An Analysis of Muslim-Dhimmi Relations in the Light of the Records of Cyprus Law Courts in 17th and 18th Centuries in Terms of the Islamic Family Law

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 1, 58 - 87, 15.05.2015

Ümit Güler

Öz

Cyprus, as a region which was under control of Ottoman Empire 

between 1571 and 1878 for 3 centuries, is a significant source

to analyze Muslim-dhimmi (non-muslim) relations thanks to its

demographic structure. This situation can also be seen on Qadi

registers of Cyprus law courts. These aforementioned registers, in

addition to shedding light on Muslim-dhimmi relations on the island,

also contain so much priceless information in terms of practices

of Islamic law in the Ottoman period. Therefore, 22 volumes

of qadi registers in 17th and 18th centuries constitute the basis of

this research and in this article an evaluation is going to be made

by focusing on issues related to Islamic family law and submitted

to Islamic courts that were occured between Muslims and dhimmis

in the Ottoman Cyprus, solutions generated for these cases

by qadis, and within this scope the extent to which Islamic law

were implemented.

Anahtar Kelimeler

cyprus islamic law, family low, muslim-dhimmi relation

XVII. ve XVIII. Yüzyıl Kıbrıs Kadı Sicilleri Işığında İslam Aile Hukuku Açısından Müslüman-Zımmi İlişkileri Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

1571 ile 1878 yılları arasında yani yaklaşık üç asır Osmanlı Devleti’nin idaresinde kalan Kıbrıs, demografik yapısı itibariyleMüslüman-zimmî ilişkilerinin analizi için önemli veri tabanına sahip bir bölgedir. Nitekim bu durum incelenen Kıbrıs kadı sicillerinde de görülmektedir. Söz konusu kadı sicilleri adadaki Müslüman-zimmî ilişkilerine ışık tutmakla beraber Osmanlı dönemi İslâm hukuku uygulamaları açısından da çok değerli bilgiler barındırmaktadır. Dolayısıyla araştırmanın temelini 17. ve 18. yüzyılları kapsayan 22 adet Kıbrıs kadı defteri oluşturacak ve bu makalede, Osmanlı Kıbrısı’ndaki Müslüman ve zimmîler arasında meydana gelen ve şer’î mahkemeye intikal eden İslâm aile hukukuna dair meselelerin neler olduğu, söz konusu meselelere kadıların ne tür çözümler ürettiği, bu çerçevede İslâm hukukunun ne ölçüde tatbik edildiği üzerinde durularak değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Müslüman-Zimmi ilişkileri

Kaynakça

• Kıbrıs Şer’iyye Sicilleri, 1B, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20, 21, 22 numaralı (asıl ve transkripsiyon) defterler.
• Abacı, Nurcan, Bursa Şehrinde Osmanlı Hukukunun Uygulanması (17. yüzyıl), T.C. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2001.
• Acar, H. İbrahim, İslâm Aile Hukukunda Kadınlara Tanınan Malî Haklar, Basılmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Erzurum 1994.
• Acar, H. İbrahim, “İddet”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA), c. XXI, İstanbul 1995.
• Acar, H. İbrahim, “Talâk”, DİA, c. XXXIX, İstanbul 2010.
• Acar, H. İbrahim, “Tefrik”, DİA, c. XXXX, İstanbul 2011.
• Aslan, Nâsi, Kayseri Şer’iyye Sicillerindeki Hicrî 1084, 1087 Tarihli 81 ve 84 Numaralı Defterler ve İslâm Hukuku Açısından Tahlili, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri 1995.
• Aydın, M. Âkif, İslâm-Osmanlı Aile Hukuku, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV) Yayınları, İstanbul 1985.
• Aydın, M. Âkif,“İstidâne”, DİA, c. XXIII, İstanbul 2001.
• Bardakoğlu, Ali, “Hidâne”, DİA, c. XVII, İstanbul 1998.
• Bayındır, Abdülaziz, Şer’iyye Sicilleri-İslâm Muhâkeme Hukuku Osmanlı Devri Uygulaması, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı Yay., İstanbul 1986.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı fıkhiyye Kâmûsu, Bilmen Yay., İstanbul 1970.
• Çiçek, Kemal, Zimmis (Non-Muslims) of Cyprus in The Sharia Court 1110/39 A.H. / 1698-1726 A.D., Basılmamış Doktora Tezi, University of Birmingham, Birmingham 1992.
• Çiğdem, Recep, The Register of the Law Court of Istanbul 1612-1613: A Legal Analysis, Basılmamış Doktora Tezi, University of Manchester the Department of Middle Eastern Studies, Manchester 2001.
• Döndüren, Hamdi, Delilleriyle İslâm Hukuku, İslâm Hukuku Külliyatı Yay., İstanbul 1983.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005.
• Erkan, Nevzat, 18. yy’ın İlk Yarısında Üsküdar’da Müslim-Gayrimüslim İlişkileri- Şeriyye Sicilleri ve Müdevvel Kaynaklar Işığında-, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2012.
• Erten, Hayri,Konya Şer’iyye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (XVIII. Y.Y. İlk Yarısı), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
• Düzenli, Pehlül, Şeyhülislâm Ebûssuûd Efendi ve Fetvaları, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 2012.
• Erbay, Celal, “Nafaka”, DİA, c. XXXII, İstanbul 2006.
• Ferruh, Ömer, el-Üsre fi’ş-Şer’i’l-İslâmî, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1988.
• Gedikli, Fethi, “Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Şer’iyye Sicilleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), sy. 5, c. III, İstanbul 2005.
• Gerber, Haim, “Position of Women in Ottoman Bursa, 1600-1700”, International Journal of Middle East Studies (IJMES), sy. 12, USA 1980.
• Günay, Hacı Mehmet, “Nüşûz” DİA, c. XXXIII, İstanbul 2007.
• Hallâf, Abdülvehhâb, Ahkâmü’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye fî’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Dârü’l- Kalem, Kuveyt 1990.
• İpçioğlu, Mehmet, Konya Şer’iyye Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi, Nobel Yay., Ankara 2001.
• Jennings, Ronald, C., Christians and Muslims in The Ottoman Cyprus and The Mediterranean World 1571-1640, New York University Press, New York 1993.
• Studies on Ottoman social history in The Sixteenth and Sevententh Centuries: Women, Zimmis and Sharia Courts in Kayseri, Cyprus and Trabzon, The Isis Press, İstanbul 1999.
• Karataş, Ali İhsan, Mahkeme Sicillerine Göre 18. Yüzyılda Bursa’da Gayrimüslimler, Basılmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2005.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alâeddin Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed el-Hanefî, Bedâiu’s- Sanâi’ fî Tertîbi-Şerâi’, thk. Ali Muhammed Muavvez, Adil Ahmed Abdulmevcûd, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• Kaya, Ali, 17. Yüzyıl Bursa Şer’iyye Sicillerinin İslam Aile Hukuku Açısından Tahlili, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi (UÜİFD), c. 17, sy. 1, Bursa 2008.
• Kenanoğlu, M. Mâcit,Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, Klasik Yay., İstanbul 2004.
• İslâm-Osmanlı Hukukunda Zimmîler, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), c. 3, sy. 5, 2005.
• Kurt, Abdurrahman, Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi: 1839-1876, Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa 1998.
• Macmillan, Arthur Tarleton, What Is Christian Marriage ?, Macmillan Co. Ltd., London 1944.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l- Mübtedi, i’tinâ bih Na’îm Eşref Nur Ahmed, İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmü’l- İslâmiyye, Karaçi 1417.
• Meydânî, Abdülganî b. Talib b. Hammâde ed-Dımaşkî el-Hanefî, el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb, thk. Abdülmecîd Tu’me Halebî, Dârü’l-Ma’rife, Beyrut 1998.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Pan Yayınları, İstanbul 2000.
• Örs, Hayrullah, Musa ve Yahudilik, Remzi Kitapevi, İstanbul 1966.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl, el-Mebsût , Çağrı Yay., İstanbul 1983.
• Şa’bân, Zekiyyüddin, el-Ahkâmü’ş-Şer’iyye li’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye, Câmiatu Karyunus, Bingazi 1989.
• Uğur, Yunus, “Şer’iyye Sicilleri”, DİA, c. XXXIX, İstanbul 2010.
• Uzunçarşılı, İsmail H., Osmanlı Devletinin Adliye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1965.
• Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhü’l-İslâmî ve Edilletuhu, Dârul-Fikr, Dimaşk 1985.
• Zeydan, Abdülkerim, Ahkâmü’z-Zimmiyyîn ve’l-Müste’menîn fî Dâri’l-İslâm, Mektebetü’l-Kudüs, Bağdad 1982.