Ahiret İnancı Bağlamında Ölüm Kaygısı ve Yasla Başa Çıkma

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 434 - 469, 31.12.2024

Fatma Nur Bedir , Özden Kanter

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2024.10.2.04

Öz

Ölüm, her canlının mutlaka yaşayacağı temel ve evrensel bir deneyimdir. Ölüm anında ve ölümden sonra ne olacağı ile ilgili bilinmezlik konunun kaygı verici olmasına sebep olabilmektedir. Ölüm karşısında çaresiz hisseden birey bu stresle başa çıkmak için çeşitli yöntemler kullanmaktadır. Dinî inanç ve ritüeller; özellikle ahiret inancı bu yöntemlerdendir. Ahiret kavramı ölümden sonraki yaşama ve ölen kişinin ruhunun ölümden sonra da varlığını devam ettireceğine dair bir açıklama sağlar. Ancak bu inançların etkisi, bireyin inançlarına, kültürel arka planına ve kişisel deneyimlerine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Bu çalışmanın konusu ahiret inancının ölüm kaygısı ve yasla başa çıkma yöntemleri üzerindeki etkilerini incelemektir. Bu bağlamda, ölüm kaygısının inançlı ve inançsız bireylerde nasıl farklılık gösterdiğinin ve ahiret inancına sahip olmanın ya da olmamanın yas sürecini nasıl etkilediğinin, her iki grup açısından karşılaştırmalı olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı bu çalışmada veri toplama aracı olarak yarı-yapılandırılmış mülakat tekniği kullanılmıştır. Katılımcılar amaçlı örneklem ve kartopu örneklem yöntemleri ile belirlenmiştir. Mülakatlardan elde edilen veriler içerik analizi ve betimsel analiz metotları ile incelenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre inançsız bireyler, ölümün doğal bir süreç olduğunu kabul ederek daha hedonist bir yaklaşım sergilemektedirler. Ölüm kaygıları daha çok “geride bırakılanlar, sevilenlerin ölümü, yok olma korkusu, acı çekme korkusu ve ölümün zamanı, yeri ve şekli” gibi konularda yoğunlaşmaktadır. İnançlı bireyler de aynı kaygıları taşımanın yanında ek olarak ahirete hazırlık ve kabir azabı gibi dinî temelli korkular yaşamaktadır. İnançsız bireyler “dikkat dağıtarak, kaybedilen kişiyi anarak ve yalnız kalarak” yas süreciyle başa çıkmaya çalışmakta iken inançlı katılımcılar bunların dışında “inkâr etmek, dua etmek ve Kur’an okumak” gibi yöntemlerle yas sürecini yönetmektedir. Literatürün tersine cenaze ve defin ritüelleri inançlı ve inançsız bireylerde yaslı kişinin ihtiyacı olan mahremiyet ve sükuneti ihlal edip dikkat dağıtarak olumsuz duygulara yol açabilmektedir. Bununla birlikte bir yakınını kaybeden kişi, ailedeki rollerin değişmesiyle daha fazla stres ve keder hissedebilmektedir; çünkü sevilen kişinin kaybıyla birlikte çocukluk anıları, yaşam tarzı, kimlik, yakınlık, anlam duygusu ve güvenlik gibi birçok önemli şey de kaybedilmiş olur. Bunun yanı sıra ölümle yüzleşmenin kişisel gelişimi ve dönüşümü destekleyebileceği de ulaşılan sonuçlar arasındadır. Bir yakını kaybetmek her ne kadar acı verici bir deneyim olsa da hissedilen keder ve üzüntü büyümeyi ve gelişmeyi teşvik edebilir. İnançlı ve inançsız bireylerin ölüm ve yas sürecine bakış açıları farklılık gösterse de her iki grup dünyadan kopmama isteği taşımaktadır. Bunun yanında, yas sürecinde duygusal ve sosyal desteğin niteliğinin önemli olduğu vurgulanabilir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Kelam, Ölüm, Ahiret, Başa çıkma

Etik Beyan

Etik onay, Hitit Üniversitesi, Girişimsel Olmayan Araştırmalar Etik Kurulu tarafından verilmiş olup 30.04.2024 tarihli ve 2024-11 numaralıdır.

Teşekkür

Katkılarından dolayı katılımcılar ile görüşleriyle çalışmamızı destekleyen Dr. Öğr. Üyesi Elif Büşra Kocalan'a teşekkür ederiz.

Death Anxiety and Coping with Grief in the Context of Belief in the Hereafter

Öz

Death is a fundamental and universal experience for every living being. The uncertainty of what happens at the moment of death and what happens after death can make the subject a source of anxiety. Individuals who feel helpless in the face of death use various methods to cope with this stress. Religious beliefs and rituals, especially belief in the afterlife, are among these methods. The concept of afterlife provides an explanation for life after death and that the soul of the deceased will continue to exist after death. However, the impact of these beliefs may vary depending on the individual’s beliefs, cultural background and personal experiences. The subject of this study is to examine the effects of belief in the afterlife on death anxiety and coping with grief. In this context, it was aimed to examine comparatively how death anxiety differs in believers and non-believers and how having or not having a belief in the afterlife affects the grief process in terms of both groups. In this study, in which qualitative research method was used, semi-structured interview technique was used as a data collection tool. Participants were selected through convenience sampling, purposeful sampling and snowball sampling methods. The data obtained from the interviews were analyzed by content analysis and descriptive analysis methods. According to the results obtained, non-believers exhibit a more hedonistic approach by accepting that death is a natural process. Their concerns about death are mostly concentrated on issues such as “those left behind, death of loved ones, fear of extinction, fear of suffering and the time, place and manner of death”. In addition to having the same concerns, believers also experience religious-based fears such as preparation for the hereafter and grave torment. While non-believers try to cope with the grief process by “distracting themselves, remembering the deceased and being alone”, believers manage the grief process by “denying, praying and reading the Qur’an”. Contrary to the literature, funeral and burial rituals can cause negative emotions in believers and non-believers by violating the privacy and calmness that the bereaved person needs and distracting them. However, the person who loses a loved one may feel more stress and grief with the change of roles in the family; because with the loss of a loved one, many important things such as childhood memories, lifestyle, identity, closeness, sense of meaning and security are also lost. It was also found that facing death can support personal development and transformation. Although the loss of a loved one can be a painful experience, the grief and sadness felt can encourage growth and development. Even though the perspectives of believers and non-believers on death and the mourning process differ, both groups have a desire not to be cut off from the world. While non-believers develop more rational and hedonistic approaches to death, believers try to cope with death through religious beliefs and rituals. No psychological disturbance was observed in both groups after the losses. In addition, it can be emphasized that the quality of emotional and social support is important.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Theology, Death, Hereafter, Coping

Etik Beyan

Ethical approval was granted by Hitit University, Non-Interventional Research Ethics Committee and dated 30.04.2024 and numbered 2024-11.

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan. Halkbilim Terimleri Sözlüğü. TDK Yayınları, 1978.
• Alparslan, Kenan. "Ölüm Kaygısı ve Dindarlık Arasındaki İlişki Üzerine Bir Değerlendirme". Dini Araştırmalar 25/63 (2022), 529-552. http://doi.org.10.15745/da.1171650
• Beit-Hallahmi, Benjamin - Argyle, Michael. The Psychology of Religious Behaviour, Belief and Experience. London: Routledge, 1997.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat, 2017.
• Champdor, Albert. Eski Mısır’ın Ölüler Kitabı. çev. Suat Tahsuğ. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 1984.
• Çığ, Muazzez İlmiye. Gılgameş Tarihte İlk Kral Kahraman. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2015.
• Çınar, Mehmet. "Yas Psikolojisi: Yas ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Araştırma". Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 12/2 (2017), 57-74.http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11315
• Creswell, J. W. Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. çev. Ed. Selçuk Beşir Demir. Ankara: Eğiten Kitap, 2017.
• Erikson. E. H. Identity: Youth and Crisis. New York: W.W. Norton Company, 1968.
• Erikson, E. H. Childhood and Society. London: Paladin Grafton Books, 1977.
• Fahreddin Râzî. et-Tefsîrü’l-Kebîr, thk. Seyyid İmrân. 1. Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1433/2012.
• Fazlur Rahman. Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999.
• Genlik, Özge. Yas Süreci ve Yas Sürecindeki Kişilerin Depresyon ve Anksiyete Düzeylerinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Arel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Gorer, Geoffrey. Death, Grief and Mourning in Contemporary Britain. London: Cresset, 1965.
• Gülfil, Derya. Ateizmin Psikolojisi. Ankara: Maarif Mektepleri, 2019.
• Hansen, William. Yunan ve Roma Mitolojisi. çev. Ümit Hüsrev Yolsal. İstanbul: Say Yayıncılık, 2018.
• Hökelekli, Hayati. Ölüm, Ölüm Ötesi Psikoloji ve Din. İstanbul: Dem Yayınları, 2017.
• Işık, Zehra. Sen Öldün Ben Büyüdüm. İstanbul: Açılım Kitap, 2015.
• Işık, Zehra. Ölümle Büyümek. İstanbul: İz Yayıncılık, 2022.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. Ankara: Kevser Yayınları, ts.
• İbn Kuteybe. Te’vîlü Müşkili’l-Kur’an. Kahire: Daru’t-Turâs, 1973.
• Jong, Jonathan vd. "The Religious Correlates of Death Anxiety: A Systematic Review and Meta-Analysis". Religion, Brain & Behavior 8/1 (2018), 4-20. https://doi.org/10.1080/2153599X.2016.1238844
• Kaçar, Erman. "Öznenin Trajedisi: Aynanın Ötesine Geçmek". Dört Öge 15 (2019), 75-84.
• Kanter, Özden. İslam’da Kelâma Semantik Yaklaşım Ve Rağıb El-Isfehânî’nin Kelâm Anlayışı. İstanbul: Ma’ruf Yayınları, 2017.
• Karaca, Faruk. Ölüm Psikolojisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Kramer, Samuel Noah. Sumerian Mythology. Globalgreyebooks, 1961.
• Kübler-Ross, Elisabeth. On Death and Dying: What the Dying Have to Teach Doctors, Nurses, Clergy and Their Own Families. UK: Routledge, 2009.
• Kübler-Ross, Elisabeth – Kessler, David. On Grief and Grieving: Finding the Meaning of Grief +Through the Five Stages of Loss. New York: Scribner, 2005.
• Lacan, Jacques. “The Mirror Stage as Formative of The I Function as Revealed in Psychoanalytic Experience”. çev: Bruce Fink. Écrits. 75-81. New York: W.W.Norton&Co, 2006.
• Langdon, Stephen Herbert. The Mythology of All Races. Coopher Square Publishers, 1964.
• Maxwell, Joseph A. Nitel Araştırma Tasarımı; Etkili Bir Yaklaşım. çev. ed: Mustafa Çevikbaş. Ankara: Nobel Yay., 2018.
• Lee, Raymond M. Doing Research on Sensitive Topics. Devon: Sage Publication, 1993.
• Mâtürîdî Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd, trc. Bekir Topaloğlu. İsam Yayınları, 2015.
• Moss, M. S. - Moss, S. Z. "Death and Bereavement". Handbook of Aging and the Family. ed. R. Blieszner - V. H. Bedford. 422–439. London: Greenwood, 1995.
• Özçetin, Adnan. "Diyarbakır Bölgesinde Yas ve Din İlişkisi". Düşünen Adam The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences 13/1 (2000), 12-18.
• Paçacı, Mehmet. Kutsal Kitaplarda Ölüm Ötesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Parkes, Colin Murray. "Bereavement as a Psychosocial Transition: Processes of Adaptation to Change". Handbook of Bereavement: Theory, Research, and Intervention. ed. M. Stroebe vd. 91-101. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
• Parkes, Colin Murray - Prigerson, Holly. G. Bereavement: Studies of Grief in Adult Life. New York: Routledge, 2010.
• Râğıb el-İsfehânî. el-Müredât fî Garibi’l-Kur’an, thk. Muhammed Halil İ’tânî. Beyrut: Dâru’l Maarife, 1431/2010.
• Râğıb el-İsfehânî. el-İtikâdât. thk. Şimran el-Iclî. Beyrut, y.y., 1431/2010.
• Sami, Said. Ateistler de Yas Tutar. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2021.
• Sami, Said. "Covid-19 nedeniyle yakınlarını kaybeden bireylerde yas süreci ve dini başa çıkma". Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi (İLTED) 55 (2021), 421-444.https://doi.org/10.29288/ilted.888706
• Shuchter, Stephen. R. - Zisook, Sidney. "The Course of Normal Grief". Handbook of Bereavement: Theory, Research, and Intervention. ed. M. Stroebe vd. 23-43. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
• Volkan, Vamık D. - Zintl, Elizabeth. Life After Loss: The Lessons of Grief. London: Macmillan, 1993.
• Yağlı, Nurdan. "Salgın döneminde yas ve din ilişkisi üzerine psikososyal bir değerlendirme". Turkish Studies 15/6 (1994), 925-947. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.45119
• Yalom, Irvin. Staring at the Sun: Overcoming the Terror of Death. San Fransisco: Jossey-Bass, 2008.
• Yalom, Irvin. Existential Psychotherapy. USA: Basic Books, 1980.
• Yelboğa, Nurullah. "Kahramanmaraş Depremi Özelinde Travmatik Yas ve Sosyal Hizmetin Yas Danışmanlığı Müdahalesi". Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi 7/1 (2023), 97-121. http://dx.doi.org/10.30830/tobider.sayi.13.6