Diyanet İşleri Başkanlığı Hutbelerinde Gençler ve Gençlik Teması Üzerine Bir İçerik Analizi Çalışması

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 562 - 594, 31.12.2024

Semra Çinemre

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2024.10.2.08

Öz

Bu çalışmada gerek gençliğin önemi, değeri ve türlü sorunlarla iç içe bir dönem olması gerekse hutbelerin önemli bir iletişim ve irşat aracı olması düşüncesi ile hutbelerde gençliğin nasıl konu edildiğini ortaya koymak ve böylece hutbelerin toplumun gençlerle ilgili hangi konularda aydınlatılmasına katkısı olduğunu irdelemek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda nitel çalışma olarak planlanan makalede doküman analizi tekniği ile örnekleme alınan 2014 (son 6 ay)-2024 (ilk 6 ay) sürecini kapsayan 10 yıl içindeki 539 hutbe analiz edilmiştir. Veriler hem betimsel analiz hem de içerik analizi teknikleri ile çözümlenmiştir. On yıl içerisindeki hutbelerde genç kavramının mutlaka yer aldığı; bir yıl içerisindeki tüm hutbelerde kavramın en az 11, en fazla 57 kez geçtiği tespit edilmiştir. On yıl hutbeleri arasından 5 yılda birer hutbenin konusunun müstakil olarak gençlere/gençliğe tahsis edildiği görülmüştür. Hutbelerde gençlik ve gençler bir değer olarak ele alınmış; özellikle genç cemaat, içinde bulunduğu dönemin değerini ve bir fırsat olduğunu bilerek hayatını düzenlemesi noktasında irşat edilmiştir. Hutbelerde cemaat, gençliğin çeşitli karakteristik özellikleri ile ilgili sağlıklı ve kaynaklara uygun bir şekilde aydınlatılmıştır. Bu konudaki içeriklerin cemaat içerisinde yer alan gençlerin kendilerini tanıma ve anlamlandırmalarına, ebeveynlerin ve toplumun diğer kesimlerinin ise gençleri anlamasına ve bu anlayış ile onlara yaklaşmasına katkı sunacağı, bunun da gençlerle ilişkilerin geliştirilmesine katkı sunacağı söylenebilir. Hutbelerde gençleri tehdit eden çeşitli sorunlar hakkında cemaat aydınlatılmış, özellikle ailenin gençlerin bu tür tuzaklara düşmemesi için yapması gerekenler ortaya konulmuştur. Bu sorunlar arasından en yoğun olarak FETÖ ve diğer din istismarcıları ile zararlı alışkanlıklar konularının işlendiği tespit edilmiştir. Gençlerin zararlı alışkanlıklara yönelmelerinde anne-baba sevgisinden veya aile şefkatinden uzak kalmaları da bir sebep olarak gösterilerek ailenin bu noktadaki sorumluluğuna işaret edilmiştir. Hutbelerde gençlerin değerleri, kişiliği ve dünyası ile ilgilenmek, gençleri anlamak, onlarla ilgilenmek ve onlara değer vermek, gençlerin din eğitimi ile ilgilenmek, gençleri tehdit eden tüm zararlı unsurlara karşı gençlere rehberlik etmek gibi temalarda topluma geniş bir içerikte çeşitli tavsiyeler, telkinler ve mesajlar verildiği tespit edilmiştir. Bu hutbelerde aile başta olmak üzere toplumun geneline gençleri korumaya dönük sorumlulukları açıkça belirtilmiştir. Hutbelerde Allah’a itaat ve ibadet eden, iffet ve hürmet değerlerine sahip, güzel ahlaklı bir genç profilinin örnek olarak ortaya konulduğu görülmektedir. Bu örnekliğin yanı sıra gençlere İslam âleminin ümidi oldukları gibi büyük bir sorumlulukları olduğu belirtilmiştir. Ancak hutbelerde gençlerin bunu nasıl gerçekleştirebilecekleri, bu özellikleri elde etmişlerse bunu nasıl muhafaza edebileceklerine ilişkin yollar kendilerine gösterilmemiştir. Netice itibarıyla hutbelerin, aile başta olmak üzere toplumun genelini gençler ve gençlik hakkında farklı açılardan aydınlatmaya dönük içerikler barındırdığı sonucuna ulaşılabilir. Bununla birlikte çalışmada hutbelerin gençlik temasında bazı konuları ele almadığı tespit edilmiş olup hutbe içeriklerinin geliştirilmesine yönelik birtakım önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Yaygın Din Eğitimi, Diyanet İşleri Başkanlığı, Hutbe, Gençlik

A Content Analysis Study on the Theme of Youths and Youth Period at Khutbahs of the Presidency of Religious Affairs

Öz

At this study, it is aimed to reveal how youth is discussed at khutbahs, considering the importance, value and problems of youth and the fact that khutbahs are an important means of communication and guidance, and thus to examine which issues related to youth the khutbahs contribute to enlightening the society. In line with this purpose, the article was planned as a qualitative study and 539 khutbahs were analyzed within the 10-year period covering the period 2014 (last 6 months) - 2024 (first 6 months) with document analysis technique. The data were analyzed with both descriptive analysis and content analysis techniques. It was determined that the concept of youth was definitely included at the khutbahs in the 10 years sampled; the concept was mentioned at least 11 and at most 57 times in all khutbahs in a year. It was observed that among the 10 years of khutbahs the subject of one khutbah was allocated to youth in 5 years. At the khutbahs youth and young people were treated as values; especially the young congregation was guided to organize their lives by knowing the value of the period they were in and that it was an opportunity. At the khutbahs society is enlightened about various characteristic features of youth in a healthy and resource-based manner. It can be said that the content on this subject will contribute to the young people in the community to know and make sense of themselves, and to the parents and other segments of the society to understand the young people and approach them with this understanding, which will also contribute to the development of relationships with the young people. At the khutbahs society was enlightened about various problems that threaten young people, and especially what families should do to prevent young people from falling into such traps was revealed. Among these problems, it was determined that the most intense topics were FETÖ and other religious exploiters and harmful habits such as drugs. The fact that young people are far from parental love or family affection is also cited as a reason for them to turn to harmful habits, and the responsibility of the family in this regard is pointed out. It has been determined that in the khutbahs, various recommendations, suggestions and messages are given to the society in a wide range of themes such as being interested in the values, personality and world of young people, understanding young people, caring for them and valuing them, dealing with the religious education of young people, and guiding young people against all harmful elements that threaten young people. In these khutbahs, the responsibilities of the family and society in general to protect young people are clearly stated. In the khutbahs, it is seen that the profile of a young person who obeys and worships Allah, has the values of chastity and respect, and has good morals is presented as an example. In addition to this example, it is stated to the young people that they are the hope of the Islamic world and that they have a great responsibility. However, in the khutbahs, the young people are not shown how they can achieve this and how they can maintain these characteristics if they have acquired them. As a result, it can be concluded that the khutbahs contain content aimed at enlightening the society in general, especially the family, about young people and youth from different perspectives. However, it was determined in the study that the khutbahs did not address some issues in the youth theme and some suggestions were made for the development of the khutbahs contents.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Non-formal Religious Education, Presidency of Religious Affairs, Khutbah, Youth Period.

Kaynakça

• 2024 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı. Resmî Gazete 32350 (Mükerrer) (25 Ekim 2023). Erişim 11 Ağustos 2024. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/10/20231025M1-1.pdf
• Aybey, Salih. “Gençlik Dönemi Problemleri Karşısında Din Eğitimi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/3 (2022), 932-963. https://doi.org/10.17859/pauifd.1187261
• Bahadır, Abdülkerim. “Ergenlik Döneminde Dinî Şüphe ve Tereddütler”. Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi. ed. Hayati Hökelekli. 307-368. İstanbul: Dem Yayınları, 2006.
• Bal, Hüseyin. Nitel Araştırma Yöntemi. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2013.
• Baran, Aylin Görgün. “Genç ve Gençlik: Sosyolojik Bakış”. Gençlik Araştırmaları Dergisi 1/1 (2013), 6-25.
• Bayhan, Vehbi. Genç Kimliği. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2002.
• Bilgin, Nuri. Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi: Teknikler ve Örnek Çalışmalar. 3. Baskı Ankara: Siyasal Kitabevi, 2014.
• Can, İslam. “Türkiye Camilerinde Okutulan Hutbelerin Birlikte Yaşama Söylemleri Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme: Adana Örneği”. SEFAD 38 (2017), 507- 532.
• Çayır, Celal. “Ergenlerin Dini İnanç, Şüphe ve Dini Tutumları Üzerine Bir Araştırma”. Bilimname 28 (2014), 59-88.
• Çinemre, Semra. “Yaygın Din Eğitiminin Toplumu Din İstismarı Konusunda Aydınlatmaya Katkısı: Cuma Hutbeleri Üzerinden Bir İnceleme”. İlted: İlahiyat Tetkikleri Dergisi 56/2 (2021), 329-358. https://doi.org/10.29288/ilted.897605
• Demir, Mehmet. “Çevreye Minberden Bakmak: Cuma Hutbelerinde Çevre Sorununun Sunumu”. İnsan ve Toplum 2/3 (2012), 5-31.
• Demir, Zekiye. “Diyanet Hutbelerinde Kadın Söylemi”. Toplum Bilimleri Dergisi 7/14 (2013), 95-118.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü. “Yayınlarımız/Hutbeler”. Erişim 7 Temmuz 2024. https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/kategoriler/yayinlarimiz/hutbeler
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Diyanet İşleri Başkanlığı Gençlik Çalışmaları Yönergesi”. Erişim 8 Ağustos 2024. https://hukukmusavirligi.diyanet.gov.tr/Documents/Diyanet%20%C4%B0%C5%9Fleri%20Ba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20Gen%C3%A7lik%20%C3%87al%C4%B1%C5%9Fmalar%C4%B1%20Y%C3%B6nergesi.pdf
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Genelge 15 Temmuz 2016”. Erişim 17 Ağustos 2024. https://hukukmusavirligi.diyanet.gov.tr/Documents/15%20Temmuz%202016%20Genelgesi.pdf
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Stratejik Plan 2024-2028”. Erişim 8 Ağustos 2024. https://stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/Documents/2024-2028_YILI_STRATEJ%C4%B0K_PLAN.pdf
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun (Kanun No. 633). Resmî Gazete 12038 (22 Haziran 1965). Erişim 10 Eylül 2023 https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.633.pdf
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. Türkiye’de Dini Hayat Araştırması. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Diyanet Yayınları. “15 Temmuz Kitaplığı”. Erişim 17 Ağustos 2024. https://yayin.diyanet.gov.tr/Product/Index?category=176
• Diyanet Yayınları. “Din İstismarı ile Mücadele”. Erişim 17 Ağustos 2024. https://yayin.diyanet.gov.tr/Product/Index?category=2
• Doğan, Recai. “Cumhuriyet Öncesi Dönemde Yaygın Din Eğitimi Açısından Hutbeler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (1999), 491-533.
• Ecer, Münir - Şimşek, Eyüp. “Fâtımî Hutbelerinin Eğitim Açısından İncelenmesi: Bir İçerik Analizi Çalışması”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2022), 1-30.
• Ekici, Kübra Kamer. “Diyanet İşleri Başkanlığı Tarafından Uygulanan Gençliğe Değer Projesinin Din Eğitimi Kapsamında Değerlendirilmesi”. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 17 (Haziran 2022), 38-60.
• Er, Ali İhsan - Özdemir, Mücahit. “İslam İktisadı Söylemlerinin Cuma Hutbelerindeki Yeri”. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/2 (2019), 150-169.
• Gündüz, Muhammed Muhdi. “Gelişim Özellikleri Doğrultusunda Gençliğin Din Eğitimi”. Şarkiyat 12/4 (2020), 1092-1117. https://doi.org/10.26791/sarkiat.737971
• Hökelekli, Hayati. “Ergenlik Dönemi Dini Şüpheler”. Din Öğretimi Dergisi 14 (1988), 73-82.
• Hökelekli, Hayati. Çocuk, Genç, Aile Psikolojisi ve Din. İstanbul: DEM Yayınları, 2016.
• Kaya, Umut. “2017-2020 Yılları Arasında Yayımlanan Hutbelerle İlgili Bir Analiz”. Amasya İlahiyat Dergisi 17 (Aralık 2021), 221-258. https://doi.org/10.18498/amailad.989085
• Kaygın, Hüseyin - Yokuş, İslam. “Yaşam Boyu Değerler Eğitimi Kurumları Olarak Camiler: Hutbelerde Değerler Eğitimi”. International Journal of Sport Culture and Science 3/Special Issue 4 (2015), 476-485.
• Keyifli, Şükrü. “Cami İçi Din Eğitimi ve İletişimi Süreci Olarak Hutbeler”. Ekev Akademi Dergisi 17/55 (2013), 71-88.
• Kılavuz, Mehmet Akif. “Ergenlerde Özdeşleşme ve Din Eğitimi (Lise Öğrencileri Üzerinde Bir Araştırma)”. Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi. ed. Hayati Hökelekli. 251-305. İstanbul: Dem Yayınları, 2006.
• Kılıç, Murat. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Devlet ile Vatandaş Arasında Bir İletişim Aracı Olarak Hutbeler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 17/35 (Mart 2018), 137-166.
• Koç, Mustafa. “Gelişim Psikolojisi Açısından Ergenlik Dönemi ve Genel Özellikleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/17 (2004), 231-238.
• Köylü, Mustafa - Oruç, Cemil. Gençlik Dönemi Din Eğitimi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2023.
• Neuman, L. W. Toplumsal Araştırma Yöntemleri, Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. çev. Sedef Özge. 2 Cilt. Ankara: Yayın Odası, 7. Basım, 2006.
• Okumuş, Ejder. “Modern Toplumda Ahlâk ve Gençlik”. Gençlik Araştırmaları Dergisi 5/11 (2017), 79-100.
• Onay, Ahmet. “Diyanet Hutbelerinin Muhteva Analizi”. İslami Araştırmalar Dergisi 17/1 (2004), 1-13.
• Orhan. Gürsu. “Gençlik Dönemi İnanç Krizinin Psikolojik Kökenlerinin Analizi: Olgu Sunumu”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/3 (2022), 915-931. https://doi.org/10.17859/pauifd.1191763
• Patton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. çev. ed. Mesut Bütün - Selçuk Beşir Demir. Ankara: Pegem Akademi, 2014.
• Sak, Ramazan vd. “Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi”. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi 4/1 (2021), 227-250. https://doi.org/10.33400/kuje.843306
• SEKAM, Sosyal Ekonomik ve Kültürel Araştırmalar Merkezi. Türkiye’de Gençlik - Gençliğin Özellikleri, Sorunları, Kimlikleri ve Beklentileri. İstanbul: SEKAM Yayınları, 2013.
• TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. “İstatistik Veri Portalı”. Erişim 10 Ağustos 2024. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Nufus-ve-Demografi-109
• TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. “İstatistiklerle Gençlik, 2023”. Erişim 10 Ağustos 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Genclik-2023-53677
• Türkiye Cumhuriyet Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. “On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028)”. Erişim 8 Ağustos 2024. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/12/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028_11122023.pdf
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Kanun No. 2709). Resmî Gazete 17863 (18 Ekim 1982). Erişim 18 Ağustos 2024 https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf
• Ulusal Gençlik ve Spor Politikası Belgesi. Resmî Gazete 28541 (27 Ocak 2013). Erişim 11 Ağustos 2024. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/01/20130127-8-1.pdf
• Usta, Niyazi. “Yaygın Din Eğitimi Hizmetlerinin Zihniyet Değişimindeki Rolü -Hutbe ve Vaazların Zihniyet Değişimine Etkileri Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme-”. I. Din Hizmetleri Sempozyumu. ed. Mehmet Bulut. C. I, 468-473. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Yaman, Ömer Miraç. “Türkiye’de Gençlik Sosyolojisi Çalışmalarına Dair Bibliyografik Bir Değerlendirme”. Alternatif Politika 5/2 (2013), 114-138.
• Yıldırım, Ali – Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008.
• Yiğit, Yasin. “Modern Çağda Gençlik Problemleri ve Din Eğitimi”. İslam, Modernite ve Gençlik. ed. Seyfullah Kara-Salih Aybey-Tahir Aşirov. 307-324. İstanbul: İlahiyat Yayınları, 2021.