The State of the Islamic World in the Islamic Journal: The Case of India

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 79 - 96, 30.06.2025

Cafer Gezer

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2025.11.1.04

Öz

Among the many newspapers and magazines that began to be published in the Ottoman Empire after the proclamation of the Second Constitutional Monarchy, ‘Islam Mecmuası’ (The Islamic Journal) holds a special place. This magazine, which started to be published during the First World War, was one of the publications that drew attention to the political and social atmosphere of the period. Published with the financial support of the Committee of Union and Progress (İttihat ve Terakki Fırkası), the magazine had an Islamist perspective by defending the understanding of ‘a life with religion, a religion with life’. Islam Mecmuası differed from other journals of the period as a publication that combined the concepts of Islamic thought and nationalism and dealt with these two important themes in depth. Published under the editorship of Halim Sabit Şibay from Kazan, this magazine left important traces on the period with the contributions of important intellectuals such as Ziya Gökalp. Published between 12 February 1914 and 30 October 1918, Islam Mecmuası consisted of five volumes and sixty-three issues and was published every fifteen days. The journal offered a wide range of content by addressing many different topics. This content was not limited to religious and philosophical issues, but also included sociological, historical and cultural issues. Islam Mecmuası consists of sections such as Qur’ân al-Kerîm, Islam’s Necâatı, Kalam, Fiqh, Literature, Sociology, Islamic Women, and Islam Havâdisi. These chapters deal with important issues in both religious and social life and offer in-depth analyses to the readers. In particular, the section on the Islamic News attracted attention by conveying the developments in the Islamic world. The situation of Muslim peoples in a wide geography such as Anatolia, Central Asia, Russia, the Middle East and the Far East was discussed and their difficulties were brought to the agenda. In addition, the successes of the Ottoman army on the fronts during the First World War were announced in the magazine through official notices published by the Ottoman Headquarters. The victories in the Caucasus, Gallipoli and the Gulf were covered in the pages of the magazine in an attempt to raise the morale and motivation of the public. Since the war constituted the agenda of the period, the magazine also aimed to follow the developments on the fronts and publicise the heroism of the Ottoman soldiers. Islam Mecmuası, in its section Islam Havâdisi, dealt with the Muslim geography in general. It also discussed the situation of the Muslim people in India, criticised the oppressive British rule there and provided information on the rights and freedoms of Muslims in India. This shows that the journal was not only interested in the events within the Ottoman Empire, but also in the developments in the Islamic world on a global scale. The authors of the journal followed the social, political and cultural developments in various parts of the Islamic world and offered different perspectives to their readers. Islam Mecmuası was not only a religious publication, but also an important platform that analysed the social structure of the period and addressed socio-political developments. The magazine, which is an important source for understanding the ideological and political atmosphere of the period in which it was published, created a reformist perspective by combining themes such as nationalism and social justice as well as Islamist thought. In this respect, it has taken its place in the history of the Ottoman press as an important publication reflecting the cultural and social environment of the period.

Anahtar Kelimeler

History of Islam , Islam Majmu , India , Islamic World , Jihad , British

İslâm Mecmuası’nda İslâm Dünyasının Ahvali: Hindistan Örneği

Öz

II. Meşrutiyet’in ilanı sonrasında Osmanlı Devleti’nde yayımlanmaya başlayan birçok gazete ve dergi arasında, “İslâm Mecmuası” özel bir yer tutmaktadır. Birinci Dünya Savaşı yıllarında yayımlanmaya başlayan bu dergi, dönemin siyasi ve toplumsal atmosferine dönemin dikkat çeken yayınlarından biri olmuştur. İttihat ve Terakki Fırkası’nın mali desteğiyle yayımlanan dergi, “dinli bir hayat, hayatlı bir din” anlayışını savunarak İslâmcı bir bakış açısına sahip olmuştur. İslâm Mecmuası, özellikle İslâm düşüncesi ile milliyetçilik kavramlarını birleştiren ve bu iki önemli temayı derinlemesine işleyen bir yayın olarak dönemin diğer dergilerinden ayrılmaktadır. Kazanlı Halim Sabit Şibay’ın müdürlüğünde yayımlanan bu dergi, Ziya Gökalp gibi önemli fikir adamlarının katkılarıyla döneme önemli izler bırakmıştır. 12 Şubat 1914 ile 30 Ekim 1918 tarihleri arasında yayımlanan İslâm Mecmuası, beş cilt ve altmış üç sayıdan oluşmuş ve on beş günde bir yayımlanmıştır. Dergi, birçok farklı konuyu ele alarak geniş bir içerik sunmuştur. Bu içerik yalnızca dini ve felsefi meselelerle sınırlı kalmamış, aynı zamanda sosyolojik, tarihi ve kültürel konuları da kapsamıştır. İslâm Mecmuası, Kur’ân-ı Kerîm, İslâm’ın Necâtı, Kelam, Fıkıh, Edebiyat, Sosyoloji, İslâm Kadını ve İslâm Havâdisi gibi bölümlerden oluşmaktadır. Bu bölümler hem dini hem de toplumsal hayatta önemli meseleleri ele almış, okuyuculara derinlemesine analizler sunmuştur. Özellikle İslâm Havâdisi bölümü, İslâm dünyasında yaşanan gelişmeleri aktararak dikkat çekmiştir. Anadolu, Orta Asya, Rusya, Orta Doğu ve Uzak Doğu gibi geniş bir coğrafyada, Müslüman halkların durumları ele alınmış ve onların yaşadığı zorluklar gündeme getirilmiştir. Ayrıca Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusunun cephelerdeki başarıları, Osmanlı Karargâh-ı Umûmîsi tarafından yayımlanan resmi tebligatlar aracılığıyla dergide duyurulmuştur. Kafkasya, Çanakkale ve Körfez’deki zaferler, derginin sayfalarına taşınarak halkın moral ve motivasyonunu yükseltmeye çalışmıştır. Dergi, savaşın dönemin gündemini oluşturması nedeniyle aynı zamanda cephelerdeki gelişmeleri takip edip Osmanlı askerlerinin kahramanlıklarını duyurmayı amaçlamıştır. İslâm Mecmuası, İslâm Havâdisi bölümünde genel anlamda Müslüman coğrafyasını ele almıştır. Hindistan’daki Müslüman halkının durumunu da ele almış, İngilizlerin oradaki baskıcı yönetimini eleştirerek Hindistan’daki Müslümanların hakları ve özgürlükleri üzerine bilgiler vermiştir. Bu durum, derginin sadece Osmanlı içindeki olaylarla değil, küresel ölçekte İslâm dünyasındaki gelişmelerle de ilgilendiğini göstermektedir. Derginin yazarları, İslâm dünyasının çeşitli bölgelerinde yaşanan toplumsal, siyasi ve kültürel gelişmeleri takip etmiş ve okuyucularına farklı bakış açıları sunmuştur. İslâm Mecmuası, sadece dini bir yayın değil, aynı zamanda dönemin toplumsal yapısını analiz eden ve sosyo-politik gelişmeleri ele alan önemli bir platformdur. Yayımlandığı dönemin ideolojik ve politik atmosferini anlamak için önemli bir kaynak olan dergi, İslâmcı düşüncenin yanı sıra milliyetçilik ve sosyal adalet gibi temaları birleştirerek reformist bir bakış açısı oluşturmuştur. Bu yönüyle dönemin kültürel ve sosyal ortamını yansıtan önemli bir yayın olarak Osmanlı basın tarihinde yerini almıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi , İslâm Mecmuası , Hindistan , İslâm Dünyası , Cihat , İngilizler

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. İttihat ve Terakki. çev. Nuray Yavuz. İstanbul: Kaynak Yayınları, 1999.
• Bayram, Aydın. "20. Yüzyılın Başında Londra’da Bir İslâm Misyoneri: Hoca Kemaleddin ve Woking Müslim Misyonu." Akademik-Us İlahiyat Araştırmalar Dergisi 1/2 (2017), 204.
• Bakırcı, Mustafa. İkinci Meşrutiyet Dönemi İslâm Mecmuası’nda Din Sosyolojisi Konularıyla İlgili Tartışmalar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Bakırcı, Mustafa. "II. Meşrutiyet Dönemi Din Sosyolojisinin Önemli Bir Kaynağı: İslâm Mecmuası (1914-1918)". Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2004), 179.
• Basri Çantay, Hasan. Âkifname. İstanbul: Ahmet Sadi Matbaası, 1966.
• Çetinsaya, Gökhan. II. Abdülhamid Döneminin İlk Yıllarında İslam Birliği Hareketi (1876-1878). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Çavdar, Tuba. "İslâm Mecmuası". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/53. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Çavdar, Tevfik. İttihat ve Terakki. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Demir, Kenan. "Osmanlı’da Dergiciliğin Doğuşu ve Gelişimi (1849-1923)". Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9 (Nisan 2016), 100.
• Efe, Âdem. "Sebîlürreşâd". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/251. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Gezer, Cafer. İslâm Mecmuası'nda İslâm Dünyası (1914-1918). Kahramanmaraş: SAMER Yayınları, 2024.
• Güler, Ruhi. İslâm Mecmuası (1914-1918) ve İçeriği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Gömeç, Saadettin. Hindistan’da Türkler. Ankara: Berikan Yayınevi, 2013.
• Kara, İsmail. İslâmcı Söylemin Kaynakları ve Gerçeklik Değeri, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Kutlutürk, Cemil. Hint Düşüncesinde İslâm Algısı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019.
• Küçük Sevil, Hülya. İttihat ve Terakki Döneminde İslâmcılık Hareketi (1908-1914). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi, 2005.
• Maqbul Ahmad, Sayyıd. "Bombay". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/280. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Muhammed b. Abdilcebbâr el-Utbî er-Râzî, Ebû Nasr. Târîh-i Yemînî. çev. Ebû’ş-Şeref Nâsih b. Zafer Curfadekânî. thk. Cafer Şiâr. Tahran: Tahran Üniversitesi Yayınları,1966.
• Oral, Fuat Süreyya. Türk Basın Tarihi Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Birinci Kitap. İstanbul: Oral Yayınları, ts.
• Özcan, Azmi. "Encümen-i Huddâm-ı Kâ‘be". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/178. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Rızvi, Saıyıd Athar Abbas. "Kalküta". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/265. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Şibay, Halim Sabit. İslâm Mecmuası 1/3 (1914), 94-95.
• Şibay, Halim Sabit. İslâm Mecmuası 1/4 (1914), 127-128.
• Şibay, Halim Sabit. İslâm Mecmuası 1/5 (1914), 160.
• Şibay, Halim Sabit. İslâm Mecmuası 1/7 (1914), 223-224.
• Şibay, Halim Sabit. İslâm Mecmuası 1/8 (1914), 253-256.
• Uzun, Mustafa İsmet. "Halil Halid Beyefendi". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/314. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Uzun, Yasin. İslâm Mecmuası Üzerine Sosyolojik Çözümleme. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.