NATO ve Şanghay İşbirliği Örgütü Üzerinden ABD ve Çin Rekabetinin Analizi

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 41, 102 - 120, 28.02.2024

Şahin Çaylı , Emre Memiş

https://doi.org/10.21076/vizyoner.1258993

Cited By: 1

Öz

Soğuk Savaş dönemi koşullarında güçlenerek ve kurumsallaşarak büyük bir tecrübe edinen NATO, genişlemeye ve derinleşmeye devam etmiştir. Süper güç ABD’nin örgüt içerisindeki öncü konumu, belirleyici etkisi devam etmektedir. Uluslararası sistemin dengeleyici unsurlarından birisi olmaya aday olan Çin ise kendi öncülüğünde ortaya çıkan ŞİÖ ile giderek gücünü ve kendisine olan ilgiyi artırmaktadır. ABD’nin NATO üzerinden etki ve müdahale sahasını genişletme arayışı Çin’i rahatsız etmektedir. Aynı şekilde Çin’in de ŞİÖ üzerinden etki alanını genişletme arayışı Batı dünyasında endişe ile takip edilmektedir. NATO, Çin’i direkt tehdit olarak algılamasa da ABD, Çin’i direkt tehdit olarak görmektedir. Her iki örgütünde başat aktörleri olan ABD ve Çin, var olagelen rekabetlerini her bir platformda yürüttükleri gibi NATO ve ŞİÖ üzerinden de yürütmektedirler. Çalışmada ABD ve Çin rekabeti, NATO ve ŞİÖ üzerinden incelenmiştir. ABD’nin NATO üzerinden Çin’i sınırlandırma arayışında olduğu, Çin’in ise kendi bölgesinde ABD’yi ŞİÖ üzerinden dengeleme ve var olan statükoyu ortadan kaldırmaya yönelik politikalar izlediği sonucuna ulaşılmıştır. NATO ve ŞİÖ mukayese edildiğinde ŞİÖ’nün NATO’nun alternatifi olabilecek potansiyele sahip olmaktan henüz uzak olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

ABD, Çin, NATO, ŞİÖ, Güvenlik

Analysis of the USA and China Competition Through NATO and Shanghai Cooperation Organization

Öz

NATO, which gained a great experience by strengthening and institutionalizing under the conditions of the Cold War period, continued to expand and deepen. The leading position and decisive influence of the superpower USA in the organization lasts. China, which is a candidate to be one of the stabilizing elements of the international system, is gradually increasing its power and interest in itself with the SCO that emerged under its leadership. The USA's pursuit of expanding its sphere of influence and intervention through NATO disturbs China. Likewise, China's pursuit of expanding its sphere of influence through the SCO is followed with concern in the Western world. Although NATO does not perceive China as a direct threat; the USA sees China as a direct threat. The USA and China, which are the dominant actors in both organizations, conduct their existing rivalries through NATO and SCO as well as on each platform. In the study, the competition between the USA and China is examined through NATO and SCO. It is concluded that the USA is seeking to limit China through NATO, and that China follows policies in its own region to balance the USA over the SCO and to eliminate the existing status quo. When NATO and SCO are compared, it is seen that the SCO is far from having the potential to be an alternative to NATO.

Anahtar Kelimeler

USA, China, NATO, SCO, Security

Kaynakça

• Açıkmeşe, S. A. (2011). Algı mı, söylem mi? Kopenhag okulu ve yeni klasik gerçekçilikte güvenlik tehditleri. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 8(30), 43-73.
• Adanmış, Z. (2019). Soğuk Savaş sonrası NATO’nun güvenlik yaklaşımında yaşanan dönüşüm. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 6(2), 91-116.
• Allison, R. (2004). Regionalism, regional structures and security management in Central Asia. International Affairs (Royal Institute of International Affairs 1944-), 80(3), 463–483.
• Altundağ, Z. (2016). Geçmişten günümüze Şanghay İşbirliği Örgütü. Avrasya Etüdleri, 49(1), 99-124.
• Arıboğan, D. Ü. (2003), Tarihin sonundan barışın sonuna, Timaş Yayınları.
• Ataman, O. O. (2022). NATO üyesi ülkeler listesi, harita ve güç. https://www.avrupayolunda.com/nato-uyesi-ulkeler/ adresinden 1 Nisan 2023 tarihinde alınmıştır.
• Bağbaşlıoğlu, A. (2016). Güncelliğini yitirmeyen bir sorun olan yük paylaşımında yeni bir çözüm arayışı: Akıllı Savunma ve NATO. Akademik Bakış, 10(19), 209-225.
• Balcı, A. ve Kardaş, Ş. (2017). Uluslararası ilişkilere giriş: Tarih, teori, kavram ve konular. Küre Yayınları.
• Balta, E. (2014). Küresel siyasete giriş uluslararası ilişkilerde kavramlar, teoriler, süreçler. İletişim Yayınları.
• BBC. (2021). NATO Zirvesi sonuç bildirgesi: Çin’in davranışları ‘sisteme meydan okuma. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57471476 adresinden 6 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Bourke, L. (2021). Biden says world must prepare for ‘long-term’ competition with China. https://www.smh.com.au/world/europe/biden-says-world-must-prepare-for-long-termcompetition-with-china-20210220-p5748h.html adresinden 6 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Butterfield, H. (1951). History and human relations, Collins.
• Buzan, B. (1983). People, states and fear: The national security problem in international relations, Harvester Books, Chapel Hill, University of North Carolina Press.
• Çalkıvik, E. A., (2014). Soğuk Savaş ve sonrası güvenlik siyaseti. E. Balta (Ed.) Küresel siyasete giriş uluslararası ilişkilerde kavramlar, teoriler, süreçler. İletişim Yayınları.
• Çolakoğlu, S. (2004). Şanghay İşbirliği Örgütü'nün geleceği ve Çin. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1(1), 173-197.
• Çomak, H. ve Gökalp A. (2010), 2010’lu yıllarda Şanghay İşbirliği Örgütü’nün geleceği ve Türkiye, Uluslararası Sosyal Bilimciler Kongresi.
• Demir, E. (2022). NATO’nun 200 stratejik konsepti: Yeni “Soğuk Savaş”ın inşasına devam. https://www.politikyol.com/natonun-2022-stratejik-konsepti-yeni-soguk-savasin-insasina-devam/ adresinden 12 Kasım 2023 tarihinde alınmıştır.
• Dongfeng, R. (2003). The Central Asia policies of China, Russia and the USA, and the Shanghai Cooperation Organization Process: a view from China. Stockholm, SIPRI.
• Duncan, P. (2002), Westernism, Eurasianism and pragmatism: The foreign policies of the post-Soviet states, 1991-2001, University College Londra.
• DW. (2019). NATO'nun yeni rakibi: Çin. https://www.dw.com/tr/natonun-yeni-rakibi-%C3%A7in/a-51543880 adresinden 19 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Ekrem, N. H. (2003), Çin Halk Cumhuriyeti dış politikası (1950-2000), ASAM.
• Ellison, H. J. (2001). Russia, Korea, and Northeast Asia. N. Eberstadt ve R. Ellings (Ed), Korea's future and great powers. Seatle, University of Washington Press.
• Ereker, F. A. (2019). Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü – NATO. Güvenlik Yazıları Serisi, No.28, Ekim, s. 1-2. https://trguvenlikportali.com/wp-content/uploads/2019/11/NATO_FulyaAksuEreker_v.1.pdf.
• Euronews. (2022). NATO Genel Sekreteri ekonomik çıkar için güvenliği riske atan ülkeleri uyardı. https://tr.euronews.com/2022/05/24/nato-genel-sekreteri-ekonomik-c-kar-icin-guvenligi-riske-atan-ulkeleri-uyard adresinden 17 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Europa. (2022). AB; Savunma, Endüstriyel ve Teknolojik Tabanını Güçlendirmek İçin Harekete Geçiyor: Ortak Savunma Tedariki İçin AB Çerçevesine Doğru. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_22_3143 adresinden 20 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Frazier, D. ve Ingersoll, R. S. (2010). Regional powers and security: A framework for understanding order within regional security complexes, European Journal of International Relations, 16(4), 731-753
• Güler, M. A. ve Kişman, Z. A. (2010). Uluslararası silah ticareti ve savunma harcamaları. Uluslararası Ticaret ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4(2), 87-97.
• Güvenç, S. (2015). NATO’nun evrimi ve Türkiye’nin Transatlantik güvenliğe katkıları. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 12(45), 101-119.
• Haber7. (2021). Pandemi bile durduramadı! 531 milyar dolarlık 'silah' rekoru. https://ekonomi.haber7.com/ekonomi/haber/3169779-pandemi-bile-durduramadi-531-milyar-dolarlik-silah-rekoru adresinden 06 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Hallams, E. (2009), The Transatlantic alliance renewed: The United States and NATO since 9/11. Journal of Transatlantic Studies, 7(1), 38-60.
• Harada, C. (1997). Russia and North-East Asia. Adelpi Paper.
• İpekçi, İ., Soydemir, A. ve Erciyas A. (2021). NATO’nun 2030 vizyonu. İstanbul Esenyurt Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Fakültesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(2), 19-39.
• İstikbal, D. (2019). Asya Savunma Platformu: Şanghay İşbirliği Örgütü. http://www.setav.org/asya-savunma-platformu-sanghay-isbirligi-orgutu/ adresinden 1 Nisan 2023 tarihinde alınmıştır.
• Karaosmanoğlu, A. L. (2014). NATO’nun Dönüşümü. Uluslararası İlişkiler Dergisi, (Özel Sayı: NATO'nun Dönüşümü ve 21. Yüzyılda Güvenlik), 2-38.
• Marketos, T. (2008). China’s energy geopolitics the Shangai Cooperation Organization and Central Asia. Routledge.
• Master, C. (2017), Trump tells German paper: NATO is ‘obsolete’, https://thehill.com/homenews/administration/314432-trump-nato-is-obsolete/ adresinden 06 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Morkaya, M. A. (2014). Avrupa Birliği’nin yönetsel askeri kapasitesi ve belirsiz müzakere başlığı “Dış güvenlik ve savunma politikası”. Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• NATO. (2022). Defence Expenditures of NATO Countries (2014-2022). https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_197050.htm adresinden 13 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• NATO. (2022). NATO 2022 Strategic Concept. https://www.nato.int/strategic-concept/ adresinden 16 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• NTV. (2017). Trump: NATO miadını doldurdu, AB’den başka ülkeler de ayrılacak. https://www.ntv.com.tr/dunya/trumptan-iki-avrupa-gazetesine-ozel-roportaj,GYUnIzbODkm3wQUOePe8Kw adresinden 06 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Oğuzlu, T. (2012). NATO’nun dönüşümü ve geleceği. Middle Eastern Analysis / Ortadogu Analiz, 4(40), 8–18.
• Oral, F. (2022). NATO 2022 Strategic Concept. https://www.ankasam.org/natonun-yeni-stratejik-konsepti/ adresinden 12 Kasım 2023 tarihinde alınmıştır.
• Özdemir, H. (2008). Uluslararası ilişkilerde güç: Çok boyutlu bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(3), 113-144.
• Polat, D. Ş. (2020). NATO’nun geleceği ve ABD’nin etkisi. T. Sakman, A. Yılmaz ve U. Çiçek (Ed.), Yeni güvenlik ekosistemi ve çok taraflı bedeli. Tasam Yayınları.
• Raczka, W. (1998). Xinjiang and its Central Asian Borderlands, Central Asian Survey, 17(3), 373-417.
• Reuters. (2020). NATO Sekreteri Huawei hakkında şunları söyledi: İngiltere'nin 5G güvenliğini incelemesi önemlidir. https://www.reuters.com/article/us-britain-huawei-nato-idUSKBN23H0US adresinden 15 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır.
• Ringsmose, J. (2010). NATO Burden-Sharing Redux: Continuity and change after the cold war. Contemporary Security Policy, 31(2), 319–38.
• Sabah. (2017). ABD-İran nükleer krizi büyüyor. https://www.sabah.com.tr/dunya/abd-iran-nukleer-krizi-buyuyor-4041500 adresinden 25 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır.
• SIPRI. (2021). Military expenditure. https://www.sipri.org/research/armament-anddisarmament/arms-and-militaryexpenditure/military-expenditure adresinden 06 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Sancaktar, C. (2016). NATO’nun Kosova müdahalesi: Emperyalist müdahaleye bir örnek. H. Çomak, C. Sancaktar ve S. Demir (Ed.), Uluslararası güvenlik, yeni politikalar, stratejiler ve yaklaşımlar. Beta Yayınları.
• Sönmezoğlu, F. (2011). İki savaş sırası ve arasında Türk dış politikası. Der Yayınları.
• Sönmezoğlu, F. (2017). Uluslararası ilişkiler sözlüğü, Der Yayınları, İstanbul.
• Sutter, R. (2008). Durability in China’s strategy toward Central Asia-Reasons for Optimism, China And Eurasia Quarterly, 6(1).
• Thompson, K. W., 1953, Collective security reexamined. The American Political Science Review, 47(3), 753-772.
• Tian, N., Fleurant, A., Kuimova, A., Wezeman, P. D. ve Wezeman, S. T. (2019), Trends in world military expenditure. SIPRI Fact Sheet. https://www.sipri.org/sites/default/files/2019-04/fs_1904_milex_2018.pdf adresinden 6 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (2022). Şanghay İşbirliği Örgütü, https://www.mfa.gov.tr/sanghay-isbirligi-orgutu.tr.mfa adresinden 06 Aralık 2022 tarihinde alınmıştır.
• Yiğittepe, L. (2022). Uluslararası ilişkilerde güvenlik kavramsal analiz ve teorik yaklaşımlar. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Yu, B. (2003). China-Russia relations: Party time. Comparative Connections, 5(2).
• Yuan, J. (2010). China’s role in establishing and building the Shanghai Cooperation Organization (SCO), Journal of Contemporary China, 19(67), 855-869.
• Zhao, H. (2007). Central Asia in China’s diplomacy. E. B. Rumer, D. Trenin ve H. Zhao (Ed.) Central Asia: The view from Washington, Moscow, and Beijing. M.E. Sharpe.