The Effects of Meḳāṣıdu's-sharīʿa Thought on Hadith Criticism and Interpretation

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 109 - 132, 25.12.2022

Yusuf Suicmez

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2022.8.2.01

Öz

In this study, we investigated the effect of meḳāṣıdu's-sharīʿa thought, which has become interested again in the field of theology in our age, on the hadiths, which are the second main source of Islamic belief. Since the subject is related to fiqh, kalam and philosophy as well as the methodology of hadith, we have examined the aspects based on fiqh, kalam and philosophy together with the Hadith methodology to the extent that it is relevant to our subject, taking into account the purpose and limitations of the article. In our study, while examining some examples in which the idea of meḳāṣıd was used in the criticism and interpretation of different narrations, we considered that the examples we chose were of a nature that could show different effects of meḳāṣıd on hadiths. Due to the limitations of our work, we have focused on the effects on the narrations of universal precepts expressed as eḍ-ḍaruriyyātu'l-ḫamsa (five essentials), which are accepted as common values of all true religions’ laws. Due to the dispute over whether one of these rules, the "protection of human dignity" rule, can be considered as an independent principle, we examined the principle of protection of human dignity under a separate heading. Considering some problems arising from today's conditions related to the environment and nature, we have seen fit to add the protection of environment as a seventh rule and we have evaluated some examples related to this rule. When these universal principles are examined, it is seen that they have the common values and needs of humanity. Due to these features, these values and needs, which are tried to be protected by the state constitutions and laws in our age, have also become inseparable parts of international texts and treaties. Therefore, if these rules are taken into consideration in the criticism and interpretation of the hadiths and in the theological studies in general, the criticisms and evaluations that follow these rules will be accepted without facing the problem of legitimacy in terms of both faith and national and international law. Although we have concluded that every narration that may be related to these universal precepts should be examined by these generally accepted rules, since the conditions and needs of the past periods have not required such a wide application. Therefore, such examples have remained in limited numbers. Although some narrations that are seen as contrary to these rules have been described as superstitious, the subject of meḳāṣıd has not been treated as a separate subject within the hadith procedure. In addition, although the narrations contrary to these rules were described as superstitious, superstitious hadiths were not given a special place in the terms related to weak hadith. However, in addition to some of the problems of interpretation that have arisen in the hadith studies of our time, new social and political conditions have made it necessary to use such principles more broadly and effectively to solve some of the disputes and problems that arise in hadith interpretation. Therefore, at the end of our study, we have determined the procedure for how these rules can be used in hadith studies. In addition to introducing the ulama's approaches to meḳāṣıdu's-sharīʿa, the study also includes examples that can help them to be used more effectively in today's hadith studies. Induction and comparison methods were used in the study.

Anahtar Kelimeler

Meḳāṣıdu’s-sharīʿa, universal essentials, nature, hadith, interpretation of hadith

Meḳāṣıdu’ş-şerīʿa Düşüncesinin Hadis Tenkidi ve Yorumuna Etkileri

Öz

Bu çalışmamızda çağımızda ilahiyat alanında tekrar ilgi görmeye başlayan meḳāṣıdu’ş-şerīʿa düşüncesinin İslam dininin ikinci temel kaynağı olan hadisler üzerindeki etkisini araştırdık. Konunun Hadis Usul’ünün yanısıra, fıkıh, kelam ve felsefe ile de bağlantılı olması sebebiyle çalışmanın sınırlılıklarını dikkate alarak Hadis Usulü ile birlikte, fıkıh, kelam ve felsefeye dayanan yönlerini, makalenin amaç ve sınırlılıklarını dikkate alarak konumuz ile alakalı olduğu ölçüde inceledik. Çalışmamızda meḳāṣıd düşüncesinin farklı rivayetlerin tenkit ve yorumunda kullanıldığı bazı örnekleri incelerken, seçtiğimiz örneklerin farklı etkileri gösterebilecek nitelikte olmasına dikkate ettik. Çalışmamızın sınırlılıkları sebebiyle özellikle tüm şeriatların ortak değerleri olarak kabul edilen eḍ-ḍaruriyyātu’l-ḫamse olarak ifade edilen evrensel kaidelerin rivayetler üzerindeki etkilerine yoğunlaştık. Bu kaidelerden birisi olan “ırzın korunması” kaidesinin bağımsız bir ilke olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği konusundaki ihtilaf sebebiyle ırzın korunması ilkesini ayrı bir başlık altında inceledik. Çevre ve tabiat ile ilgili günümüz şartlarından doğan bazı genel sorunları da dikkate alarak çevre ve tabiatın korunması kaidesini de yedinci bir kaide olarak eklemeyi uygun gördük ve bu kaide ile ilgili de bazı örnekleri değerlendirdik. Bu evrensel kaidelere bakıldığında insanlığın ortak değer ve ihtiyaçlarını içerdikleri görülmektedir. Bu özellikleri sebebiyle çağımızda devlet anayasa ve yasaları ile de koruma altına alınmaya çalışılan bu değer ve ihtiyaçlar ayrıca uluslararası metin ve antlaşmaların da ayrılmaz parçaları haline geldiler. Bundan dolayı da özelde hadislerin tenkit ve yorumunda genel de ilahiyat çalışmalarında bu kaidelerin dikkate alınması durumunda, bu kaidelere uygun düşen tenkit ve değerlendirmeler hem inanç hem de ulusal ve uluslararası hukuk açısından meşruiyet sorunu ile karşılaşmadan kabul görebilecektir. Yaptığımız incelemede esas itibari ile bu evrensel kaideler ile alakalı olabilecek her rivayetin bu genel geçer kaidelere uygunluk bakımında incelenmesi gerektiği kanaatine varmış olmamıza rağmen, geçmiş dönemlerdeki şartlar ve ihtiyaçlar böyle geniş bir uygulamayı gerektirmemiştir. Bundan dolayı da bu tür örnekler sınırlı sayıda kalmıştır. Bu kaidelere aykırı olarak görülen bazı rivayetler batıl olarak nitelenmiş olmasına rağmen, meḳāṣıd konusu hadis usulü içerisinde müstakil bir konu olarak ele alınmamıştır. Ayrıca bu kaidelere aykırı rivayetler batıl olarak nitelenmiş olmasına rağmen zayıf hadis ile ilgili terimler içerisinde batıl hadise özel bir yer verilmemiştir. Ancak çağımızdaki hadis çalışmalarında ortaya çıkan bazı yorum problemlerinin yanısıra yeni sosyal ve siyasi şartlar, bu tür ilkelerin hadis yorumculuğunda ortaya çıkan bazı ihtilaf ve sorunlarının çözümü için daha geniş ve etkili olarak kullanımlarını gerekli hale getirmiştir. Bundan dolayı da çalışmamızın sonunda hadis çalışmalarında bu kaidelerden nasıl yararlanılabileceğine dair usulü de belirledik. Çalışma, ulemanın meḳāṣıdu’ş-şerīʿaya yaklaşımlarını tanıtmanın yanısıra günümüz hadis çalışmalarında daha etkili kullanımlarına yardımcı olabilecek örnekler de içermektedir. Çalışmada istikra ve karşılaştırma metotları kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Meḳāṣıdu’ş-şerīʿa, zaruri evrensel değerler, fıtrat, hadis, hadis yorumu

Kaynakça

• Abdurrezzāḳ, ʿAbdurrezzāḳ, Ebū Bekr ʿAbdurrezzāḳ b. Hemmām es-Sanʿānī. el-Muṣannef. Kahire: Dāru’t-Taʾṣīl, 1416.
• Ahmed Cevdet Paşa. Sadeleştirilmiş Mecelle. sad. İbrahim Ural - Salih Özcan. İstanbul: Fey Vakfı, 1995.
• Aḥmed, Ebū ʿAbdullāh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybānī. el-Musned. thk. Şuʿayb el-ʾArnavūṭ ile ʿĀdil Murşid vd. 50 Cilt. Muessesetu’r-Risāle, 1421.
• Aḥmīdān, Ziyād Muḥammed. Makāṣidu’ş-şerīʿatil-islāmiyye: dirāse uṣūlīyye ve’t-taṭbīkāt fikhīyye. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle Nāşirūn, 1. baskı., 2004.
• Akyüz, Hüseyin. “Çevre Dostu Bir Peygamber: Hz. Muhammed”. Electronic Turkish Studies 9/2 (Ocak 2014), 107-107.
• Alīyyu’l-Ḳārī, Ebū’l-Ḥasen Nūruddīn ʿAlī el-Mollā. Mirḳātu’l-Mefātīḥ Şerḥu Mişkāti’l-Mesābīḥ. Beyrūt: Dāru’l-Fikr, 1422.
• Aynī, Ebū Muḥammed Bedru’d-dīn. ʿUmdetu’l-ḳāri şerḥu Saḥiḥi’l-Buḫārī. 25 Cilt. Beyrūt: Daru’l-iḥyāi’t-turāŝi’l-ʿarabiyyi, t.y.
• Bedrī, Yūsuf Aḥmed Muḥammed. Meḳāṣıdu’ş-Şerīʿa ʿinde İbn Teymiyye. Ürdün: Dāru’n-nefāis, 2000.
• Boynukalın, Ertuğrul. İslam Hukuku’nda Gaye Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Makāsıdu’ş-Şerîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/423-427. Ankara: TDV Yayınları, 2013 1988.
• Buḫārī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. İsmāʿīl b. İbrāhīm. el-Cāmiʿu’l-Musnedu’s-Saḥīḥu’l-Muḫtasar. Beyrūt: Dāru Ṭūḳu’n-Necāt, 1422.
• Bulḳīnī, Sirācu’d-dīn Ebū Ḥafs ʿOmer b. Ruslān. el-Fevāidu’l-Cisām ʿala Ḳavāʿidi İbni ʿAbdisselām. thk. Muḥammed Yaḥyā. Ḳaṭar: Vezāretu’l-evḳāf ve Şuˊūni’l-İslāmiyye, 1434.
• Buveytıyyu, Muḥammedu’l-Emin el-. Şerḥ Sünen İbn Māce. 26 Cilt. Cidde: Dāru’l-Minhāc, 1439.
• Ceṣṣāṣ, Aḥmed b. ʿAlī Ebū Bekr er-Rāzī. el-Fuṣul fi’l-uṣūl. Kuveyt: Vezaretu’I-Evkaf ve’s-Suunil-İslamiyye, 1414.
• Chittick, William C - Demirkaya, Mehmet. Hayal Alemleri: Ibn Arabi ve Dinlerin Çeşitliliği Meselesi. İstanbul: Kaknüs yayınları, 2003.
• Coşkun, Selçuk. “Sünnet ve Geleneğin Döngüsel Yapısı Üzerine”. Hadis Tetkikleri Dergisi 8/2 (30 Aralık 2010), 7-24.
• Cuveynī, Ebū’l-Meʿālī ʿAbdulmelik b. ʿAbdullāh. el-Burhān fī ʾUṡūli’l-Fıḳh. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418.
• Cuveynī, Ebū’l-Meʿālī ʿAbdulmelik b. ʿAbdullāh. Nihāyetu’l-Maṭlab fī Dirāyeti’l-meẑheb. 20 Cilt. Tunus: Dāru’l-Minhāc, 1428.
• Çağrıcı, Mustafa. “Zarûriyyât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/146-148. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Çınar, Fatih. “Makâsıd İctihad İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. Hitit İlahiyat Dergisi 1 (22 Mayıs 2021).
• Çınar, Mahmut. “Zarûrât-i Dîniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/138. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Demāmīnī, Ebū ʿAbdillāh Bedruddīn Muḥammed b. Ebī Bekr b. ʿOmer el-Mahzūmī el-İskenderī. el-Meṣābīḥ ʿale’l-Cāmiʿi’ṣ-ṣaḥīḥ. thk. Nūru’d-dīn. 10 Cilt. Suriye: Dāru’n-Nevādir, 1430.
• Demir, Mahmut - Özafşar, Mehmet Emin. “Zayıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/157-160. Ankara: TDV Yayınları, ts.
• Dimeşḳī, Ebū’l-Faḍl. el-Furūḳu’l-Fıḳhiyye. thk. Muḥammed Ebū’l-Efcān ve Ḥamza Ebū’l-Fāris. 4 Cilt. Ṭrāblus: Dāru’l-Ḥikme, 2007.
• Diyūbendī, Muḥammed Onurşāh ed-. Feyẓu’l-Bārī ʿalā Saḥīḥi’l-Buḫārī. 6 Cilt. Beyrūt: Dāru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 1426.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “İllet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/117-120. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Durusoy, Ali. “Zaruri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/144-146. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Ebū Yūsuf, Yaʿḳūb b. İbrāhīm b. Ḥabīb el-Enṣārī. el-Ḫarāc. thk. Ṭāḥā ʿAbdurraʾūf Saʿd, Saʿd Ḥasen Muḥammed. y.y.: el-Mektebetu’l-Ezheriyye, t.y.
• Eki̇nci̇, Elif. “İslam Dini’nin Çevreye ve Çevre Sorunlarına Bakış Açısı”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/1 (15 Haziran 2018), 129-140.
• Erdoğan, Mehmet. “Şâtıbî’nin Muvâfakât’ını Yeniden Okuma ve Anlama”. Dini ve Felsefi Metinler: Yirmibirinci Yüzyılda Yeniden Okuma, Anlama ve Algılama. 8. İstanbul: Sultanbeyli Belediyesi, Kültür Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Fāsī, ʿAllāl. Meḳāṣıdu’ş-şeriʿa ve Mekārimuhā. Tūnus: Dāru’l-ġarbi’l-İslāmī, 1993.
• Ġazzālī, Ebū Ḥāmid Muḥammed b. Muḥammed. el-Musteṣfā fī ʿilmi’l uṣūl. thk. Muḥammed ʿAbdu’s-selām. Beyrūt: Dāru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 1. Basım, 1413.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisi Anlama Kılavuzu. Ankara: OTTO, 2020.
• Güriz, Adnan. Hukuk Felsefesi. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2017.
• Ḫaṭīb, Ebū Bekr Aḥmed b. ʿAli. el­-Kifāye fi ’İlmi’r-Rivāye. thk. Aḥmed ʿOmer. Beyrūt: Dāru’l-Kitabi’l-ʿArabī, 1406.
• Ḫaṭṭābī, Ebū Süleymān Ḥamed b. Muḥammed. Aʿlāmu’l-ḥadīŝ. thk. Muḥammed b. Saʿd. 4 Cilt. Mekke: Cāmiʿatu Ummi’l-ḳurā, 1409.
• Hererī, Muḥammed el-Emīn el-. el-Kevkebu’l-Vahhāc Şerḥu Ṣaḥīḥ-i Müslim b. el-Haccāc. 26 Cilt. Mekke: Daru’l-Minhac, 1. Basım, 1409.
• İbn Abdisselām, İzzeddin İbn Abdisselām. Ḳavāʿidü’l-Aḥkām. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Kulliyāt el-Ezheriyye, 1991.
• İbn Cevde, Yūsuf b. Cevde. Menhecu’l-İmām ed-Dāreḳuṭnī fi Naḳdi’l-Hadīŝ fi Kitābi’l-ʿİlel. Dāru’l-Muḥaddiŝīn, 1343.
• İbn Ebī Şeybe, Ebū Bekr b. Ebī Şeybe ʿAbdullāh b. el-ʿAbsī. el-Kitābu’l-Musannef fi’l-Eḥādīŝ ve’l-ʾĀŝār. 7 Cilt. Riyad: Mektebu’-r-Ruşd, 1409.
• İbn Ebī Şeybe, Ebū Bekr b. Ebī Şeybe ʿAbdullāh b. el-ʿAbsī. Kitābu’l-İmān. y.y.: Mektebetu’l-İslāmī, 1983.
• İbn Emīr-i Hacc, Ebū ʿAbdullāh Şemsuddīn Muḥammed b. Muḥammed. et-Taḳrīr ve’t-Taḥbīr ʿala Taḥrīri’l-Kemāl b. Humām. 3 Cilt. y.y.: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1403.
• İbn Ḥacer, Ebū’l-Faḍl Aḥmed b. ʿAlī b. Muḥammed b. Aḥmed el-ʿAsḳalānī. en-Nuket ʿalā Kitāb-i İbni’ṣ-Ṣalāḥ. thk. Rabīʿ b. Hādī ʿUmeyr. Suʿūdī ʿArabistān: Imādetu’l-Baḥŝi’l-ʿİlmī, 1404.
• İbn Ḥacer, Ebū’l-Faḍl Aḥmed b. ʿAlī b. Muḥammed b. Aḥmed el-ʿAsḳalānī. Fetḥu’l-Bārī Şerḥu Saḥīḥi’l-Buḫārī. 13 Cilt. Beyrūt: Dāru’l-Maʿrife, 1379.
• İbn Hubeyre, İbn Hubeyre, Yahyā b. Hubeyre b. Muḥammed. el-İfṣāḥ ʿan meʿāni’ṣ-ṣıḥāḥ. thk. Fu˙ād Abdu’l-muʿnim,. 8 Cilt. Dāru’l-vaṭan, 1417.
• İbn Māce, Ebu Abdillah Muḥammed b. Yezid. es-Sunen. thk. Muḥammed Fuˈād. 2 Cilt. y.y.: Dāru İḥyāi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, t.y.
• İbn Munebbih, Hemmām b. Munebbih Ebū Uḳbe es-Sanʿānī. Saḥīfetu Hemmām b. Munebbih. thk. ʿAlī Ḥasen ʿAlī ʿAbdulḥamīd. Beyrūt: el-Mektebu’l-İslāmī, 1407.
• İbn Neccār, Takiyu’d-din Ebu’l-Bekā Muḥammed b. Aḥmed. Şerhu’l-Kevkebi’l-Munīr. thk. Muḥammed ez-Zuheyli. 4 Cilt. Mektebetu’l-ʿubeykȃn, 1418.
• İbn Ruşd, Ebu’l-Velīd Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed el-Ḳurṭubī. Bidāyetu’l-Muctehid ve Nihāyetu’l-Muḳteṣid. 4 Cilt. Kahire: Dāru’l-Ḥadiŝ, 1425.
• İbn Saʿd, Ebū ʿAbdullāh Muḥammed b. Saʿd b. Menīʿ. eṭ-Ṭabaḳātu’l-Kubrā. thk. İḥsan ʿAbbās. 8 Cilt. Beyrūt: Dāru Sādir, 1388.
• İbn Vehb, Ebū Muḥammed ʿAbdullāh b. Vehb b. Muslim el-Mısrī el-Ḳureşī. el-Muvaṭṭāʾ. thk. Hişām İsmāʿil es-Sīnī. Demmām: Dāru İbni’l-Cevzī, 1420.
• İbn ʿᾹşūr, Muḥammed b. Muḥammed et-Ṭāhir. Keşfu’l-Muġaṭṭa mine’l-Meʿānī ve’l-Elfāẓi’l-vakiʿa fi’l-Muvaṭṭa. Dāru’s-seḥnūn ve Dāru’s-selām, 1428.
• İbn ʿᾹşūr, Muḥammed b. Muḥammed et-Ṭāhir. Meḳāṣıdu’ş-Şerīʿa el-İslāmiyye. 3 Cilt. Kaṭar: Vezāretu’I-Evḳāf ve’s-Şu՛ūnil-İslāmiyye, 1425.
• İbnu’l-Cevzī, Cemālu’dīn ʿAbdurraḥmān. el-Mevẕūʿāt. thk. ʿAbdurraḥmān. 3 Cilt. Medīne: Mektebetu’s-selefiyye, 1388.
• İbnu’t-Turkmānī, Ebu’l-Ḥasan ʿAlāʾed-Dīn ʿAlī b. ʿOŝmān b. İbrāhīm b. Musṭafā el-Mārdīnī. el-Cevheru’n-Naḳī ʿalā Süneni’l-Beyhaḳī. 10 Cilt. Dāru’l-Fikr, ts.
• Kalʿaci, Muḥammed Kalʿaci-Hāmid Sādık. Muʿcemu Luġati’l-fuḳahā. Dāru’n-Nefāis, 1408.
• Kandemir, M. Yaşar. “Mevzû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 493-496. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ḳarāfī, Ebu’l-ʿAbbās Şihābu’d-din. Şerḥu Tenḳīḥi’l-Fuṡūl. thk. Ṭahā ʿAbdu’r-Rāuf. y.y.: Şirketu’t-Ṭıbāʿatı’l-Fenniyyeti’l-Mutteḥide, 1393.
• Kasım el- Ümri, Muhammed Ali. “Hadisçiler Nezdinde Tenkid Yöntemin Özellikleri”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (2017), 33-69.
• Kaṣṭalānī, Aḥmed b. Muḥammed. İrşādu’s-sāri li şerḥi Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. 10 Cilt. Mısır: Maṭbaʿatu’l-kubrā el-emiriyye, 7. Basım, 1323.
• Keleş, Ahmet. SÜNNET Yeni Bir Usul Denemesi. Istanbul: Insan Yayinlari, 2015.
• Kenanoğlu, Macit. Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik, 2007.
• Kırbaşoğlu, Hayri. Alternatif Hadis Metodolojisi. Ankara: OTTO Yayınları, 2013.
• Koşum, Adnan. “İslam Hukukunda Hayvanların Yaşama Haklari Bağlaminda Köpekleri̇n Öldürülmeleri̇ Sorunu”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 26/1 (2015), 299-309.
• Kutluer, İlhan. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/503-519. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Maġribī, el-Ḥuseyn b. Muḥammed. el-Bedru’t-Temām Şerḥu Buluġi’l-Merām. thk. ʿAli b. ʿAbdillāh. 10 Cilt. y.y.: Dāru’l-hicr, 1428.
• Maḳdisī, Ebū Muḥammed ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Ḳudāme el-Cemāʿīlī. Ravḍatu’n-Nāẓır ve Cennetu’l-Munāẓır fī Usūli’l-Fıkh ʿalā Meẕhebi’l-İmām Aḥmed b. Ḥanbel. 2 Cilt. y.y.: Muessesetu’r-Reyyān, 1423.
• Maʿmer, Maʿmer b. Rāşid, Ebū ʿUrve Maʿmer b. Rāşid el-Ezdī. el-Cāmiʿ. thk. Ḥabību’r-Raḥmān el-ʾAʿẓamī. 2 Cilt. Pakistan: el-Meclisu’l-ʿİlmī, 1403.
• Mubārekfūrī, el-Mubārekfūrī el-, Ebū’l-Ḥasan ʿUbeydullāh b. Muḥammed el-Mubārekfūrī. Mirātu’l-mefātiḥ Şerḥu Mişkāti’l-meṣābih. 9 Cilt. Hindistān: İdāretu’l-buḥūŝi’ş-ʿilmiyye, 1404.
• Mueyyid, Mueyyid Ḥamdān Mūsā. “Es̠eru Meḳāṣıduş-şerīʿa fī Tercīhi beyne Nuṣūṣi’l-Muteʿāriẕa: Dirāse Uṣūliyye Tatbīḳiyye”. Mecelletu Cāmiʿatiş-Şāriḳa 1/17 (2020).
• Muḥammed el-Fāsī, Muḥammed b. Ḥassān. el-Fikru’s-Sāmī fī Tārīḫi’l-Fiḳhi’l-İslāmī. 2 Cilt. Beyrūt: Dāru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 1416.
• Munāvī, Zeynuddīn ʿAbdurra˙ūf b. Tāci’l-ʿārifīn. Feyẓu’l-ḳādir şerḥ el-Cāmiʿ eṣ-Ṣaġīr. 6 Cilt. Mısır: Mektebetu’t-ticāriyye el-kubrā, 1356.
• Nazlıgül, Habil. “Sünnetin/Hadilerin Günümüze Taşınmasında Buluşulacak Ortak Nokta Ne Olmalı?” I. Uluslararası Hadis İhtisas Sempozyumu:“Hadislerin Güncel Değeri". ed. Yusuf Suiçmez. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2014.
• Nīsābūrī, en-, Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlī. Esbābu’n-Nuzūl. thk. Kemāl Besyūnī Zaġlūl. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1411.
• Nūru’d-dīn b. Muḫtār el-Ḫadimī. ʿİlmu Mekāsidi’ş-şerīʿa. Riyad: Mektebetu’l-ʿubeykān, ts.
• Nuʿmānī, Ebū Ḥafs Sirācu’d-Dīn ʿOmar b. ʿAlī b. ʿĀdil el-Ḥanbelī en-Nuʿmānī en-. el-Lubāb fī ʿUlūmi’l-Kitāb. thk. ʿĀdil Aḥmed ʿAbdulmevcūd - ʿAlī Muḥammed Muʿavviḍ. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419.
• Öktem, Ülker. “Evrensel Bir Etik Mümkün müdür?” Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi 11 (24 Temmuz 2019), 44-51.
• Peterková, E. “Thomas Reid and Notion of Common Sense”. Ostium 4 (Ekim 2015), 9-9.
• Rāġib, Ebū’l-Ḳāsım el-Ḥuseyn b. Muḥammed. eẕ-Ẕerīʿa ilā Mekārimi’ş-Şerīʿa. thk. Ebu’l-Yezīd Ebū Zeyd el-ʿAcemī. Ḳahire: Dāru’s-Selām, 1428.
• Rāzī, Ebū ʿAbdullāh Muḥammed b. ʿOmer et-Teymī er-. Mefātīḥu’l-Ġayb. Beyrūt: Dāru İḥyāi Turāŝi’l-ʿArabī, 1421.
• Sehārenpūrī, Ḥalīl b. Aḥmed b. Mecīd. Beẕli’l-mechūd fi Ḥalli Sünen Ebī Dāvud. thk. Taḳiyuddīn en-Nedvī. 14 Cilt. Hindistān: Merkez Şeyḫ Ebīl-Ḥasan en-Nedvī, 1427.
• Seki, Abdullah Oğuz. Hz. Peygamber’in hadislerinde çevre bilinci. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Suiçmez, Yusuf. “Abrogation in Hadīth”. Journal of Hadith Studies 10/1 (2012), 35-58.
• Sui̇çmez, Yusuf. “Hadisin Güncellestirilmesi ve Yorumun Hadislesmesi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 7/2 (Aralık 2009), 63-84.
• Sui̇çmez, Yusuf. “Hanefî Fıkıh Usûlü ve Hadis Usûlüne Göre Manevî İnkıtâ‘ ve İttisâl”. Hadis Tetkikleri Dergisi 14/2 (30 Aralık 2016), 77-94.
• Suiçmez, Yusuf. “Maqāsidu’s-Shari’a Thought And Its Potentıal Contribution To The Development Of Basic Human Rights And Freedoms”. International Symposium on Common Values. ed. Yunus İbrahimoğlu vd. Ankara: TÖYEV, 2017.
• Suiçmez, Yusuf. Sahabe ve Tabiin Sözlerinin Hz. Peygamber’e Nispeti. Ankara: OTTO Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Suiçmez, Yusuf. “State of Nature Theories and Their Reflections on Education Policies”. Procedia - Social and Behavioral Sciences 1/1 (2009), 1936-1938.
• Şāfiʿī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. İdrīs. el-Ummu. 8 Cilt. Beyrūt: Dāru’l-Maʿrife, 1410.
• Şāfiʿī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. İdrīs. Tefsīru’l-ʾİmām eş-Şāfiʿī. 3 Cilt. Suʿūdī ʿArabistān: Dāru’t-Tedmuriyye, 1427.
• Şāh Veliyullāh, İbn ʿAbdi’r-rāḥim ed-Dihlevī. Ḥuccetu’l-lahi’l-bāliġa. thk. es-Seyyid Sābık. 2 Cilt. Beyrūt: Dāru’l-ceyl, 1426.
• Şāṭibī, İbrāhīm b. Mūsā. el-İʿtiṣām. thk. Selīm b. ʿİd. 2 Cilt. Suʿūdī ʿArabistān: Dār İbn ʿAffān, 1432.
• Şāṭibī, İbrāhīm b. Mūsā. el-Muvāfakāt. 7 Cilt. y.y.: Dāru İbn ʿAffān, 1417.
• Şentürk, Recep. “Farklı Dünya Medeniyetlerinde İnsan Hakları: İnsan Hakları Bildirgelerine Dayalı Karşılaştırmalı Bir İnceleme”. Kuran ve Tefsir Araştırmalı 15, Kuran ve Sünnet’e Göre Temel İnsan Hakları Tartışmalı İlmi Toplantı, 21-22 Aralık 2013. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Şevkanī, Muḥammed b. ʿAlī b. Muḥammed el-Yemenī. es-Seylu’l-Cerrārü’l-Mütedeffiḳ ʿalâ Ḥedâiḳi’l-Ezhār. y.y.: Dāru İbn Ḥazm, t.y.
• Şevkānī, Muḥammed b. ʿAlī b. Muḥammed el-Yemenī. Neylu’l-Evṭār. thk. ʿİṣāmu’d-Dīn. 8 Cilt. Mısır: Dāru’l-Ḫadīŝ, 1413.
• Şeybānī, Ebū ʿAbdullāh Muḥammed b. el-Ḥasen. el-Ḥucce ʿalā Ehli’l-Medīne. thk. Mehdī Ḥasen. 4 Cilt. Beyrūt: ʿĀlemu’l-Kutub, 1403.
• Şeyhulislam, Şeyhulislam Musa Kazım Efendi. Külliyat-ı Şeyhülislam Musa Kazım: Dini, ictimai makaleler. İstanbul: Evkaf-ı İslamiyye Matbaası, 1918.
• Şirbīnī, Şemsu’d-dīn Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫaṭīb eş-Şirbīnī eş-. Muġnī’l-Muḥtāc ilā Maʿrifeti Meʿānī Elfāẓi’l-Minhāc. 6 Cilt. Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1415.
• Ṭaḥāvī, Ebū Caʿfer Aḥmed b. Muḥammed el-Mısrī. Şerḥu Meʿāni’l-Āŝār. 5 Cilt. Ālemu’l-Kutub, 1414.
• Ṭaḥāvī, Ebū Caʿfer Aḥmed b. Muḥammed el-Mısrī eṭ-Ṭaḥāvī eṭ-. Muḥtaṡaru İḥtilāfi’l-ʿUlemā. thk. İhtisar: Ebu Bekr Aḥmed b. Ali el-Cessas. 5 Cilt. Beyrūt: Dāru’l-Beşairi’l-İslāmiyye, 1417.
• Ṭībī, Şerefu’d-dīn el-Ḥüseyin b. ʿAbdillāh. Şerḥu’ṭ-Ṭībī ʿalā Mişkāti’l-Meṣābīh. thk. ʿAbdu’l-Ḥamīd. 13 Cilt. Riyad: Mekte-betu Nezār Mustṭafā el-Bāz, 1417.
• Ṭūfī, Süleymān b. ʿAbdu’l-Ḳavī et-. Şerḥu Muḫtaṣari’r-Ravḍā. thk. ʿAbdullah et-Turkī. Muessesetu’r-risāle, 1407.
• Tuksal, Hidayet Ş. Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Kitabiyat, 2000.
• Uŝaymin, Muḥammed b. Ṣalīḥ el-. Fetḥu ẕi’l-Celāli ve’l-İkrām bi-Şerḥi Buluġi’l-Merām. thk. Ṣubḥī b. Muḥammed ve Ummu İsrā. 6 Cilt. y.y.: Mektebetu’l-İslāmiyye li’n-Neşri ve Tevzīʿ, 1427.
• Ülker, Gürkan. Hukuk Sosyolojisine Giriş. Ankara: Siyasal Kitabevi, 10. Basım, 2019.
• Ünal, Yavuz. “Hadis Tesbit Sisteminin Doğuş ve Gelişim Seyri Üzerine”. Hadis Tetkikleri Dergisi 1/2 (30 Aralık 2003), 7-42.
• Yavuz, Adil. “Barış ve Huzurun Sağlanmasında Nebevi Sünnetin Evrensel Boyutu”. I. Uluslararası Hadis İhtisas Sempozyumu:“Hadislerin Güncel Değeri” 27-28 Nisan 2012. ed. Yusuf Suiçmez. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2014.
• Yemenī, Ebū ʿAbdullāh Muḥammed b. İbrāhīm b. ʿAlī el-Yemenī. el-ʿAvāṣım ve’l-Ḳavāṣım fi’ẑ-Ẕebb ʿan Sunneti Ebī’l-Ḳāsım. Beyrūt: Muessesetu’r-Risāle li’t-Ṭıbāʿa ve’n-Neşr ve’t-Tevzīʿ, 1415.
• Yıldırım, Enbiya. Hadiste metin tenkidi: tarihi süreç, yeni yaklaşımlar. İstanbul: Rağbet, 2009.
• Yılmaz, Hüseyin. “Bir İş Ahlâkı Sorunu Olarak ‘sömürü’ ve Toplumsal Zararları: Dinî/eğitsel Bir Yaklaşım”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/1 (2009), 11-33.
• Yılmaz, Ömer. Makāsıd Düşüncesinin Ortaya Çıkışı ve İlk Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. baskı., 2011.
• Yücel, Ahmet. “Hz. Peygamber’in Cihad Anlayışı ve Kültüre Yansımaları (Cihad Hadisleri ve Değerlendirmesi)”. İslam Kaynaklarında, Geleneğinde ve günümüzde Cihad. ed. Ahmet Ertürk. İstanbul: Kuramer, 2016.
• Zerkeşī, Ebū ʿAbdullāh Muḥammed b. ʿAbdullāh b. Bahādır. el-Baḥru’l-Muḥīṭ fī ʾUsūli’l-Fıḳh. 8 Cilt. Dāru’l-Kutubī, 1. Basım, 1414.
• Zerkeşī, Ebū ʿAbdullāh Muḥammed b. ʿAbdullāh b. Bahādır. en-Nuket ʿalā Muḳaddimeti İbni’ṣ-Ṣalāḥ. thk. Zeynulʿābidīn b. Muḥammed. 3 Cilt. Riyad: Eḍvāu’s-Selef, 1. Basım, 1419.
• Zerkeşī, Ebū ʿAbdullāh Muḥammed b. ʿAbdullāh b. Bahādır. Teşnīfu’l-Mesāmiʿ bi Cemʿi’l-Cevāmiʿ li Tacuddīn es-Subkī. thk. Seyyid ʿAbdulʿazīz ve ʿAbdullāh Rabīʿ. 4 Cilt. Mektebetu Ḳurṭubā li’l-Baḥŝi’l-ʿİlmiyyi ve İḥyā-i Türāŝ, 1418.
• Ziyād Muḥammed. Mekāṣidu’ş-şerīʿa el-İslāmiyye. Beyrūt: Muessesetu’r-risāle, 2004.