Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Yönelik Tutum Ölçeği Geliştirilmesi ve Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 21, 54 - 71, 15.12.2024

Yakup Uzunpolat

https://doi.org/10.54893/vanid.1560017

Öz

Tutum belirli nesnelere, durumlara, kurumlara, kavramlara veya diğer insanlara karşı olumlu veya olumsuz tepki verme eğilimidir. Araştırmalar, derslere yönelik tutumun, herhangi bir dersin hedeflerine ulaşmada önemli bir faktör olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) derslerine yönelik tutumun, dersin hedeflerine ulaşmada önemli olduğu söylenebilir. Çünkü hem öğrencinin dine yönelik tutumu hem de dersteki başarısı büyük ölçüde derse yönelik tutumuyla ilişkilidir. Tutumları ölçmek için en yaygın kullanılan yaklaşımlardan biri, söz konusu tutum için bir ölçek geliştirmektir. Bu bağlamda alan yazın incelendiğinde, DKAB dersi ile ilgili çeşitli tutum ölçekleri üzerine zengin bir literatür olduğu görülmektedir. Geliştirilen ölçekler mevcut durumu belirli bir seviyeye getirmiş olsa da aşağıdaki nedenlerden dolayı yeni bir ölçek geliştirme ihtiyacı doğmuştur: Bazı ölçeklerin doğrulayıcı analizinin eksikliği, doğrudan tutum yerine tutumu etkileyen faktörlere odaklanılması, ölçeklerin dersin önemi ve gerekliliği hakkında sorular içermesi -dersi önemli bulsalar da derse karşı olumsuz bir tutum sergileyebilirler- ve en son ölçeğin geliştirilmesinin üzerinden 5 yıl geçmiş olması ve tutumu ölçen kısa ve öz bir tutum ölçeği geliştirme ihtiyacıdır. Çalışmanın amacı hem ortaokul hem de liselerde kullanılabilecek DKAB dersine yönelik bir tutum ölçeği geliştirmek ve DKAB dersi tutum ölçeğini çeşitli değişkenlere göre analiz etmektir. Bu amaçla, nicel araştırma desenlerinden biri olan tarama deseni kullanılmıştır. Araştırma 5 adımda gerçekleştirilmiştir. Birinci adımda, literatüre dayalı tutum ölçekleri incelenmiş ve maddeler yazılmış, ardından yazılan maddeler alan uzmanlarına gönderilmiştir. İkinci adımda madde analizi yapılmış, üçüncü adımda açımlayıcı faktör analizi yapılmış, dördüncü adımda doğrulayıcı faktör analizi ve güvenirlik analizleri yapılmış beşinci ve son adımda DKAB dersine yönelik tutumun çeşitli değişkenlerle ilişkisinin/farklılaşmasının belirlenmesi için istatistiksel analizler yapılmıştır. Araştırmanın ilk adımı hariç, her adımda çalışma grupları bulunmaktadır. Bu çalışma gruplarını oluştururken, örnekleme modeli olarak tabakalı örnekleme seçilmiştir. Cinsiyet ve sınıf düzeyi tabaka olarak alınmıştır. Çalışma gruplarında toplamda 887 öğrenci bulunmaktadır. Veri analizinde, eşleştirilmiş gruplar için ilişkisiz örneklemler t-testi, ikiden fazla grup için tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve sürekli değişkenler arasındaki ilişkileri belirlemek için Pearson korelasyon analizleri yapılmıştır. Tüm bu analizlerin ardından, 9 maddeden oluşan ve %57,68 varyansı açıklayan geçerli ve güvenilir bir DKAB dersi tutum ölçeği geliştirilmiştir. DKAB dersine yönelik tutum ölçeğinin, katılımcıların okul türlerine, algılanan öğretmen tutumuna, DKAB öğretmenini değiştirme isteğine ve ebeveyn eğitim düzeylerine göre anlamlı farklılıklar gösterdiği bulunmuştur. Ayrıca DKAB dersine yönelik tutum ölçeğinin cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermediği ve akademik başarı ve sosyo-ekonomik düzey ile arasında anlamlı bir ilişki bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu çalışmanın sonucunda, DKAB dersine yönelik tutumları ölçmek amacıyla geçerlilik ve güvenirlik analizleri yapılmış bir tutum ölçeği geliştirilmiştir. Ölçek, 4’ü ters kodlanmış olmak üzere 9 maddeden oluşmaktadır. Ters maddeler 4, 6, 7 ve 8 numaralı maddelerdir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Öğrenci, Tutum, Ölçek Geliştirme

Developing an Attitude Scale towards Religious Culture and Ethical Knowledge Course and Examining it in Terms of Various Variables

Öz

Attitude is a learned tendency to react positively or negatively to certain objects, situations, institutions, concepts or other people. Researches indicate that attitude towards the course is an important factor in achieving the objectives of any course. In this context, it can be said that attitude towards Religious Culture and Ethical Knowledge (RCEK) courses is important in achieving the objectives of the course. Because both the student's attitude towards religion and his/her success in the course are largely related to his/her attitude towards the course. One of the most commonly used approaches to measure attitudes is to develop a scale for the attitude in question. In this context, when the literature is examined, it is seen that there is a rich literature on various attitude scales related to the RCEK course. Although the developed scales have brought the existing situation to a certain level, there was a need to develop a new scale for the following reasons: The lack of confirmatory analysis of some of the scales, the focus on the factors affecting attitude rather than directly on attitude, the fact that the scales contain questions about the importance and necessity of the course (because although they consider the course important, they may have a negative attitude towards the course), the fact that it has been 5 years since the most recent scale was developed, and the need to develop a short and concise attitude scale that measures attitude. The aim of the study is to develop an attitude scale towards RCEK course that can be used both in middle and high schools and to analyze the attitude scale towards RCEK course according to various variables. For this purpose, survey design, one of the quantitative research designs, was used. The research was conducted in 5 steps. In the first step, the attitude scales based on the literature were examined and the items were written and then the written items were sent to the field experts. In the second step, item analysis was performed, in the third step exploratory factor analysis was performed, in the fourth step confirmatory factor analysis and reliability analyses were performed, and in the fifth and last step statistical analyses were performed to determine the relationship/differentiation of the attitude towards RCEK course with various variables. Except for the first step of the research, there are study groups in each step. While forming these study groups, stratified sampling was selected as the sampling model. Gender and grade level were taken as strata. There were 887 students in total in the study groups. In data analysis, unrelated samples t-test for paired groups, one-way analysis of variance ANOVA for more than two groups, and Pearson correlation analyses were performed to determine the relationships between continuous variables. After all these analyses, a valid and reliable scale of attitudes towards the RCEK course, consisting of 9 items and explaining 57.68% variance, was developed. It was found that the scale of attitudes towards the RCEK course differed significantly according to the participants' school types, perceived teacher attitude, desire to change the RCEK teacher, and parental education levels. In addition, it was found that the scale of attitudes towards the RCEK course did not differ significantly according to gender, and there were no significant relationships between them and academic achievement and socio-economic level. As a result of this study, which aimed to develop a scale for attitudes towards the RCEK course, an attitude scale that provided validity and reliability analyses was developed. The scale consists of 9 items, 4 of which are reversed. Reverse items are coded items 4, 6, 7 and 8.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Religious Culture and Etical Knowledge, Student, Attitude, Scale Development

Kaynakça

• Arıcı, İsmail. “Öğrencilerin İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmenine Yönelik Tutumları”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2007), 169–189.
• Ay, Mustafa Fatih - Pıngov, Nimet Züleyha. “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Kur’an-ı Kerim Dersine Yönelik Motivasyonlarının İncelenmesi”. Hitit İlahiyat Dergisi 21/1 (June 30, 2022), 105–132. https://doi.org/10.14395/hid.1073678
• Ayhan, Halis. Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: DEM Yayınları, 2004.
• Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün Yayıncılık, 1998.
• Çakmak, Ahmet - Ay, Mustafa Fatih. “Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Genel Amaçlarına Erişim Düzey Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Değerler Eğitimi Dergisi 14/31 (2016), 43–66.
• Çakmak, Fatih. “Lise Öğrencilerinin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programına Yönelik Tutumlarını Etkileyen Faktörler.” Kuramsal Eğitimbilim Dergisi 11/4 (Ekim 20, 2018), 1019–1069. https://doi.org/10.30831/akukeg.415026
• Çetinkaya, Sevda - Hatay Uçar, Filiz. “İlköğretim 2. Kademe Öğrencilerinin Sosyal Bilgiler Dersine Yönelik Tutumlarının İncelenmesi: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması”. Kastamonu Education Journal 27/1 (2019), 25–35. https://doi.org/10.24106/KEFDERGI.2236
• Çokluk, Ömay vd. Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi, 2021.
• Creswell, John W. Educational Research Planning, Conducting and Evaluating Quantitative and Qualitative Research. Boston: Pearson, 2012.
• Gaur, Sanjaya - Gaur, Ajai. Statistical Methods for Practice and Research: A Guide to Data Analysis Using SPSS. New Delhi: Response Books, 2009.
• Getie, Addisu Sewbihon. “Factors Affecting the Attitudes of Students Towards Learning English as a Foreign Language”. Cogent Education 7/1 (2020), 1–37. https://doi.org/10.1080/2331186X.2020.1738184
• Gökmen, Rabia. Lise Öğrencilerinin İnanç Gelişimini Etkileyen Faktörler (Lüleburgaz Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Guire, William Mc. “The Nature of Attitudes and Attitude Change”. The Handbook of Social Psychology. ed. Lindzey Gardner - Aronson Elliot. 136–314. California: Addison-Wesley Publishing Company, 1969.
• Hendek, Abdurrahman. “Anayasa Mahkemesi Nin Hüseyin El ve Nazlı Şirin El Kararı Üzerine Bir İnceleme”. Talim: Journal of Education in Muslim Societies and Communities 6/2 (Aralık 31, 2022), 91–111. https://doi.org/10.37344/talim.2022.33
• İnceoğlu, Metin. Tutum, Algı, İletişim. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2011.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem - Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınları, 2014.
• Katz, Daniel - Stotland, Ezra. “A Preliminary Statement to a Theory of Attitude Structure and Change”. Psychology: A Study of Science. ed. Sigmund Koch. 423–475. New York: Mc Graw Hill, 1959.
• Kaya, Mevlüt. “İlköğretim ve Ortaöğretim Öğrencilerinin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Karşı Tutumları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12–13 (2001), 43–78. https://doi.org/https://doi.org/10.17120/omuifd.50317
• Kaymakcan, Recep. “AİHM Din Dersi Kararı Nasıl Anlaşılmalı?” Dem Dergi 1/2 (2007), 60–62.
• Köklü, Nilgün. “Tutumların Ölçülmesi ve Likert Tipi Ölçeklerde Kullanılan Seçenekler”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 28/2 (1995). https://doi.org/https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000299
• Köksal, Siyar - Çiftçi, Ersan. “Müzik Öğretmenlerinin İş Doyum ve Mesleğe Yönelik Tutum Düzeylerinin Devlet ve Özel Okul Bağlamında İncelenmesi”. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 19/2 (2023), 253–288. https://doi.org/10.17860/mersinefd.1257323
• Murat, Recep - Zengin, Mahmut. “Okulda Din Eğitimine Yönelik Tutum Ölçeğinin (ODEYTÖ) Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 60 (2023), 50–63. https://doi.org/10.5152/ilted.2023.23416
• Öcal, Mustafa. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Öz, Ayhan. “Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Bölümü ‎Öğrencilerinin DKAB Dersine Karşı Tutumları”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/33 (2018), 181–208. https://doi.org/10.14395/HITITILAHIYAT.443247
• Özdemir, Şuayip - Çelik, Rahime. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Tutum Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2017), 7–20. https://doi.org/https://doi.org/10.18498/amauifd.325822
• Özenç, Berke. “AİHM ve Danıştay Kararlarının Ardından Zorunlu Din Dersleri Sorunu”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 66/2 (2008), 191–226.
• Sağlık, Mehmet Aydın. “Ortaokul Öğrencilerinin Teknoloji ve Tasarım Dersine Yönelik Tutumları Ile Akademik Başarılarının İncelenmesi”. Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) 5/30 (2018), 4411–4427. https://doi.org/https://doi.org/10.26450/jshsr.894
• Seçer, İsmail. Psikolojik Test Geliştirme ve Uyarlama Süreci SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara, Anı Yayıncılık, 2015.
• Seçer, İsmail. SPSS ve LISREL Ile Pratik Veri Analizi. Ankara: Anı Yayıncılık, 2015.
• Şimşek, Ömer Faruk. Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş Temel İlkeler ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Ekinoks Yayınları, 2007.
• Takkaç Tulgar, Ayşegül. “Development of a Scale Measuring Attitudes Towards English Lesson: A Study of Reliability and Validity”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/15 (2018), 233–244. https://doi.org/10.29029/BUSBED.354812
• Taşkın, Gökhan - Aksoy, Gökhan. “Fen Bilimleri Dersine Yönelik Tutum Ölçeği Geliştirme; Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi 6/12 (2019), 20–35. https://doi.org/10.29129/INUJGSE.542568
• Tekindal, Satılmış. Nicel Nitel Karma Yöntem Araştırma Desenleri ve İstatistik. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2021.
• Tezbaşaran, Abdullah Ata. Likert Tipi Ölçek Hazırlama Kılavuzu. Mersin: Türk Psikologlar Derneği, 2008.
• Ünal, Dilşat Peker. “Öğretmen Adaylarının Mesleğe Yönelik Tutumlarını Etkileyen Örtük Bir Öge Olarak Öğretim Üyesi Davranışları”. Journal of Higher Education and Science 7/3 (2017), 430–440. https://doi.org/10.5961/jhes.2017.220
• Yalvaç Arıcı, Handan - Çetin, Hacer. “Online (Çevrimiçi) Din Eğitimi Tutum Ölçeği”. Dini Araştırmalar 24/61 (Aralık 15, 2021), 543–570. https://doi.org/10.15745/da.995805
• Zengin, Mahmut. “Öğrencilerin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Yönelik Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Değerler Eğitimi Dergisi 11/25 (2013), 271–301.
• Zengin, Mehmet Ali. “AİHM’nin Hasan ve Eylem Zengin - Türkiye Kararının Değerlendirilmesi”. Selcuk Universitesi Hukuk Fakultesi Dergisi 19/SUHFD (Aralık 25, 2011), 41–67. https://doi.org/10.15337/SUHFD.2017.83