An Overview of the Ways of Deriving Words in Arabic

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 339 - 368, 17.12.2021

Faruk Kazan

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2021.7.2.03

Öz

In this study, the word formation methods used in Arabic were examined. The aim of the study is to eliminate the deficiency in this field by considering the word derivation ways in Arabic holistically. Another aim of the study is to provide the recognition of new methods in addition to the known methods by addressing some methods that are at the least not used. Within the scope of the study, firstly the words and their types were introduced and then the ways and examples of word formation were examined. Accordingly, the ways of word derivation seen in Arabic will be examined under the headings of reactionary, istiqâq, tarîb, naht, stereotyping (siyağa), ba'su'l-kelimât, reflection (esmâ al-aswat), analogy (tamsil) and borrowing (iqtirâz). were studied and examples of the words derived in these ways were given. As a result of the research, it has been seen that there is a great need to derive new words because the language undergoes a continuous development and change process. Especially today, in addition to the rapid development of science and technology, the interaction between societies and languages through the possibilities of communication and transportation has made it inevitable to derive new words and terms.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Ishtiqâq, İqtirâz, Naht, Irtijâl, Esmâ al-aswat

Arapça Sözcük Türetme Yollarına Genel Bir Bakış

Öz

Bu çalışmada Arapçada kullanılan sözcük türetme metotları incelenmiştir. Çalışmanın amacı Arapçadaki sözcük türetme yollarını bütünsel bir şekilde ele alarak bu alandaki eksikliği gidermektir. Çalışmanın bir diğer amacı da az bilinen bazı metotların üzerinde durularak bilinen metotlara ek olarak yeni metotların da tanınmasını sağlamaktır. Çalışma kapsamında önce kelime ve türleri tanıtılmış sonra da kelime oluşturma yolları ve örnekleri incelenmiştir. Buna göre Arapçada tespit edilen ona yakın kelime türetme yolları şunlardır: Uydurma (coinages/irticâl), türetme (derivation/iştikâk), birleştirme (compounding words/terkîb), kısaltma (akronim/shortening/naht), kalıplaştırma (formulaic/siyağe), canlandırma/tarama (scanning/(ba‘su’l-kelimât), yansıma (onomatopoeia/esmâü’l-esvât), örnekseme (analogy/temsîl) ve ödünçleme (borrowing/iktirâz) yöntemi. Kelime türetme yolları bu başlıklarda incelenmeye çalışılmış ve bu menheclerle türeyen kelimelere örnekler verilerek teorikte verilen bilgiler somutlaştırılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın sonucunda dilin sürekli bir gelişim ve değişim süreci geçirmesi nedeniyle yeni kelimeleri türetmeye ihtiyacın fazla olduğu görülmüştür. Özellikle günümüzde bilim ve tekniğin çok hızlı bir şekilde gelişmesinin yanı sıra iletişim ve ulaşımın verdiği imkânlar vasıtasıyla toplumlar ve diller arasındaki etkileşim de yeni kelime ve terimleri türetmeyi kaçınılmaz kılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, İştikâk, İktirâz, İrticâl, Naht, Esmâü’l-esvât.

Kaynakça

• Abdülkâhir el-Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahmân. Kitâbü Delâili’l-iʻcâz. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, ty.
• Afğânî, Saîd b. Muhammed b. Ahmed. el-Mûcez fî kavâidi’l-luğa. Beyrût: Daru’l-fikr, 2003.
• Aktaş, Sahip ve Mustafa Kırkız. “Arap Dilinde Ta’rîb Olgusu”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21, sy. 2 (2016): 17-38.
• Bekr Ebû Zeyd, Bekr b. Abdillah. Muʻcemü’l-menâhi’l-lafziyye ve fevâid fi’l-elfâz. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1996.
• Câmî, Nurü'd-dîn Abdurrahman. Mollâ Câmî (el-Fevâidu’z-Ziyâiyye). İstanbul: Salah Bilici, ty.
• Câmî, Nurü'd-dîn Abdurrahman. Şerh-i Rubâiyyât-i Câmî. Encümen-i Câmî, ty.
• Câmî, Nurü'd-dîn Abdurrahman. Şerhu’l-Câmî alâ Fusûsi’l-Hikem. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• Ceraf, Reymâ. Mu’cemu’l-Kelimâti’l-Menhûte fi’l-Lüğati’l-Arabiyye. Riyâd, 2016.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâ‘îl b. Hammâd. es-Sıhâh. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Dakr, Abdülğanî b. Ali. Muʻcemü’l-kavâʻidi’l-Arabiyye. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, t.y.
• Dobrichan, Nicolas. “Modern Dönemde Ta’rib Hareketi”. Çeviren Yaşar Daşkıran. Toplum Bilimleri Dergisi 6, sy. 12 (2012): 279-82.
• Ezherî, Ebu Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Herevî. Tehzîbu’l-luğâ. Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-turâsi’l-Arabî, 2001.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Galâyînî, Mustafâ b. Muhammed. Câmiʿu’d-dürûsi’l-ʿArabiyye. Tarablûs: el-Müessesetü’l-Hadîse li’l-Kitab, 2004.
• Hasan, Abbâs. en-Nahvü’l-Vâfî. Kahire: Dâr’ul-Me’ârıf, 15. baskı, 2007.
• Hudarî, Muhammed. Hâşiyetü’l-Hüdârî, ’alâ şerh-i İbn ʿAkîl ʿalâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Beyrût: Dâru’l-fikr, 2003.
• İbn Abbâd, Ebü’l-Kâsım İsmâʻîl b. Abbâd et-Tâlekânî. el-Muhît fi’l-lüğa. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1994.
• İbn ’Akîl, Kâdi’l-Kudât Behâüddin Abdullah. Şerh-u İbn ’Akîl. Kum: Seyyidü’ş-Şühedâ, 4. baskı, 1414.
• İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn Ahmed b. Fâris. Muʻcemü mekâyîsi’l-lüğa. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mücmelü’l-lüğâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• İbn Hacib, Cemâlüddîn Ebu Amr Osman b. Ömer b. Ebubekir er-Ruveynî. el-Kâfiye. Beyrut: Daru’l-fikr, 2002.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdullah Cemâleddîn el-Ensârî. Şerh-u Katrü’n-Nedâ ve Bellü’s-Sadâ. İstanbul: Arslan, ty.
• İbn Kemâl Paşa, Ahmed b. Süleyman. Risâletun fî Tahkîki Ta‘rîbi’l-Kelimeti ’acemiyye. Dimeşk: el-Ceffân-el-Câbî, 1991.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 cilt, Beyrut: Dâru Sâdır, ty.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmâʻîl. el-Muhassas. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1996.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmâʻîl. el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-aʻzam. 9 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Sirac, Ebubekir Muhammed b. Sehl b. Sirâc en-Nahvî el-Bağdâdî. el-Usûl fi’n-Nahvi. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. baskı, 1996.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kâsım ve Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. Kitâbü’l-Ezdâd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asrıyye, 1987.
• Kefevî, Ebu’l-bekâ Eyyûb b. Mûsâ. el-Külliyyât muʻcem fi’l-mustalahât ve’l-fürûku’l-lüğaviyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Kılıç, Hulusi. "İştikak". Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23: 439-440. İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 2001.
• Murtazâ ez-Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-ʻarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Kuveyt: et-Türâsü’l-Arabî, 1965.
• Nursî, Said. Barla Lâhikası. İstanbul: Söz Yayınları, 2012.
• Nursî, Said. Emirdağ Lâhikası. İstanbul: Söz Yayınları, 2012.
• Nursî, Said. İşârâtü’l-İ’câz fî Mezânni’l-Îcâz. çev. Abdülmecid Nursî. Ankara: DİB Yayınları, 3. baskı, 2014.
• Nursî, Said. Lem’alar. İstanbul: Söz Yayınları, 2012.
• Oğuz, Orhan. “Arapçada Naht Yöntemi ile Kelime Türetilmesi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 16, sy. 1 (2016): 9-18.
• Radî, Muhammed b. Hasan en-Necefî. Şerhu’r-radî ’ale’l-Kâfiye. Bingazî: Kan Yunus Üniversitesi, 2. baskı, 1996.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1986.
• Sabbân, Muhammed b. Alî. Hâşiyetu’s-Sabban ’alâ Şerhi’l-Eşmûnî ’alâ Elfiyyet-i İbn Mâlik. Kahire: el-Mektebetü’t-tevfikiyye, ts.
• Sıfedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb Kitâb-u Sîbeveyh. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 3. baskı, 1988.
• Sokr, Ahmed ve Osama Hassan. “Arap Dili Belâgatında Terim ve Fenomen Arasında Mecaz”. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2, sy. 1 (2016): 69-87.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Hemu’l-hevâmi’ fî Şerh-i Cemi’l-cevâmi’. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî el-Fârûkî. Mevsûʻatü keşşâfi ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ʻulûm. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1996.
• Ünal Karaarslan, Nasuhi. “Ta‘rîb”, Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40: 26-28, İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 2011.
• Yakûb, İmîl Bedî’. Mevsû’atu’l-lüğati’l-Arabiyye. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2006.
• Yaşar, Daşkıran. "Arapçada Terim ve Terim Türetme Yolları". Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
• Yâzicî, İbrâhîm b. Nâsif. Kitâbü Nücʻatü’r-râid ve şirʻatü’l-vârid fi’l-müterâdif ve’l-mütevârid. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1985.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Esâsü’l-belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.