TRC ve TR1 Bölgelerindeki Bağımsız Denetçilerin Hata ve Hileye Karşı Sorumluluk, Rotasyon ve Meslek Etiği Algılarının Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 47, 959 - 979, 31.08.2025

Cahit Öztürk , Cuma Ercan

https://doi.org/10.21076/vizyoner.1578750

Öz

Bu araştırmanın amacı, TRC ve TR1 bölgelerinde faaliyet gösteren bağımsız denetçilerin, finansal raporlardaki hata ve hileye karşı “Sorumluluk Algılarını”, “Rotasyon Algılarını” ve “Meslek Etiği Algılarını” ölçerek bölgesel farklılıkları ortaya çıkarmaktır. Ayrıca bağımsız denetçilerin Sorumluluk, Rotasyon ve Meslek Etiği Algılarının yaş, eğitim düzeyi, tecrübe, unvan gibi demografik değişkenlere göre değişip değişmediğini ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Araştırmada veriler anket yöntemiyle elde edilmiştir. Elde edilen veriler frekans, yüzde, ortalama, t testi ve ANOVA testi ile analiz edilmiştir. Araştırma neticesinde, TRC ve TR1 bölgelerindeki bağımsız denetçilerin sorumluluk ve meslek etiği algılarında bir farklılığın olmadığı, ancak rotasyon algıları arasında anlamlı bir farkın olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bağımsız denetçilerin sorumluluk, rotasyon ve meslek etiği algılarının, yaş, eğitim düzeyi, tecrübe ve unvana göre de farklılık gösterdiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bağımsız Denetim , Hata ve Hile , Rotasyon , Etik İlkeler , Denetçi Sorumluluğu

Etik Beyan

Bu çalışma için Hasan Kalyoncu Üniversitesi Etik Kurulundan E-97105791-050.01.01-3712 sayılı ve 15.10.2021 tarihli etik kurul onayı alınmıştır.

A Study to Determine the Perceptions of Independent Auditors in TRC and TR1 Regions on Responsibility Against Error and Fraud, Rotation and Professional Ethics

Öz

The purpose of the study is to determine the regional differences in the perceptions of independent auditors in TRC and TR1 regions regarding errors and frauds in financial reports on “Perceptions of Responsibility”, “Perceptions of Rotation” and “Perceptions of Professional Ethics”. It also aims to determine whether these perceptions vary according to demographic factors such as age, level of education, experience and title. The study examines how demographic, cultural, social and economic factors in TRC and TR1 regions affect errors and frauds in financial reports. Data are collected through surveys and analyzed using various statistical methods (frequency, percentage, t-test and ANOVA). The findings reveal that there is no significant difference in perceptions of responsibility and professional ethics among the regions, but a significant difference is found in perceptions of rotation. In addition, perceptions of responsibility, rotation and professional ethics vary according to demographic factors.

Anahtar Kelimeler

Independent Audit , Error and Fraud , Rotation , Ethical Principles , Auditor

Etik Beyan

For this study the approval of ethical committee no E-97105791-050.01.01-3712 dated 15.10.2021 was taken from the Ethical Committee, Hasan Kalyoncu University.

Kaynakça

• ACFE. (2010). Report to the nation on occupational fraud and abuse. https://www.acfe.com/-/media/files/acfe/pdfs/rttn-2010.ashx adresinden 23 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• ACFE. (2014). Report to the nations on occupational fraud and abuse , 2014 Global Fraud Study, https://www.acfe.com/-/media/files/acfe/pdfs/2014-report-to-the-nations.ashx adresinden 24 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• ACFE. (2018). Report to the natıons 2018 global study on occupatıonal fraud and abuse. https://s3-us-west-2.amazonaws.com/acfepublic/2018-report-to-the-nations.pdf adresinden 24 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• ACFE. (2020). Report to the nations: 2020 global study on occupational fraud and abuse. https://www.acfe.com/report-to-the-nations/2020/ adresinden 24 Aralık 2020 tarihinde alınmıştır.
• Ahinful, G. S., S., Addo, F. O., Boateng ve J.D. Boakye. (2017). Accounting Ethics And The Professional Accountant: The Case Of Ghana.
• Ahinful, G., Addo, S., Boateng, F. ve Danquah, J. (2017). Accounting ethics and the professional accountant: The case of Ghana. International Journal of Applied Economics, Finance and Accounting, 1(1), 30-36. https://doi.org/10.33094/8.2017.11.30.36
• Alpar, R. (2013). Uygulamalı çok değişkenli istatistik yöntemler (4.Baskı). Detay Yayıncılık.
• Anggraini, M. A., Sanjaya, S., Yamasitha, Y. ve Yulasmi, Y. (2022). The effect of audit rotation, audit tenure and auditor reputation on audit quality with profitability as moderating variable. UPI YPTK Journal of Business and Economics, 7(1), 25-31.
• Arslan, Ö. (2018). Muhasebe hilelerinin tespitinde iç denetim sisteminin önemi ve denetim standartları açısından bağımsız denetçinin hileye karşı sorumluluğu: Bağımsız denetim şirketlerinde bir araştırma [Doktora Tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi.
• Atmaca, M. (2012). Muhasebe skandallarinin önlenmesinde iç kontrol sisteminin etkinleştirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 191-205
• Bafghi, A .T. (2021). Professional ethics and behavior in accounting. International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, 8(1), 545-555.
• Bilen, A. (2008). Doğu anadolu bölgesindeki muhasebe meslek mensuplarının profilleri, etik kurallarına bakışları ve meslek sorunları üzerine bir araştırma. İSMMMO Mali Çözüm Dergisi, 85, 27-42.
• Bozkurt, N. (2009), İşletmelerin kara deliği hile: çalışan hileleri (1.Baskı). Alfa Yayınları.
• Cameran, M., Francis, R. J., Marra, A. ve Pettinicchio, A. (2015), Are there adverse consequences of mandatory auditor rotation? Evidence from the Italian experience, auditing. A Journal of Practice and Theory American Accounting Association, 34(1), 1-24.
• Çavuşoğlu, K. (2019). Bağımsız denetimde etik ve yaratıcı muhasebe [Doktora Tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Daugherty, B. E., Dickins, D., Hatfield, R. C. ve Higgs, J. L. (2012). An examination of partner perceptions of partner rotation: Direct and indirect consequences to audit quality, auditing. A Journal of Practice and Theory, 31(1), 97-114.
• Daniels, B. W. ve Booker, Q. (2011). The effects of audit firm rotation on perceived auditor independence and audit quality. Research in Accounting Regulation, 23(1), 78–82.
• Demir, M. ve Arslan, Ö. (2019). Bağımsız denetim standartları açısından hileye karşı denetçinin ve tarafların sorumluluklarının bağımsız denetçiler yönünden değerlendirilmesi: Türkiye’deki bağımsız denetçilere yönelik bir anket çalışması. Muhasebe ve Denetime Bakış, 19(57), 61-82.
• Demir, M. ve Arslan, Ö. (2020). Muhasebe meslek mensuplarını hile eylemine yönelten psikolojik ve ekonomik faktörler. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(3), 903-911.
• Doğan, Z., Gülçin, K. ve Nazlı, E. (2018). Muhasebe meslek mensuplarının hile yapmaya eğilim düzeylerinin tespitine ilişkin bir araştırma. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(4), 64-83.
• Duramany-Lakkoh, E. K. (2022). An assessment of the relationship between audit tenure and audit quality using a modified jones model. European Journal of Accounting, Auditing and Finance Research, 10(4), 14-35.
• Durmuş, D. ve Koban, E. (2019). Hileli finansal raporlamaya ilişkin bağımsız denetçinin hukuki sorumlulukları: ABD ve Türkiye analizi. Akademik Kesit Dergisi, 5(20), 297-316.
• Ercan, C. (2017). Denetçi bağımsızlığına yönelik tehditler ve koruma önlemleri: Yeminli mali müşavirler üzerine bir araştırma. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 261-284.
• Ergün, H. ve Gül, K. (2005). Muhasebe mesleği etik kuralları ve bu kuralların meslek mensuplarınca algılanışı. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (25), 144-154.
• Erkan, M. ve Arıcı, N. D. (2011). Hata ve hile denetimi: sermaye piyasasi kuruluna kayitli halka açik anonim şirketlere ilişkin düzenlemeler. Muhasebe ve Denetime Bakış, (33), 29-44.
• Erturan, E. İ. (2007). Kültürün denetçi ve denetim sürecine etkileri: Türkiye’deki denetçiler üzerine bir araştırma [Doktora Tezi]. Eskişehir Anadolu Üniversitesi.
• Erturan, İ. E. ve İ. Bekar. (2015). Denetçinin meslek etiği algısının Hofstede’nin kültür kuramı ışığında değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(15).
• Gönen, S. ve Rasgen, M. (2016). Bağımsız denetimde zorunlu denetçi rotasyonu. Itobiad: Journal of the Human and Social Science Researches, 5(7).
• Gümüş U. ve Göğebakan H. (2016). Muhasebede hata ve hileleri ile muhasebe mesleğinde etik, Aydın ilinde muhasebeciler üzerine bir araştırma. Uluslararası İşletme, Ekonomi ve Yönetimi Perspektifi Dergisi,1(3), 12-27.
• Güney, C. ve Biçer, M. S. (2016). Muhasebe meslek etiği ve Erzincan ilinde bir araştırma. Journal of International Social Research, 9(45).
• Güney S. ve Çınar O. (2012). Serbest muhasebeci mali müşavirlerin (SMMM) etik algıları: Erzurum örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(2), 91-106.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (5. Baskı). Seçkin Yayınevi.
• Gray, S. J. (1988). Towards a theory of cultural influence on the development of accounting systems internationally. Abacus, 24(1), 1-15.
• Kaçmaz, D. ve Türel, A. (2021). Audit quality and rotation: Perception in Turkey. Istanbul Management Journal, (91), 109-122.
• Kandemir, C. (2010). Muhasebe hilelerinin ortaya çıkarılmasında ve önlenmesinde bağımsız denetimin rolü ve bağımsız denetçinin sorumluluğu [Doktora Tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Kandemir, C. ve Kandemir, Ş. (2013). Muhasebe hata ve hilelerinin ortaya çıkarılmasında bağımsız denetçilerin sorumluluğunu etkileyen faktörlere ilişkin algılamaları. Muhasebe ve Bilim Dünyası, MÖDAV, 2013(1), 29-54.
• Karabayır, M. E. ve Cengiz, S. (2016). Muhasebe hileleri yoluyla yapılan yolsuzluklarda bağımsız denetimin sorumluluğunun araştırılması: Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi uygulaması. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(14), 701-709.
• Karacan, S. ve Uygun, R. (2016). Denetim ve raporlama (2. Baskı). Umuttepe Yayınevi.
• Kaya, H. P. ve Uzay, Ş. (2018). Hileli finansal raporlama ve bağimsiz denetçinin sorumluluğu, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 20(Modav 15. Uluslararası Muhasebe Konferansı Özel Sayı), 721-740.
• Kayıkçıoğlu, S. (2019). Bağımsız denetimde hile müzakeresi ve iç kontrole ilişkin tespitler. TIDE Academia Research, 1(1), 77-107.
• KGK. (2021). https://www.kgk.gov.tr/ adresinden 07 Haziran 2021 tarihinde alınmıştır.
• Kırıtoğlu, C. ve Özbirecikli, M. (2018). Bağımsız denetçilere yönelik etik eğitiminin bağımsız denetçilerin muhasebe hilelerini algılamalarına etkisi üzerine bir araştırma. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 11(1), 27-44.
• Krishnan, G. V. (2003). Does big 6 auditor industry expertise constrain earnings management?. Accounting Horizons, 17(Supplement), 1-16.
• Kwon, S. Y., Lim, Y. D. ve Simnett, R. (2010). Mandatory audit firm rotation and audit quality: Evidence from the Korean audit market. Unpublished Paper, Korea University, 1-61.
• Mashayekhi, B., Fayyazi, M. ve Sefati, P. (2019). A study on the relation between auditor rotation and audit quality in Iranian firms. International Journal of Economics and Management Engineering, 12(12), 1636-1639.
• Monroe, G. S. ve Woodliff, D. R. (1994). An empirical investigation of the audit expectation gap: Australian evidence. Accounting and Finance, 34(1), 47-74.
• Okay S. (2016). Muhasebe hata ve hilelerinin meslek etiği yönünden incelenmesi: Diyarbakır örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(44), 1151-1165.
• Özdemir, F. S. ve Ünal, İ. H. (2021). Ülkelerin ufrs uygulamalarinin kabulünde kültürün etkileyici rolü üzerine bir araştirma. Muhasebe ve Denetime Bakış, 20(62), 141-166.
• Özger, S. ve Tuğay, O. (2020). Bağımsız denetimde zorunlu rotasyonun denetçi bağımsızlığı ve denetim kalitesine etkisi ve rotasyon ile denetim kalitesi arasındaki ilişkide denetçi bağımsızlığının aracılık rolü: Bağımsız denetçilerin algılarına yönelik bir araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 87, 33-52. https://doi.org/10.25095/mufad.756186
• Sakin, T. (2015). Denetçi rotasyonu ve Türkiye uygulaması, İ.Ü Muhasebe Enstitüsü, 1, 167-180.
• Salleh, K. ve Jasmani, H. (2014). Audit rotation and audit report: Empirical evidence from Malaysian Plcs over the period of ten years. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 145, 40-50.
• Şenyiğit, Y. ve Zeytinoğlu, E. (2014). Zorunlu denetçi rotasyonunun denetim kalitesi üzerindeki etkileri: Literatür araştırması. İstanbul Üniversitesi, İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, 25(77), 79-98.
• TÜİK. (2021). Gelir ve yaşam koşulları araştırması. https://www.tuik.gov.tr/ adresinden 9 Haziran 2021 tarihinde alınmıştır.
• Uçma, T. (2010). Finansal bilgi manipülasyonunda ve hileli finansal raporlamada denetçi sorumluluğunun belirlenmesine yönelik yapısal eşitlik modeli (SEM) uygulaması [Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Uyar, G. F. Ü. ve Erdoğan, M. (2019). Sermaye Piyasasi Kurulu’nun hata ve hileye bakışı: İdari para cezası. Journal of Accounting and Taxation Studies, 12(2), 197-214.
• Yıldız, G. (2010). Muhasebe mesleğinde meslek etiği ve Kayseri il merkezinde bir uygulama. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 36, 155-178.