Göklerdekİ Kayalar?! Abdücebbar ve İbn SÎnâ Arasındakİ Karşılaşma

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 2, 129 - 147, 30.11.2017

Alnoor Dhanani

Öz

Abdülcebbâr (ö. 415/1025) ve İbn Sînâ arasındaki karşılaşmanın iki

farklı yönü bulunmaktadır. Birisi şahsî, diğeri fikrîdir. “Şahsî karşılaşma”

ile kastım bizzat yüz yüze ya da metinlerinde açık atıflar vasıtasıyla olsun

aralarındaki gerçek tarihî etkileşimdir. IV. yüzyılın sonu ve V. yüzyılın

başları/X. yüzyılın sonu ve XI. yüzyılın başları sırasında felsefe ve kelâm

disiplinlerinin önemli temsilcileri olduklarından onların “fikrî karşılaşması”

bu iki karşıt disiplin arasındaki daha genel karşılaşmayı yansıtmaktadır.

Şahsî karşılaşma aynı zamanda fikrî karşılaşmanın unsurlarını da

kapsadığından bu iki bakış açısı elbette ki birbirleriyle bağlantılıdır. İlk

önce onlar arasındaki şahsî karşılaşma hakkında bilinen şey ile başlayacağım

ve sonra onların kelâm ve felsefe arasındaki fikrî karşılaşmaya

katılımlarının bazı yönlerini tartışacağım.

Anahtar Kelimeler

abdülcebbar

Kaynakça

• Abdülcebbar, el-Muğni fi ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl, thk. M. el-Huzeyr, (Kahire: Vizârat es-Sekafe ve’l-irşâd el-Kavmi, 1958), 5:153-154;
• Abdülcebbar, Tesbîtu Delâili’n Nübüvve, thk. A.K. Osmân (Beyrut: Dar al-Arabiya li-t-Tibâ’a ve’n-Nasr ve-t-Tevzî, 1966), 1:64,
• Aristoteles, Meteorology, 341b1-4.
• Belhi, Ebü’l-Kâsım, Zikrü’l-Mu’tezile min Makâlâti’l-İslâmîyîn, Fazlu’l-i’tizâl ve tabakâtu’l-Mu’tezile, thk. F. Sayyid (Tunus: ed-Dâr et-Tûnusîye li’n- Nasr,1986), 63-119.
• Bîrûnî, Ebû Reyhan, ve İbn Sînâ, el-Es’ile ve’l-evcibe, thk. Nasr ve M. Mohaghegh, Islamic Thought (el-Fikiri’l-İslâmî), Series of Texts, Studies and Translations, III (Kuala Lumpur: ISTAC, 1995).
• Bosworth, C.E., “Mağd ad-Dawla,” El², 5:1028.
• Bulliet, R., Patricians of Nishapur, [Cambridge: Harvard University Press, 1972]
• Cahen, C., “Fakhr ad-Dawla” El², 2:748-9.
• Cuşemî, Şerhu’l-Uyûn, Fazlu’l-itizal ve tabakâtu’l-Mu’tezile, thk. F. Sayyid (Tunus: ed-Dâr et-Tûnusîye li’n-Nasr,1986), 366.
• Dhanani, A., “Kalam and Helenistic Cosmology: Minimal Parts in Basrian Mutazili Atomism,” (Harvard Üniversitesi, 1991, 21-28).
• Dhanani, A., The Physical Theory of Kalam, Atoms, Space and Void in Basrian Mu’tazili Cosmology; Islamic Philosophy and Science, Texts and Studies, 14 (Leiden: E. J. Brill, 1994), 172-181.
• Gutas, D., Avicenna and the Aristotelian Tradition, Islamic Philosophy and Theology: Texts and Studies, 4 (Leiden: E.J. Brill, 1988), 25 (ve n. 10), 29.
• Heemskerk, M.T., Suffering in Mu’tazilite Theology Abd al-Jabbar’s Teching and Pain and Divine Justice, Islamic Philosophy, Theology and Science, Text and Studies, 41 (Leiden: E.J. Brill, 2000) 36-53.
• İbn Heysem, Risale fi’l-mekân in Mecmu‘u’r-resâ’il (Haydarabat: Dairetü’l-Maârifi’l- Osmaniye, 1357/1938), no. 5.
• İbn Metteveyh, Tezkire fi ahkâmi’l-cevâhir ve-l-araz, thk. S.N. Lutf ve F.B. Awn Silsilet Nefa’is el-Fikr’l-İslami, 1 (Kahire: Dâr’us-sekâfe, 1975), 162-207; İbn Sînâ, el-İşârât ve’t-Tenbîhât, thk. S. Dünya (Kahire: Daru’l-Maarif, 1957-1960), 3:574.
• İbn Sînâ, el-Mebde ve-l-meâd, thk. Abdullah Nurani, Wisdom of Persia, 36 (Tahran: Mcgill University, Institute of Islamic Studies, 1984).
• İbn Sînâ, el-Adhaviyye fi’l-meâd, thk. H. Asî, (Beyrut: Müessetü’l-Camiîyye li’ddirâsât ve’n-Nasr ve’t-Tevzî, 1984), 91.
• İbn Sînâ, en-Necât mine’l-gark fi bahri’d-delâlet, thk. M.T. Dânişpejuh (Tahran: Danisgah-yi Tahran, 1985).
• İbn Sînâ, eş-Şifâ, el-İlâhîyât, thk. S. Dunyâ G. Anawati ve S. Zâ’id, Gözden Geçirilmiş Baskı (Kahire: Vizarat es-Sekafe ve-l-İrşad el-Kavmi, 1960), 399.
• İbn Sînâ, eş-Şifâ, et-Tabî’îyât: es-Semâ et-Tabî’î, thk. S. Zaid (Kahire: el-Haya el- Mısriye el-amma li-l-Kitab, 1983).
• İbn Sînâ, eş-Şifâ, Tabî’îyat: el-Me’âdin ve’l-Âsâr el-Ulvîye, thk. A. Muntasir, S. Zaid, ve A. İsmail (Kahire: Vizarat es-Sekafe ve’l-irşâd el-Kavmi, 1965).
• İbn Sînâ, Fi’l-Ecrâmi’l-ulviyye, Tis‘a resâil fi’l hikmeti ve tabîi‘yyâti, ve fî âhirihâ kıssa Salaman ve Absal içinde, thk. A. Hindiya (Kahire, 1908).
• İbn Sînâ, Kitâbu’l-Mubâhasât, thk. Bidarfar (Kum: Intisârât-i Bidar, 1413/1992).
• İbn Sînâ, Necât, (Beyrut: Dâru’l-Âfâk el-Cedîde, 1985).
• İbn Sînâ, The Life of İbn Sina, thk. / İng. çev. W. Golhman, (Albany, New York: SUNY, 1974), 20,40.
• Kitâb’ul Hayevân, Câhiz, thk. A. Harun, (Kahire: Mektebet Mustafa el-Babi el-Halebi, 1938-1945), 6:272-280.
• Kraemer, J., Humanism in Renaissance of İslam, The Cultural Revival during the Buyid Age, Studies in Islamic Culture and History, VII, Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, (Leiden: E.J. Brill, 1992), 261, 272.
• Lettinck, P., “Ibn Sina on Atomism: Translation of Ibn Sina’s Kitâb eş-Şifâ, et- Tabî’iyyât: es-Semâ’ et-Tabî’i, Üçüncü Makale, 3-5. Bölümler, es-Sağara 4 (1999), 1-50.
• Lettinck, P., Aristotle’s Meteorology and its Reception in the Arab World, with an Edition and Translation of Ibn Suwar’s Treatise on Meteorological Phenomena and Ibn Bajja’s Commentary on the Meteorology, Aristoteles Semitico- Latinus, 10 (Leiden: E.J. Brill, 1999), 2. Bölüm, “Phenomena in the Upper Atmosphere,” 65-96.
• Michot, Y. Ibn Sînâ, Lettre au vizir Abu Sa’d, Editio princeps d’aprés le manuscript de Bursa, traduction de l’arabe, introduction, notes et lexique, Sagesses musulmanes, 4 (Beyrut: Les Éditions al-Bouraq, 2000), 23-26.
• Murtaza, Ahmet b. Yahya, Kitâbu Tabakâti’l-Mu’tezile, thk. S. Diwald Wilzer (Wiesbaden: Franz Steiner, 1961), 94, 98-99.
• Nîsâbûrî, Ebû Reşîd, Mesâilü’l-hilâf beyne’l-basrîyîn ve’l-bağdâdîyîn, thk. M. Ziyâdah ve R. es-Seyyid, (Beyrut: Ma’hedu’l-İnmâ’i-l-Arabî, 1979).
• Peters, J.R.T.M., God’s Created Speech: a study in the speculative theology of the Mu’tazilî Qâdî l-qudât Abu l-Hasan Abd al-Jabbâr (Leiden: E.J. Brill, 1976), 30.
• Rowson, E., A Muslim Philosopher on the Soul and its Fate (New Haven: American Oriental Society, 1988).
• Şerif el-Murtaza, el-Hudûd ve’l-hakâik in Resâilu’ş-Şerîf el-Murtaza, thk. A. El-Hüseynî ve M. er-Rağaî (Kum: Dâru’l- Kurâni’l-Kerîm, 1405-/1984-), 2:282.
• Şeyh et-Tayfa et-Tûsî, Tefsîru’t-Tibyân, thk. A.H.Q. el-Amili (Necef. Mektebet el- Emin, 1963), 10:149-150.
• Stern, S.M., “Abd al-Ğabbar b. Ahmad,” El², 1:59-60.
• Yahya b. Adî, Makâlât Yahya b. Adi, thk. Ş. Hulayfat (Amman: el-Cami el-Ürdiniyye, 1988), 325, 333-334.