THE DEISM-SCIENCE RELATINSHIP AND THE ISLAMIC THOUGHT

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 1, 113 - 136, 30.05.2017

Mahsum Aytepe

Öz

Deism is philosophical-religious movement that has emerged in

the West in the 17th and 18th centuries to get a solution to the

conflict between religion-science. The solution, that found by deism,

it was opened the science but against the religion. In this

context, the existence of God is accepted; but the facts of divine

grace, revelation, prophecy and miracles rejected. Deism is not

a dominant philosophical and religious movement today. However,

its influence still continuing, by with its unwavering trust in

mind, its unfailing sense of God and the emphasis on natural religion.

Scientific and theological assumptions have also influenced

on Islamic thinking through Social Sciences. The aim of this study

is to clarify the effect of the relation between deism and science on

Islamic thought by considering Muslim thinkers.

Anahtar Kelimeler

Deism, Science, Natural Religion, Islam, Mind

Deizm-Bilim İlişkisi ve İslam Düşüncesi

Öz

Deizm, Batıda 17. ve 18. yüzyıllarda, temelde din-bilim çatışmasını

bir çözüme kavuşturmak için ortaya çıkmış felsefi ve dini bir

harekettir. Deizmin bulduğu çözüm, bilimin önünü açmış, ancak

dinin aleyhine olmuştur. Deizm bu çerçevede, Tanrı’nın varlığını

kabul etmiş; ancak Tanrısal inayeti, vahiy, nübüvvet ve mucize

gibi olguları reddetmiştir. Deizm bugün başat bir felsefi ve dini

hareket olmaktan çıkmıştır. Ancak akla duyduğu sarsılmaz güven,

âleme müdahale etmeyen Tanrı anlayışı ve doğal din vurgusu

gibi yönleriyle etkisini devam ettirmektedir. Bilimsel ve teolojik

varsayımları, daha çok Sosyal Bilimler üzerinden İslam düşüncesini

de etkilemiştir. Bu çalışma, deizm-bilim ilişkisinin İslam

düşüncesi üzerindeki etkisini Müslüman düşünürleri de dikkate

alarak açıklığa kavuşturmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Deizm, Bilim, Doğal Din, İslam, Akıl

Kaynakça

• Abduh, Muhammed, Risâletü’t-Tevhîd, Darü’ş-Şürûk, Beyrut, 1994.
• Akgül, Mehmet, “Sosyal bilimlerin konusu olarak din: tanım, yaklaşım ve yöntem sorunları”, Türk Din Sosyolojisinin Temel sorunları Sempozyumu 11-13 Haziran 2004, Çorum, s. 217-236.
• Alatas, Syed Farid, Sosyal Bilimlerde Alternatif Söylemler -Avrupa Merkezciliğe Cevaplar-, çev. Âdem Bölükbaşı, Matbu Yayınları, Ankara, 2016.
• Antony, Flew, Yanılmışım Tanrı Varmış, çev. Zeynep Ertan, Hasan Kaya, Profil Yayınları, 4.baskı, İstanbul, 2011.
• Arslan, Ahmet, Felsefeye Giriş, Adres Yayınları, 12. Baskı, Ankara, 2009.
• Arslan, İshak, Çağdaş Doğa Düşüncesi, Küre Yayınları, 2.baskı, İstanbul, 2016.
• Attas, S. Nakib, İslam, Sekülerizm ve Geleceğin Felsefesi, çev. Mahmut Erol Kılıç, İnsan Yayınları, 3.baskı, İstanbul, 2003.
• Aydın Mehmet S., “Allah’ın Varlığına İnanmanın Akliliği”, İslami Araştırmalar, sayı: 2, 1986, s. 12-21. ________ Din Felsefesi, 7.baskı, İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İzmir, 1987.
• Aytepe, Mahsum, Kadı Abdülcebbar’da Lütuf Teorisi, Ankara Ünv. İlahiyat Fakültesi, basılmamış doktora tezi, 2014.
• Bakar, Osman, İslam Bilim Tarihi ve Felsefesi, çev. Işık Yanar, 4.baskı, İnsan Yayınları, İstanbul, 2016.
• Barbour, Ian G. Religion and Science: the Gif ford Lectures, HarperCollins Publishers, New York, 1997.
• Bilgin, Abdülcelil, “Kanaatin Veren Eli ile Kapitalin Homo Economicus’u Arasında Yaşanan Duygusal Salınımlar”, Ünidap Uluslararası Bölgesel Kalkınma Konferansı Muş-2016, Bildiriler Kitabı, c. 2, s. 370-383.
• Boutroux, Emile, Çağdaş Felsefede İlim ve Din, M.E.B. çev. Hasan Katipoğlu, İstanbul, 1988.
• Cevizci, Ahmet, Paradigma Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul, 1999.
• Ceylan, Ahmet, “Deistik Tanrı tasavvuru ve hayata yansımaları”, Sakarya, 2005. Tanrı Tasavvurları Ve Sosyal Hayata Yansımaları Sempozyumu, s. 181-203.
• Demirli, Ekrem, “İbnü’l-Arabî ve Takipçilerinin Tanrı Anlayışı: Tenzih ve Teşbih Hükümlerinin Birleştirilmesi”, İslamî Araştırmalar, sayı 19, 2008, s. 25-44.
• Dorman, M. Emre, Deizm ve Eleştirisi: Tarihsel ve Teolojik Bir Yaklaşım, Marmara Ünv. Basılmamış Doktora Tezi, 2009.
• Duralı, Ş. Teoman, Felsefe-Bilimin Düşünce Biçimi Sorun Nedir, Dergâh Yayınları, 2.baskı, İstanbul, 2011.
• Düzgün, Şaban Ali, Seyyid Ahmed Han ve Entelektüel Modernizmi, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997. ________ Allah, Tabiat ve Tarih, Lotus Yayınları, 2.baskı, Ankara, 2012. ________ “Din-Bilim İlişkisinde Modeller ve Ortak Kavramlar”, Kelam Araştırmaları, 4: 14 (2006), s. 51-62.
• Er, İzzet, “Sosyal Bilimlerde ve İslam’da Din Anlayışı”, Uludağ Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi, sayı:7, cilt: 7, 1998, s. 1-12.
• Erdem, Hüsameddin, “Deizm”, DİA, İstanbul, 1994, c. 9, s. 109-111.
• Fazlur Rahman, İslami Yenilenme Makaleler III, Ankara Okulu, çev. Adil Çiftçi, Ankara, 2002.
• Gedikli, Fikret, “Kur’an’ın Tarihe İlişkin Anlatımlarında Değişime Direnç Göstermenin Yöntemi ve Meşruiyet Kalıpları”, İslami İlimler Dergisi, c. 9, sayı 1, 2014, s. 123-136.
• Gencer, Bedri, İslam’da Modernleşme, Lotus Yayınları, Ankara, 2008.
• Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, 23.baskı, İstanbul, 2012.
• Güler, İlhami, “Hasan Hanefi ve İslami Sol”, İslâmiyât, V 2002, sayı 2, s. 155-158. ________ Politik Teoloji Yazıları, Ankara Okulu Yayınları, 2.baskı, Ankara, 2010. ________ İman Ahlâk İlişkisi, Ankara Okulu, Ankara, 2010.
• Gulbenkian Komisyonu, Sosyal Bilimleri Açın, Metis Yayınları, çev. Şirin Tekeli, 10.baskı, İstanbul, 2014.
• Hanefi, Hasan, Gelenek ve Yenilenme, Otto, çev. M. Emin Maşalı, Ankara, 2011. ________ “Teoloji mi Antropoloji mi?”, AÜİFD, cilt: XXIII, çev. M. Sait Yazıcıoğlu, s. 505-531.
• Hocaoğlu, Durmuş, Laisizmden Milli Sekülerizme Laiklik Sorununun Felsefi Çözümlemesi, Selçuk Yay., Ankara, 1995.
• İzutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Allah ve İnsan, Çev. Süleyman Ateş, AÜİFY, Ankara, ts.
• Karaağaç, Hilmi, Hasan Hanefi’nin Kelam İlmini Yenileme Projesi, Ankara Ünv. Sos. Bil. Ens. Ankara, 2008.
• Mert, Nuray, “Türkiye’de Sosyal Bilimlerin Dine Bakışı”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, Metis Yayınları, 3.baskı, Ankara, 2008, s. 198-205.
• Nasr, Seyyid Hüseyin-O’brien Katherine, İslami Bilim ve Batı Bilimi Ortak Miras, Ayrışan Kaderler”, Kutsalın Peşinde, çev. Süleyman Erol Gündüz, İnsan Yayınları, İstanbul, 1995, s. 201-218.
• Öz, Mustafa, “Seyyid Ahmed Han”, DİA, İstanbul, 1989, c. 2, s. 73-75.
• Özervarlı, M. Sait, Kelam’da Yenilik Arayışları, İsam Yayınları, 2.baskı, İstanbul, 2008.
• Özlem, Doğan, “Evrenselcilik Mitosu ve Sosyal Bilimler”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, Metis Yayınları, 3.baskı, Ankara, 2008, s. 53-66.
• Polkinghorne, John C. Science adn Creation: the Search for Understanding, Templeton Foundation Press, U.S.A. 2006.
• Randall John Herman, Jr.-Buchler Justus, Felsefeye Giriş, çev. Ahmet Arslan, 3.baskı, Bigbang Yayınları, 2014, Ankara.
• Ross, David, Aristoteles, çev. Ahmet Arslan ve diğerleri, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2002.
• Saruhan, Şadi Can - Özdemirci, Ata, Bilim, Felsefe ve Metodoloji, Beta Yayınları, 3.baskı, İstanbul, 2013.
• Skirbekk, Gunnar-Gilje, Nils, Antik Yunan’dan Modern Döneme Felsefe Tarihi, çev. Emrah Akbaş, Şule Mutlu, Kesit Yayınları, 6.baskı, İstanbul, 2014.
• Süruş, Abdülkerim, Biz Hangi Dünyada Yaşıyoruz, çev. Hüseyin Hatemi, Seçkin Yayıncılık, İstanbul, 1986.
• Troll, Christian W., “Seyyid Ahmed Han ve İlm-i Kelam’ın Ondokuzuncu Yüzyılda Yeniden Teşekkülü”, çev. Şaban Ali Düzgün, İslami Araştırmalar, cilt, 8, sayı 1, 1995, s. 35-65
• Wood, Allen W., “Kant’ın Deizmi”, çev. Necmettin Tan, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52:1(2011), s. 327-347.
• Wallerstein, Immanuel, Bildiğimiz Dünyanın Sonu, Metis Yayınları, çev. Tuncay Birkan, 3.baskı, İstanbul, 2009.
• Muhammed Abduh, Risâletü’t-Tevhîd, Darü’ş-Şürûk, Beyrut, 1994, s. 81, 84, 101.