Kastamonu Pınarbaşı İlçesi Ömer Seydi (Duâlı Seydi) Zaviyesi ve Vakıfları

Yıl 2024, Sayı: 62-Aralık 2024, 23 - 52, 31.12.2024

Veli İlker Dağsever , Cevdet Yakupoğlu

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1513904

Öz

Anadolu Türk tarihinde Beylikler Dönemi vakıf sistemi üzerine yapılan çalışmalarda en önemli belgelerden birisi vakfiyelerdir. Anadolu’nun mühim ilim ve kültür merkezlerinden olan Kastamonu’ya ait vakfiyelerin sayısı bir hayli fazladır. Bunların bir kısmı ise Beylikler döneminden kalmadır. Sinop’ta dönemin yöneticilerinden Çelebi İbrahim Bey’in Ömer Seydi oğlu Şeyh Mahmud için Daday’a tabi Savaş köyünden yapmış olduğu vakıfları içeren 1305 tarihli vakfiye de bunlardan biridir. Bu çalışmada, söz konusu vakfiye esas alınarak, vakfı yapan Çelebi İbrahim Bey ve ataları başta olmak üzere vakfın tahsis edildiği Şeyh Mahmud ile onun atalarının kimlikleri üzerinde durulmuştur. Bu noktada Kastamonu tarihinde şimdiye kadar Candaroğulları hanedanına mal edilmiş olan bu vakfiyenin gerçekte Devletşahoğulları adlı Selçuklu hanedanına mensup başka bir aileye ait olduğu gerçeği ortaya çıkarılmıştır. Buna ek olarak ilgili vakfın Candaroğulları ve Osmanlılar zamanındaki gelişimi ve devamlılığı vakıf belgeleri ışığında ele alınmış, buradan hareketle yörenin sosyo-ekonomik durumu ve Türk iskân tarihi hakkında tespitlerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Beylikleri, Vakıf Sistemi, Vakfiyeler, Zaviyeler, İskân Tarihi, Kastamonu

Ömer Seydi (Duâlı Seydi) Lodge and Waqfs in Kastamonu’s Pınarbaşı District

Öz

Endowment deeds are one of the most important documents in the studies of the waqf system of the Principalities’ Period in Anatolian Turkish history. The number of endowment deeds belonging to Kastamonu, one of Anatolia’s important scientific and cultural centers, is quite high and some of these date back to the Principalities’ Period. One such endowment deeds is the waqf dated 1305, which includes the waqfs established by Çelebi İbrahim Bey, one of the rulers of the period in Sinop, for Sheikh Mahmud, son of Ömer Seydi, from the Savaş village of Daday. This study examines the identities of Çelebi İbrahim Bey and his ancestors, and Sheikh Mahmud and his ancestors. To date, the waqf has been attributed to the Candaroğulları dynasty in Kastamonu history, but the study reveals that it actually belonged to another family, the Devletşahoğulları, who belonged to the Seljuk dynasty. The study also analyzes the development and continuity of the waqf during the Candaroğulları and the Ottomans in light of the waqf documents, and discusses the region’s socio-economic situation and Turkish settlement history.

Anahtar Kelimeler

Anatolian principalities, waqf system, endowment deeds, lodges, settlement history, Kastamonu

Kaynakça

• 1) Arşiv Kaynakları
• A. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Tapu-Tahrir Defterleri (BOA. TT.d.), Nr. 23M; 456.
• Evkaf Defterleri (BOA. Ev.d.), Nr. 16350; 22553; 23134.
• Meşihat Şe’iyye Sicilleri Defterleri (BOA. MŞH. ŞSC. d.), Nr. 5749 (Kastamonu Şer’iyye Sicili 112).
• Temettuat Defterleri (BOA. ML.VRD.TMT.d.), Nr. 3026.
• B. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi (TKGMA)
• Tapu-Tahrir Defteri (TKGMA. TT.d.), Nr. 143; 554.
• C. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet Yazmaları
• İBK. MCO. Nr. 75.
• D. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
• VGMA. VD. Nr. 582: 81/52.
• VGMA. VD. Nr. 582: 271/183.
• VGMA. VD. Nr. 1962: 88/86.
• VGMA. VD. Nr. 1962: 145/133.
• 2) Yayımlanmış Arşiv Kaynakları
• 370 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri (937/1530) I. (2001). Haz. Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun ve başk. Ankara: BDAGM. Yay.
• 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530) I. (1996). Haz. Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun ve başk., Ankara: BDAGM. Yay.
• 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530) II. (1997). Haz. Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun ve başk. Ankara: BDAGM. Yay.
• 438 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II. (1994). Haz. Ahmet Özkılıç, Ali Coşkun ve başk.), BDAGM Yayınları, Ankara.
• 998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-ı Bekr ve ‘Arab ve Zü’l-Kâdriyye Defteri (937/1530) II, (1999). Haz. Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun ve başk. Ankara: BDAGM. Yay.
• 3) Araştırma ve İnceleme Eserler
• Barkan, Ömer Lütfi (1979). “Tımar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 12, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 286-333.
• Barkan, Ömer Lütfi (1940-1941). “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri I-II”. İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 2 (1), 20-59.
• Dağsever, V. İlker (2023). “XV. ve XVI. Yüzyılda Daday Örneğinde Tekke ve Zaviyelerin Ekonomik Durumu”. Kastamonu Tarihi Araştırmaları (Şehir-Toplum-Ekonomi)-Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılına Armağan, Ed. Şerif Demir-Orçun Nalezen, Ankara: Berikan Yay. 343-370.
• Eğilmez, Mustafa-Oğur, Özcan (2020). Kastamonu Hurufat Defterleri (1690-1840). İstanbul: Hiperyayın.
• Erdoğdu, M. Akif-Bıyık, Ömer (2015). T.T 0001/1 M Numaralı Fatih Mehmed Devri Aydın İli Mufassal Defteri (Metin ve İnceleme). İzmir: Ege Ünv. Yay.
• Hüseyin Hüsameddin, Amasyalı Abdizâde (1329-1332). Amasya Tarihi, II. İstanbul: Necm-i İstikbâl Matbaası.
• İlhan, Mehdi (1997). “Tahrir Faaliyeti ve Bu Faaliyet Esnasında Karşılaşılan Güçlükler”. Ata Dergisi, (7), 85-103.
• İnalcık, Halil (1987). H.835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ı Arnavid. Ankara: TTK Yay.
• İslamoğlu, Huricihan (2006). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Köylü. İstanbul: İletişim Yay. 101-138.
• Kankal, Ahmet (2004). Türkmen’in Kaidesi Kastamonu (XV-XVIII. Yüzyıllar Arası Şehir Hayatı). Ankara: Zafer Matbaası.
• Mehmed Behçet (1341). Anadolu Türk Âsâr ve Mahkûkâtı Tetebbu‘âtına Esas Kastamonu Âsâr-ı Kadîmesi. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Mehmed Behçet (1998). Kastamonu Eski Eserleri (Kastamonu Âsâr-ı Kadîmesi). Haz. Musa S. Cihangir, Kastamonu: Kastamonu İl Özel İdaresi Yay.
• Mercan, Tuğba (2020). XV-XVI. Yüzyıllarda Çankırı Vakıfları. Y. Lisans Tezi. Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi.
• Orbay, Kayhan (2012). “Edirne II. Bâyezid Vakfı’nın Mali Tarihi (1597-1640)”. Gramer, 1 (2), 113-141.
• Öz, Mehmet (2010). “Tahrir”. DİA, C. 39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 425-429.
• Özdemir, Rifat (1986). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Taş, Abdullah Erdem (2015). “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kütahya Mevlevihanesi”. Ergun Çelebi ve Kütahya Mevleviliği, Kütahya: Gaye Kitabevi, 161-179.
• Türkiye’de Meskûn Yerler Kılavuzu (1946). Ankara: İçişleri Bakanlığı Yay.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (15 Nisan 1338). “Sinop ve Kastamonu’da Devletşah-oğulları”. Doğu Mecmuası, (8), 58-62.
• Yakupoğlu, Cevdet (2009). Kuzeybatı Anadolu’nun Sosyo-Ekonomik Tarihi, Kastamonu, Sinop, Çankırı, Bolu, XIII-XV. Yüzyıllar. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yakupoğlu, Cevdet (2023). “Selçuklu Uc Beylerbeyi Çobanoğlu Yavlak Arslan’ı Kim Öldürdü?”. Kastamonu Tarihi Araştırmaları (Şehir-Toplum-Ekonomi)-Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılına Armağan. Ed. Şerif Demir-Orçun Nalezen, Ankara: Berikan Yay. 83-116.
• Yediyıldız, Bahaeddin (1988). “Türk Kültür Sistemi İçinde Vakfın Yeri”. Vakıflar Dergisi, (20), 403-409.
• Yeni Tarama Sözlüğü (1983). Haz. Cem Dilçin. Ankara: TDK Yay.