Folkloric practices regarding treatment of animal diseases in Adıyaman

Yıl 2021, Cilt: 92 Sayı: 2, 159 - 172, 15.06.2021

Seda Çavuş Alan , Abdullah Eryol , Rahşan Özen

https://doi.org/10.33188/vetheder.890468

Öz

This study was carried out to determine pharmaceutical raw materials used in animal diseases and the folkloric practices for animal diseases in Adıyaman. For this purpose, 81 people engaged with animal breeding in Adıyaman province were interviewed by face to face on a voluntary basis. Data were evaluated by content analysis method. This study revealed that for the purpose of animal breeding and treatment of animal diseases; animal origin (butter, milk, eggs, snakeskin etc), herbal (hiro flower, pursley, sumac etc) and mineral origin (bluestone, soap, ink, salt etc) pharmaceutical raw materials were used in that region. Religious-magic treatment rituals such as amulet writing, feeding with talismanic sweets or hanging the hornbeam tree branches or evil eye on the neck or horns are used when animals are restless, the amount of milk decreases and in order to protect from whammy. Applications such as cupping, air blowing under the skin and etching are applied in some diseases or events like poisoning, jaundice, dislocation, wound etc. As a result, this study shows that Adıyaman has a rich cultural background that extends to ancient civilizations and old veterinary manuscripts. Beside modern treatment methods, empirical and religious-magic treatments are still using to cure animal diseases in this region.

Anahtar Kelimeler

Adıyaman,, folkloric practice,, animal diseases,, veterinary folklore,

Adıyaman ilinde hayvan hastalıklarının tedavilerine ilişkin folklorik uygulamalar

Öz

Çalışma, Adıyaman ilinde, halk arasında hayvan hastalıklarında kullanılan ilaç ham maddeleri ile bu hastalıklarda uygulanan folklorik uygulamaları belirlemek amacıyla yapıldı. Bu amaçla, Adıyaman’da hayvancılıkla uğraşan 81 kaynak kişiyle, gönüllülük esasına dayalı olarak yüz yüze görüşüldü. Veriler içerik analizi yöntemiyle değerlendirildi. Çalışmada, yörede, hayvan yetiştiriciliğinde ve hayvan hastalıklarının tedavisinde; hayvansal (tereyağı, yumurta, süt, yılan derisi vb.), bitkisel (hiro çiçeği, pirpirim, sumak vb.) ve madensel (göztaşı, sabun, mürekkep, tuz vb) kökenli ilaç ham maddelerinin kullanıldığı belirlendi. Hayvanlar huysuzlandığında, süt miktarı azaldığında, nazardan koruma amaçlı dini - sihri tedaviye başvurulduğu; muska yazdırıldığı, okunmuş şeker yedirildiği, nazar boncuğu veya gürgen ağacı dallarının boyun veya boynuzlarına asıldığı; bazı hastalık veya durumlarda (zehirlenme, sarılık, çıkık, yara vb.) kan akıtma, deri altına hava üfleme, dağlama gibi uygulamaların yapıldığı saptandı. Sonuç olarak, Adıyaman ilinin veteriner hekimliği folkloru açısından kökenleri Eski uygarlıklara ve baytarnamelere uzanan zengin bir birikime sahip olduğu, yörede hayvan hastalıklarının tedavisinde hala ampirik ve dini-sihri yöntemlerin uygulandığı ayrıca günümüz modern tedavi yöntemlerine benzer uygulamaların da yapıldığı ileri sürülebilir.

Anahtar Kelimeler

Adıyaman,, folklorik uygulamalar,, hayvan hastalıkları,, veteriner hekimliği folkloru,

Kaynakça

• Referans1. Arslan ES (1998): Ege Bölgesi Folklorunda Veteriner Hekimliği ve Hayvancılık Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sağ Bil Enst, Ankara.
• Referans2. Aslım G, Sinmez ÇÇ (2017): Aksaray İli Folklorunda Aksaray Malaklısı Yetiştiriciliği. Eurasian J Vet Sci, 33(3): 148-157.
• Referans3. Avcı A, Özen R (2016): Use of black doctor: Tar for the treatment of animal diseases as part of the veterinary medical folklore of Antalya province. Fırat Univ J Health Sci ,30(1): 39-44.
• Referans4. Baytop T (1984): Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün). İstanbul Üniversitesi Yayınları, Istanbul.
• Referans5. Deniz L, Serteser A, Kargıoğlu M (2010): Uşak Üniversitesi ve yakın çevresindeki bazı bitkilerin mahalli adları ve etnobotanik özellikleri. AKÜ Fen Bilimleri Dergisi 1: 57-72.
• Referans6. Dinçer F (1967): Türk Folklorunda Veteriner Hekimliği Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fakültesi Yayınları: 214, Ankara.
• Referans7. Dinçer F (1976): Türk folklorunda veteriner hekimlik (beş doğu ilimizde yeni örnekleriyle). İn. I. Ulusal Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt 4, DSİ Basım ve Foto Film İşletme Müdürlüğü, Ankara.
• Referans8. Doğanay S (1982): Afyon Folklorunda Veteriner Hekimlik Araştırma ve İncelemeleri. İn. II.Milletlerarası Türk Folklor Bildileri Cilt 4: G. Ü. Basın-Yayın Yüksekokul. Basımevi, 131-151, Ankara.
• Referans9. Erk N (1959): İslam Medeniyet Çağında Veteriner Tababette Gelişmeler ve “Naseri”. Doçentlik Tezi, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yay: 109, Ankara.
• Referans10. Erk N (1961): “Tuhfetülfarisin Fi Ahval-i Huyul El-Mücahaddin” Adlı Kitabın İlimler Tarihi Yönünden İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 17(4): 495-511.
• Referans11. Erk N (1962): A Study of the Veterinary Section İbn Al-Awwam’s “Kitab al-Fâlâhâ”. Ankara Üniv Vet Fak Derg, 8(3): 241-250.
• Referans12. Erk N (1962): Dokuzuncu yüzyıla ait “Kitab al-haly val-baytara” üzerinde inceleme. Ankara Üniv Vet Fak Derg, Cilt VIII, No. 4, Ankara.
• Referans13. Erk N (1972): Türkiye’de veteriner hekimlik, Godlewsky ve Sommer. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayınları: 281, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Referans14. Erk N, Dinçer F (1967): XV inci ya da XVI ıncı Yüzyıla Ait Olduğu Sanılan Bir Baytarname İncelemesi. Ankara Üniv Vet Fak Derg, Cilt: XIV, No:2, Ankara.
• Referans15. Furkan MK (2016): Adıyaman ilinde yetişen bazı bitkilerin etnobotanik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman Üniversitesi Fen Bil Enst, Adıyaman.
• Referans16. Gelse A (2012): Adıyaman ve çevresinin etnobotanik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bil Enst, Van.
• Referans17. Gürsoy Ü (2012): Türk Kültüründe Ağaç Kültü ve Dut Ağacı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 61, 43-54.
• Referans18. Karasszon D (1988): A concise history of veterinary medicine. Akademiai Kiado, Budapest.
• Referans19. Kardaş C (2019): Muş'ta halk veterinerliği ve geleneksel tedavi yöntemleri. Ürün Yayınları, Ankara.
• Referans20. Özen A (1999): Milli Kütüphanedeki yazma baytarnameler üzerinde tarihsel incelemeler. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Referans21. Özen A Taşkın Ü (2010): Baytarname-i Kenan Efendi. Bizim Büro Basımevi, Ankara.
• Referans22. Özen R, Doğan G (2017): Elazığ yöresinde veteriner hekimliği folklorunda kullanılan bitkisel ilaç ham maddeleri. Lokman Hekim Dergisi, 7(3):166-177.
• Referans23. Salman M (1948): Halk hekimliği ve halk veterinerliği. İn: Milli Kültür Araştırmaları: VIII, Ulus Basımevi, 35-66, Ankara.
• Referans24. Sinmez ÇÇ (2011): Bozlak kültüründe folklorik veteriner hekimliği ve hayvancılık üzerine araştırma. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sağ Bil Enst, Konya.
• Referans25. Sinmez ÇÇ, Yaşar A (2016): Konya Bölümü folklorik veteriner hekimliğinde ruminantlarda doğum bilgisi ve jinekoloji. Kafkas Univ Vet Fak Derg ,22(3):409-415.
• Referans26. Smithcors JF (1958): Evolution of the veterinary art. Balliere, Tindall and Cox, London.
• Referans27. Şar S (2011): Bazı üzümsü meyvelerin kullanımlarının eczacılık ve tıp tarihi açısından incelenmesi. Lokman Hekim Dergisi, 1(2): 1-6.
• Referans28. Tavukçu H (2016): Geleneğin yeniden keşfi bağlamında halk hekimliği (Ankara kent örneği). Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sos Bil Enst, Ankara.
• Referans29. Yaşar A, Sinmez CÇ, Aslım G (2015): İç Anadolu Bölgesi Konya Bölümü folklorunda ruminantların paraziter hastalıkları ve tedavi yöntemleri. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 21(1): 1-7.
• Referans30. Yerlikaya H (2002): Elazığ ve çevresinde hayvan hastalıklarında halk hekimliği üzerine araştırmalar. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi. 8(2): 131-138.
• Referans31. Yiğit A (2011): İlm-i Fürusiyet İsimli Baytarnamenin Veteriner Hekimliği Tarihi, At Yetiştiriciliği ve Hastalıklar Açısından İncelenmesi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sağ Bil Enst, Ankara.
• Referans32. Yüksel E (2012): Aşağı Fırat Havzasında veteriner hekimliği folkloru üzerine araştırmalar. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sağ Bil Enst, Elazığ.