REJİ ŞİRKETİ CİBALİ TÜTÜN FABRİKASI İŞÇİ GREVLERİ (1883-1925)

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 20, 28 - 38, 27.02.2018

Tiğinçe Oktar , Mehmet Mubarek Alan

https://doi.org/10.21076/vizyoner.328713

Cited By: 3

Öz

Ücretli emeğin olduğu her dönemde grevlere rastlamak mümkündür. İşçi ve
işveren arasındaki ilişkinin dengeli seviyede ilerleyebilmesi için, işçiler
grev silahını geçmişten günümüze kullanmıştır. 19. yüzyılda Osmanlı ekonomisinde
görülen sanayileşme hareketleri ile birlikte grevlerin de arttığını görülmektedir.
Özellikle tütün sektöründeki sanayileşme ile birlikte ortaya çıkan tütün
işçilerinin grevleri, Osmanlı emek tarihinde önemli bir konumdadır. Tütün
tekelini elinde bulunduran Reji Şirketi’nin işçilerine sunmuş olduğu çalışma
koşulları, ücretler ve mesai saatlerini içeren ağır düzenlemelerine karşı,
işçiler zaman zaman grevlere giderek, daha iyi çalışma şartları için
direnmişlerdir. Şirketin, İstanbul’daki fabrikası olan, Cibali Tütün Fabrikası
işçilerinin grevleri genellikle tepkisel karakterli olmuş ve grev sebepleri ise
sadece ekonomik kaynaklı değil, sosyal sebeplerde olmuştur. Cibali Reji işçisi
zihniyetinde, grevler süresince oluşan “işçi sınıfı bilinci” dikkat çekmektedir.
Bu bilinç, yapılan grevlerle birlikte gelişmiş ve sosyalizm düşüncesi böylece
Osmanlı işçileri arasında yaygınlık kazanmışsa da, söz konusu gelişmeleri
devlet izleyerek, önlem almış ve bu düşüncenin İstanbul’da gelişimi yaygınlık
kazanmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Reji Şirketi, Tütün İnhisarı, Osmanlı Emek Hareketleri, Osmanlı Grevleri

THE STRIKES OF WORKERS OF REGIE COMPANY’S CIBALI TOBACCO FACTORY (1883-1925)

Öz

It is possible to encounter strikes in every
period of paid employment. In order to balance the worker– employer relations, workers
have always used strikes from past to present. Together with the industrialization
movements in the 19^th century in the Ottoman economy, it is seen
that the strikes also increased. The strikes of the workers of tobacco sector
that particularly occurred with the industrialization in the sector, have a
crucial effect on the history of Ottoman labor. In response to the aggravated
working conditions, wages and working hours offered to the workers by the Regie
Company that monopolize the tobacco sector, the workers have resisted for
better working conditions by going on strikes from time to time. The strikes of
the workers of the Cibali Tobacco Factory which is the İstanbul plant of the
Company have been reactional and the grounds of the strikes have been not only
economic but also social. The “working-class consciousness” of the Cibali Reji
workers during the strikes draws attention. This consciousness has improved
with the strikes and although the idea of socialism has gained wide currency
among Ottoman workers, by watching the developments and by taken precautions
the government hindered the idea to disperse in İstanbul.

Anahtar Kelimeler

Regie Company, Tobacco Monopoly, Ottoman Labor Movements, Ottoman Strikes

Kaynakça

• Balsoy, G.(2009).“Gendering Ottoman Labor History: The Cibali Régie Factory in the Early Twentieth Century”, International Review of Social History, 45-68.
• BOA A. DVN.MKL. 55/22 8 Şevval 1331/10 Eylül 1913.
• BOA BEO 2794/209533 5 Safer 1324/31 Mart 1906.
• BOA BEO 2799/209903 13 Safer 1324/8 Nisan 1906.
• BOA DH. EUM. KADL 14/22 17 Rebiülahir 1329/17 Nisan1911.
• BOA DH. İD 107/24 14 Cemaziyelahir 1329/13 Mayıs 1911.
• BOA Y.A.HUS 501/44 6 Safer 1324/1 Nisan 1906.
• BOA Y.A.HUS. 481/105 22 Rebiülahir 1322/30 Kasım 1904.
• BOA ZB 383/82 30 Temmuz 1324/12 Ağustos 1908.
• BOA ZB 74/31 4 Ağustos 1324/17 Ağustos 1908.
• BOA, Y.A. HUS. 273/60 10 Şubat 1310/27 Nisan 1893.
• Cemal Paşa(2012).Hatırat (1913-1922), Ahmet Zeki İzgöer(haz.), İstanbul, Nehir Yayınları.
• Dığıroğlu, F.(2007). Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’l-Menfaa Reji Şirketi- Trabzon Reji İdaresi (1883-1914), İstanbul: OBA Yayınları.
• Düstûr, 2. Tertip, C.1. 03.Ağ.1325/ 16.08.1909, Dersaadet Matbaası, 1329.
• Düstûr, 2. Tertip, C.1. 27.T.1325/ 09.08.1909, Dersaadet Matbaası, 1329.
• Erkson, H. N.(1954). Türkiye Tütünleri-Tütünün Türkiye’deki Tarihi, İstanbul: Yeni Matbaa
• Karakışla, Y.S.( 1998). “Osmanlı Sanayi İşçisi Sınıfının Doğuşu” Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine İşçiler 1839-1950 içinde, D. Quataert, E.J. Zürcher (Der.),İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kazgan, H.(1999).Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Şirketleşme, İstanbul: Vakıfbank Yayınları.
• Mutluçağ, H.(1967). “Duyûn-ı Umumiye ve Reji Soygunu”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 2, 33-39.
• Oktar, T.(1992).Osmanlı Devleti’nde Reji Şirketi (Memaliki Şahane Duhanları Müşterekül Menfaa Reji İdaresi), İstanbul: Bilim-Teknik Yayınevi.
• Ökçün, G.(1970).1913-1915 Yılları Osmanlı Sanayi İstatistikleri, Ankara, Ankara Üniversitesi SBF Yayınları No:299.
• Pamuk, Ş.( 2007).Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Quataert, D. (1987).Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908), S. Tekay (Çev.), Ankara: Yurt Yayınları.
• Quataert, D. ve Zürcher, E. J. (1998).Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne İşçiler 1839-1950, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Reji Amelesi(31.T .1324/13.08.1908), Tanin, Sayı:13.
• Reji Amelesinin Metalibatı(01.Hzr.1336/01.06.1920) İkdam Gazetesi.
• Reji Amelesinin Ta’til-i Eşgali(23.Ma.1327/05.04.1911), Sa’y ve Amel, Sayı:8.
• Reji Fabrikasında(31.T.1324/13.08.1908), Servet-i Fünun, Sayı:19.
• Reji ve Amelesi(09.Hzr.1336/09.06.1920), İkdam Gazetesi.
• Ricardo, D.( 2008).Vergilendirmenin ve Siyasal İktisadın Prensipleri, B. Zeren (Çev.), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sülker, K.(1976).Türkiye’de İşçi Hareketleri, İstanbul:Gerçek Yayınevi.
• Şanda, H. ( ), 1908 İşçi Hareketleri-Yarı Müstemleke Oluş Tarihi, Gözlem Yayınları.
• Tabakoğlu, A.( 2009). Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Toprak, Z.(1977). “1908 İşçi Hareketleri ve Jön Türkler” Yurt ve Dünya, 2, 227-295.
• Tütün İşçileri(1340(1924)). Aydınlık Mecmuası, Sayı:6.
• Velay, A. D. (1946).Türkiye Maliye Tarihi, Ankara, Maliye Tetkik Kurulu Yayınları, C. Serisi, No:4.
• Velikov, S.(1964). “Sur Le Mouvement Ouvrier Et Socialiste En Turquie Après La Rèvolution Jeune-Turque De 1908”, Etudes Balkaniques, 1, 29-47.
• Yıldırım, K.( 2011). Osmanlı Çalışma Hayatında İşçi Örgütlenmesi ve İşçi Hareketlerinin Gelişimi (1870-1922), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.