Türkiye Merkez-Çevre Çok Bölgeli Girdi-Çıktı (MRIO) Modeli ile Bölgesel ve Sektörel Yapısal Bağınlaşma Analizi (2006-2021)

Yıl 2024, Cilt: 58 Sayı: 3, 375 - 398, 22.07.2024

Kamil Taşcı Mutlu Yılmaz

https://doi.org/10.51551/verimlilik.1484691

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de 2006-2021 döneminde merkez-çevre ilişkilerini sektörel yapısal bağınlaşma katsayıları üzerinden analiz etmektir.
Yöntem: Araştırmada, Türkiye için 2006-2021 dönemlerini kapsayan çok bölgeli girdi-çıktı (MRIO) modeli geliştirilmiş, bu modelden elde edilen Leontief ters matrisi katsayılarına dayalı bölgesel ve sektörel yapısal bağınlaşma analizi yapılmıştır. Türkiye merkez-çevre MRIO modeli idari merkez Ankara, ekonomik merkez İstanbul ve geriye kalan 79 il olmak üzere 3 bölgeden oluşmakta ve her bir bölgede 10 sektör yer almaktadır.
Bulgular: 2006-2021 döneminde sanayi sektörünün İstanbul’da doygunluğa eriştiği, itme (centrifugal) etkisi göstererek çevre illere yayıldığı, ancak Ankara’nın çekme(centripetal) etkileri ile sanayileşme sürecini sürdürdüğü, çevre illerde de yavaş da olsa sanayi sektörünün geliştiği tespit edilmiştir. İkinci olarak, Ankara, İstanbul ve çevre illerde toptan ve perakende ticaret faaliyetlerini kapsayan hizmetler sektörü ile inşaat, gayri menkul ve finans sektörlerinin bölgesel ve sektörel yapısal bağınlaşmaları bakımından öne çıktığı görülmüştür.
Özgünlük: Bu çalışma, Türkiye ekonomisi için ilk MRIO uygulaması olmasının yanısıra, dinamik bir model ile 2006-2021 dönemini kapsaması ve merkez-çevre ilişkilerini kanditatif bir şekilde yapısal bağınlaşma katsayıları ile incelemesi bakımından literatüre katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Merkez-Çevre Analizi, Girdi-Çıktı Modeli, Türkiye MRIO Model, Yapısal Bağınlaşma Analizi

Sectoral Interdependence Analysis with Türkiye Center-Periphery Multi-Regional Input-Output (MRIO) Model (2006-2021)

Öz

Objective: The aim of this study is to analyze core-periphery relations in Türkiye in the period 2006-2021 through regional-sectoral structural linkage ratios.
Method: In the study, a multi-regional input-output (MRIO) model has been developed for Türkiye, covering the period 2006-2021, and a regional and sectoral structural linkage analysis based on the Leontief reverse matrix coefficients obtained from this model was conducted.
Results: During the period 2006-2021, the industrial sector reached saturation in Istanbul, spread to the periphery regions with a centrifugal effect, but continued to industrialize with the centripetal effects of Ankara, and developed slowly in the periphery regions. Secondly, the services sector, which includes wholesale and retail trade activities in Ankara, Istanbul and the periphery region, has emerged in terms of regional and sectoral structural linkages between the construction, real estate and financial sectors.
Originality: This work is the first MRIO application for the Turkish economy, as well as contributing to the literature in terms of a dynamic model covering the period 2006-2021 and the candidate study of core-periphery relations with structural linkage ratios.

Anahtar Kelimeler

Input-Output Model, Türkiye MRIO Model, Structural Linkages Analyses, Center-Periphery Analysis

Kaynakça

• Akita, T. ve Kataoka, M. 2002. “Interregional Interdependence and Regional Economic Growth: An Interregional Input-Output Analysis of the Kyushu Region,” Review of Urban and Regional Development Studies, 14, 18-40.
• Akyüz, G. (2018). “Su Kullanımı Açısından Turizm Sektörünün Sürdürülebilirliği: Çevresel Girdi-Çıktı Modeli Çerçevesinde Bir Analiz”, Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Alp, E. (2016). “Türkiye İmalat Sanayinin Üretim Yapısının Girdi-Çıktı Analizi Yardımıyla İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Altan, Ş. (1996). “Girdi-Çıktı Analizinde Girdi Katsayılarının Tahmininde Değişik Bir Yöntem ve Uygulaması”, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aracı, L.D. (2019). “Birleştirilmiş Ekonometrik Girdi-Çıktı Modeli İle Türkiye Sektörel Enerji Tüketim Öngörüsü: 2018-2026”, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Avınca, E. (2019). “Türkiye'de Enerji Sektörü: Girdi-Çıktı Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Aydın, S. (2001). “Türkiye İmalat Sanayiinin Üretim Yapısı (1973-1990) Girdi-Çıktı Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Bayrak, R. (2010). “Markov Zinciri İle Girdi-Çıktı Analizi: Türkiye Üzerine Bir Uygulama”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Beyers, W. B. (1980). “Migration and the Development of Multiregional Economic Systems”, Economic Geography, 56, 320–334.
• Bhutto, N.A. (2007). “Building Environmental Input-Output Model for Turkey with Special Focus on Agri-Food Sectors”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Chenery, Hollis B. (1953). “Regional Analysis”, The Structure and Growth of the Italian Economy, (Editörler: Chenery, H.B., Clark, P.G. ve Pinna, V.C.) US Mutual Security Agency, Rome, 97-129.
• Cole, S. (1999). “In the Spirit of Miyazawa: Multipliers and the Metropolis,” Understanding and Interpreting Economic Structure, (Editörler: Hewings, G.J.D., Sonis, M., Madden, M. ve Kimura, Y.), Springer, Berlin, 263-286.
• Çakır, M. (1996). “İmalat Sanayi Tarihsel Gelişimi, Kilit Sektör Belirlenmesi ve İmalat Sanayi Sektörlerinin İthalata Bağımlılığının Çözümlenmesi -Girdi-Çıktı Yaklaşımıyla”, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çakır, M. (1999). “Türkiye'de İmalat Sanayinin Sektörel Bazda İncelenmesi -Girdi Çıktı Yaklaşımıyla”, Doktora Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Çalışkan, A. (2022). “Depremlerin Ekonomik Etkilerinin Belirlenmesinde Girdi-Çıktı Modelinin Kullanımı: Kocaeli İli Örneği”, Gebze Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli.
• Çınar, O. (1993). “Türkiye'de Petrol ve Petrol Sektörünün Girdi-Çıktı Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Dalkılıç, F. (1999). “Girdi-çıktı Analizi ve Hedef Programlama”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Demir, N. (2019). “Adana Bölgesi İçin Girdi-Çıktı Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Dilber, İ. (2004). “Tekstil Sanayinin Endüstrilerarası Bağlılık ve Ekonomik Etkilerinin Girdi-Çıktı Analizi Yardımıyla Değerlendirilmesi (1980 Sonrası)”, Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Ekşioğlu, Ş.Z. (2012). “Kültürel Sermaye ve Ekonomik Kalkınma Arasındaki İlişkinin Girdi Çıktı Analizi ve Fayda Maliyet Analizi Yöntemleri ile Türkiye İçin Değerlendirilmesi”, Doktora Tezi, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Erkök, B. (2016). “Türkiye'de 1980 Sonrası Dönemde Girdi Çıktı Analizi ile Otomotiv Sektörünün Konumu”, Doktora Tezi, Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ersungur, Ş.M. (1996). “Erzurum Alt Bölgesi Girdi-Çıktı Analizi”, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ertürk, M. (2018). “Türk Turizm Sektörünün Ekonomik Etkilerinin Girdi–Çıktı Yöntemiyle Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Gordon, P. ve J. Ledent. (1981). “Towards an Interregional Demoeconomic Model,” Journal of Regional Science, 21, 79-87.
• Guilhoto, J., Legoff, G., Strassner, E., Borga, M. ve Pegoue, A. (2023). “The MARIO Project - Multi-Analytical Regional Input-Output Model”, International Monetary Fund, 29th Meeting of the London Group on Environmental Accounting, 11-14 Eylül, Pretoria, South Africa.
• Guo, J., Zhang, Z. and Meng, L. (2012). “China’s Provincial CO2 Emissions Embodied in International and Interprovincial Trade”, Energy Policy, 42, 486-497.
• Güngör, V. (2019). “An Examination of Turkey's Environmental Policies with Environmentally Extended Input-Output Analysis Approach”, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gürgök, Y. T. (1996). “An Experiment with Two Different Methods of Updating Input-Output Matrices with Turkish Empirical Data (1979-1985)”, Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Hartwick, J.M. (1971). “Notes on the Isard and Chenery-Moses Interregional Input-Output Models,” Journal of Regional Science, 11, 73-86.
• Hewings, G.J.D., Okuyama, Y. ve Sonis, M. (2001). “Economic Interdependence within the Chicago Metropolitan Area: A Miyazawa Analysis”, Journal of Regional Science, 41, 195-217.
• Hirschman, A.O. (1958). “The Strategy of Economic Development”, Yale University Press, New Haven.
• Isard, W. (1951). “Interregional and Regional Input-Output Analysis: A Model of a Space Economy,” Review of Economics and Statistics, 33, 318-328.
• İlhan, B. (2008). “Türk İnşaat Sektörünün Girdi-Çıktı Analizi ve İthalata Bağımlılığı”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• İloğlu, H. (1993). “Kilit Sektör Belirlemesi ve Türk Ekonomisine Uygulaması -Girdi-Çıktı Çözümlemesiyle”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Jannadoust, A. (2023). “Türkiye-İran Dış Ticaretinin Girdi-Çıktı Modeliyle Araştırılması”, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kahvecioğlu, N. (2023). “Türkiye On Birinci Kalkınma Planındaki Öncelikli İmalat Sanayi Sektörlerinin Girdi-Çıktı Analizleri Işığında Bir Stratejik Teşvik Modeli Önerisi”, Doktora Tezi, İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kara, A.S. (1996). “The Sources of Gross Output Between 1985 and 1990: An nput-Output Analysis for Turkey”, Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kıvrak, M. (2019). “Dünyada Bölgelerarası Kilit Sektörlerdeki Değişimin Girdi- Çıktı Yöntemiyle Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Koç, E. (2015). “Türkiye Turizm Sektörünün İkincil Ekonomik Etkilerinin Çarpan ve Girdi-Çıktı Analizi Yöntemi İle İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Krugman, P. (1998). “What’s New About the New Economic Geography?”, Oxford Review of Economic Policy, 14, 7-17.
• Kutlu, O. (2019). “Türkiye Otomotiv Sektörü İhracatı Üzerine Bir Değerlendirme: 2012 Yılı Girdi-Çıktı Tablolarından Hareketle Nominal Döviz Kurundaki Yükselişlerin Otomotiv Sektörü İhracat Fiyatına Etkisi”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
• Küçükkiremitçi, O. (2013). “Türkiye ve Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerin Üretim Yapılarının Girdi-Çıktı Analizi ve Benzeşme Testleri Yöntemiyle Karşılaştırılması”, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Leontief, W. (1936). “Quantitative Input And Output Relations In the Economic System of the United States”, Review of Economics and Statistics, 18(3), 105-128.
• Malizia, Emil ve Daniel L. Bond. (1974). “Empirical Tests of the RAS Method of Interindustry Coefficient Adjustment,” Journal of Regional Science, 14, 355-365.
• Miller, R.E. ve Blair, P.D. (2009). “Input–Output Analysis: Foundations and Extensions” (Second Edition), Cambridge University Press, New York.
• Moses, L.N. (1955), “The Stability of Interregional Trading Pattern and Input–Output Analysis”, American Economic Review, 45(5), 803-832.
• Mumcu, S. (2022). “An Input-Output Analysis of Water Consumption and Intersectoral Water Usage in Turkey”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Namlı, M. (2016). “Elâzığ Organize Sanayi Bölgesi Sektörler Arası Girdi-Çıktı Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Ocakverdi, E. (2003). “Türkiye Ekononomisi'nin Dışalıma Bağımlılığının Girdi-Çıktı Yöntemi İle İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özcanlı, P. (2011). “Türkiye'de Ulaştırma Hizmetleri ve Ulaştırma Araçları Üretimi Sektörlerinin İki Gruplu Girdi-Çıktı Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özışık, İ. (2009). “Hizmetler sektöründe Çarpan Katsayılarının Girdi-Çıktı Analiz Yöntemiyle Belirlenmesi: Türkiye Üzerine Bir Uygulama”, Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Polenske, K.R. (1980), “The US Multiregional Input–Output Accounts and Model”, Lexington Books, Lexington, MA.
• Polenske, K.R. (1997). “Current Uses of the RAS Technique: A Critical Review”, Prices Growth and Cycles: Essays in Honour of András Bródy, (Editörler: Simonovits, A. ve Steenge, A.E.), Macmillan, London, 55-88.
• Rasmussen, P.N. (1956). “Studies in Inter-sectoral Relations”,North-Holland, Amsterdam. Sarıoğlu, A.A. (2012). “Ekonomik Çarpan Katsayılarının Girdi-Çıktı Analizi ile Hesaplanması ve Türkiye Uygulaması”, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Schinnar, A.P. (1976). “A Multi-Dimensional Accounting Model for Demographic and Economic Planning Interactions,” Environment and Planning A, 8, 455-475.
• Sel, A. (2015). “Sivas İli Temel Sektörlerinin Girdi-Çıktı Yöntemiyle Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Sel, A. (2019). “Bulanık Girdi Çıktı Analizi İle Doğrusal ve Hedef Programlama: Türkiye Örneği”, Doktora Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Stone, R. (1961). “Input-Output and National Accounts”, Organization for Economic Cooperation and Development, Paris.
• Şahin, G.Ç. (2008). “AB Ülkeleri İle Türkiye'nin Ekonomik Yapılarının Karşılaştırılması: Girdi-Çıktı Çözümlemesi”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tokpunar, S. (2015). “Veri Zarflama Analizi İle Girdi Çıktı Tablosu Kullanılarak Sektörel Etkinliğinin Belirlenmesi: Türkiye Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Topcuoğlu, A. (2015). “Ardahan ve Iğdır İllerinin Karşılaştırmalı Yapısal Analizi: Statik Girdi – Çıktı Modeli İle Bir Uygulama”, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Topçu, E. (1992). “Girdi-Çıktı Tabloları İle Türkiye'de İnşaat Sektörünün Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Toraman, A. (1973). “Doğu Marmara Bölgesi Girdi-Çıktı Analizi”, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Wallerstein, I. (2013). “Sosyal Bilimleri Düşünmemek: 19. Yüzyıl Paradigmalarının Sınırları”, (Çev. Taylan Doğan), Bgst Yayınları, İstanbul.
• Wiedmann T., Wilting H.C., Lenzen M., Lutter S. ve Palm V. (2011). “Quo Vadis MRIO? Methodological, Data and Institutional Requirements for Multi-Region Input–Output Analysis”, Ecological Economics, 70(11), 1937-1945.
• Yamano, N. (2012). “On OECD I-O Database and Its Extension to ICIO Analysis, Frontiers of International Input-Output Analysis”, Asian International Input-Output Series No. 80, IDE-JETRO, Chiba, March 2012.
• Yenilmez, C. (2021). “Türkiye ve İzmir Bölgesinde (TR31) İhracatın İthalata Bağımlılığının Gelişimi: Girdi-Çıktı Modeli İle Bir Analiz”, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.