Yayınları. İstanbul. 400-401.
• Bryer, Anthony ve David Winfield (2020). Karadeniz’in Ortaçağ Dönemi Eserleri ve Topografyası. Çev. İsmail Köse. C. I. TTK. Yay. Ankara.
• Clavijo, Ruy Gonzales (1975). Timur Devrinde Semerkant’a Seyahat. Çev. Ömer Rıza Doğrul. Köprü Kitap. İstanbul. Dervişoğlu, Tuncer ve Ali Işık (2011). Ey Gidi Giresun. Özyurt Matbaacılık. Ankara.
• Emecen, Feridun M. (2015). “Tarihi Bir Liman Kenti”, Geçmişten Günümüze Giresun. (Ed. M. Fatsa). İstanbul. Giresun Valiliği Yayını, s. 15-17.
• Emecen, Feridun M. (2018).“XIV. Asır Doğu Karadeniz Tarihi’nden Bir Safha: Hacıemiroğulları, Giresun ve Kuşdoğan Bey İlişkisi Hakkında Neler Biliyoruz?”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi. Trabzon. Sayı: 25, s. 133-144.
• Fatsa, Mehmet. (2017). Karadenizde Zaviyeler (15-17. Yüzyıl). Arı Sanat Yay. İstanbul.
• Fatsa, Mehmet (2017). Yavuzkemal Yöresi. Yavuzkemal Belediyesi Yayınları. İzmir.
• Fatsa, Mehmet (2020). Kurumları ve Yapılarıyla Giresun Şehri (Osmanlı Dönemi). Giresun Belediyesi Yay. İstanbul.
• Fatsa, Mehmet (2021). “Giresun Şehrinin İslamlaşma Sürecinde İki Öncü Şahsiyet: Hacı Abdullah Fakı ve Derviş Murad”. İdrak Dini Araştırmalar Dergisi, (1), 123-145.
• Halaçoğlu, Yusuf (2003). Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme Menziller. İlgi Kültür Sanat Yay. Ankara.
• İltar, Gazanfer (2021). Giresun’da Tarihi Bir Yerleşke Zeytinlik. Giresun Valiliği Yay. Giresun.
• İnalcık, Halil (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). Yapı Kredi Yay. İstanbul.
• Orhonlu, Cengiz (1990). Osmanlı İmparatorluğunda Derbent Teşkilâtı. Eren Yay. İstanbul.
• Sarıbayraktaroğlu, Mehmet Şakir (1975). Osman Ağa ve Giresun Uşakları Konuşuyor. Kardeş Matbaası. İstanbul.
• Yavuz, Kamil (2021). Ordu Yöresi Bibliyografyası. Ordu Büyükşehir Belediyesi Yay. Ankara.
• Kuruca, Nazım ve Mustafa Cin (20199). Giresun İli Bibliyografyası. Giresun Üniversitesi Yay. Giresun.
• Pakalın, Mehmet (1983). Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. I. Milli Eğitim Bakanlığı Yay. İstanbul.
• Sümer, Faruk (1992). Tirebolu Tarihi. Tirebolu Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yay. İstanbul
• Şemseddin Sami (1317). Kamus-ı Türkî. İkdam Matbaası. İstanbul.