19. Yüzyıl Divan Şairlerinden Tahsin Hasan Efendi'nin Mektupları

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 161 - 190, 30.06.2025

Muhammet Akif Tiyek

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2025.11.1.08

Öz

Amasya, tarihi süreçte birçok önemli şair ve yazara ev sahipliği yapmıştır. Bu şairlerin kimi şöhretleriyle ve yazmış olduğu eserlerle gelecek nesillere adını iletirken kimi de bu meşhur şairlere nispetle adı, sanı daha az duyulan ve tarih sahnesinde daha az görünür olanlardır. Meşhur olmayan bu şairlerden biri de 12 Safer 1292/20 Mart 1875 tarihinde Amasya'da Hacı Hamza Mahallesi'nde dünyaya gelen Tahsin Hasan Efendi'dir. Kapancızade Medresesi müderrisi Mehmed Nuri Efendi'nin büyük oğlu olan Tahsin Hasan, annesini çocuk yaşta kaybettiği için ilk eğitimiyle babası ilgilenmiştir. Rüştiye mektebindeki eğitiminden sonra bir müddet öğretmenlik yapan Tahsin Hasan, kendisini ilmî olarak daha fazla geliştirmek amacıyla önce Amasya Bekir Paşa Medresesi müderrislerinden Hafız Abdurrahman Kâmil Efendi'den daha sonra ise İstanbul'a giderek Perşembeli Ahmed Remzi Efendi'den dersler almıştır. O, güzel yazma becerisine sahip olmasından dolayı katiplik ve hocasının kayıt memuru olması sebebiyle de ona yardımcılık yapmıştır. Buna ek olarak mülazımlık, askerî mahkemede yardımcılık ve devriyye müderrisliği gibi çeşitli görevlerde de bulunmuştur. Tahsin Hasan'ı diğer şairlerden ayıran yönünün geçirmiş olduğu ruhi sıkıntılar olduğu söylenebilir. Zeki, yetenekli, güler yüzlü âlim ve şair olan Tahsin Hasan, ruhi sıkıntılar nedeniyle içine kapanmış ve durgun bir insan hâlini almıştır. Söz konusu durum onu 17 Zilhicce 1317/18 Nisan 1900 tarihinde Yörgüç Paşa İmaretinden atlayarak intihara giden bir sona sürüklemiştir. Bu trajik son, şairin yaşadığı içsel çatışmaların ve ruhsal sıkıntıların büyüklüğüne işaret etmektedir. Müellifin tespit edilebilen tek eseri Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Prof. Dr. Halil İnalcık Kütüphanesi Mustafa Con A 53'te kayıtlı olan Divan'ıdır. Şairin hayatı üzerine inşa edilmiş bir eser olduğu söylenebilecek Divan'ında Nelmî ve Tahsin mahlaslarını kullandığı görülmektedir. Divan'ının ilk ve son kısmında içinde bulunduğu ruh hâlini yansıtan, duygularını aktardığı, tekrarlar hariç olmak üzere, on bir mektuba yer verilmiştir. Mensur bir şekilde kaleme alınan mektupların bir kısmı müsvedde şeklinde olup ilk kısımda yer alan mektupların tebyiz edildiği söylenebilir. Mektupların ikisinin ise yarım kaldığı görülmektedir. Mektupların neden tamamlanamadığına ilişkin herhangi bir bilgi tespit edilememiştir. Mektuplarda şairin anlatımındaki samimiyet ve yaşadığı gelgitler ise dikkat çekici olup şairin ruhi bunalımlarına, içinde bulunduğu durumun giderek daha ağır bir hâl aldığına şahitlik edilmektedir. Ayrıca müellif, mektuplarda anlatımını desteklemek amacıyla Arapça, Farsça, Türkçe şiir ve ibarelerden faydalanmıştır. Çalışmada Divan'da bulunan mektuplar incelenerek şairin içsel mücadeleleri, mektuplarda iletmek istediği mesajlar ve trajik sonu, onun yaşam öyküsünü anlamak adına mektuplar üzerinden ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu kapsamda çalışmada öncelikle Tahsin Hasan Efendi'nin hayatı hakkında bilgiler verilmiş, akabinde onun mektuplarının muhtevasına değinilmiştir. Çalışmanın sonunda ise onun yazmış olduğu mektuplar çeviri yazıya aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı , Tahsin Hasan , Nelmî , Divan , Mektup

Letters of 19th Century Divan Poet Tahsin Hasan Efendi

Öz

Amasya has hosted many important poets and writers in the historical process. While some of these poets conveyed their names to future generations with their fame and works, some were less famous and less visible in history than these famous poets. One of these less famous poets is Tahsin Hasan Efendi, born on 12 Safer 1292/20 March 1875 in Amasya in Hacı Hamza neighborhood. Tahsin Hasan was the eldest son of Mehmed Nuri Efendi, the mudarris of Kapancızade Madrasah, and his father took care of his early education since his mother died at an early age. Tahsin Hasan, who worked as a teacher for a while after his education at the school of high school, first took lessons from Hafiz Abdurrahman Kâmil Efendi, one of the mudarris of Amasya Bekir Pasha Madrasah, and then from Ahmed Remzi Efendi of Perşembeli in Istanbul in order to further improve himself in terms of knowledge. He worked as a clerk because he had good writing skills and as an assistant to his teacher because he was a registrar. In addition, he held various positions such as lieutenant, assistant in the military court, and deviyye mudarris. It can be said that what distinguishes Tahsin Hasan from other poets is the mental distress he suffered. Tahsin Hasan, an intelligent, talented, and cheerful scholar, and poet, became withdrawn and stagnant due to mental problems. This situation led him to commit suicide by jumping from the Yörgüç Pasha Imaret on 17 Dhu al-Hijjah 1317/18 April 1900-this tragic endpoint to the magnitude of the poet's inner conflicts and mental distress. The only identified work of the author is his Diwan, registered in Mustafa Con A 53 in the Ankara Faculty of Language and History-Geography Prof. Dr. Halil İnalcık Library. In his Diwan, which can be said to be a work built on the poet's life, it is seen that he used the pseudonyms Nelmî and Tahsin. In the first and last part of his Diwan, eleven letters, excluding repetitions, reflect his state of mind and convey his feelings. Some of the letters written in prose are in the form of manuscripts, and it can be said that the first part of the letters was edited. It is seen that two of the letters remain unfinished. No information on why the letters could not be completed has been identified. The sincerity of the poet's narration and the tides he experiences in the letters are remarkable, and we witness the poet's mental crises and the situation he is in becoming more and more severe. In addition, the author utilized Arabic, Persian, and Turkish poems and phrases to support his narrative in the letters. In this study, by analyzing the letters in Diwan, the poet's inner struggles, the messages he wanted to convey in his letters, and his tragic end will be tried to be revealed through letters in order to understand his life story. In this context, the study first gives information about Tahsin Hasan Efendi's life and then touches upon the content of his letters. At the end of the study, his letters are transcribed.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature , Tahsin Hasan , Nelmî , Diwan , Letter

Kaynakça

• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvâli). 5 Cilt. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1996.
• Beken, Burak. “19. Yüzyılda Müntehir Bir Şair: Amasyalı Nelmî”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi-Journal of Turkish Language and Literature 2/1 (Haziran 2021), 139-165.
• Çakır, Ömer. “Türk Mektup Geleneğinde Âdâb ve Kurallar”. Hece Aylık Edebiyat Dergisi 114-115-116 (Ağustos 2006), 21-29.
• Çakır, Ömer. Türk Edebiyatında Mektup. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Çiçek, Yakup. “Ahmed Ziyaüddin’in Mecmuatu’l-Ahzab Adlı Eseri”. I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. İhsan Günaydın vd. 107-115. Ankara: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Demirayak, Kenan. "Esmâ-i Hüsnâ ile Münâcât ve Ed-Dimyâtî’nin Manzum Münâcâtı". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 57 (Şubat 2018), 33-50.
• Dikmen, Çiğdem Belgin - Toruk, Ferruh. “Amasya Yörgüç Paşa Külliyesi’nden Günümüze Ulaşamayan Yapıların Değerlendirilmesi”. İnternational Social Sciences Studies Journal (SSS Journal) 5/44 (2019), 4974-4995. https://doi.org/10.26449/sssj.1738
• Eyilik, Sena. Mehmed Emin Vahîd Paşa'nın Şerh-i Kasîde-i Dimyâtiyye (Mirkāt-ı Münâcât) İsimli Eserinde Tasavvufî Muhtevâ. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Gültekin, Hasan. Türk Edebiyatında İnşâ: Tarihî Gelişim-Kuram-Sözlük ve Münşeât-ı Koca Râgıb Paşa. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2015.
• Gündüz, İrfan. “Gümüşhânevî, Ahmed Ziyâeddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/276-277. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Haksever, Halil İbrahim. “Eski Türk Edebiyatında Mektup”. Hece Aylık Edebiyat Dergisi 114-115-116 (Ağustos 2006), 37-47.
• Haksever, Halil İbrahim. Eski Türk Edebiyatında Münşeatlar ve Nergisi’nin Münşeatı. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• Karaismailoğlu, Adnan. “Kâsım-ı Envâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/542-543. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Ḳāsım Envār. Külliyāt-ı Ḳāsım Envār. tsh. Saʿīd Nefīsī. Tahrān: İntişārāt-ı Ḳitābḫāne-i Senāʾī, 1337.
• Kırlangıç, Hicabi. “Tâlib-i Âmülî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/505-506. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Kur’ân Yolu. Erişim 19 Şubat 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf
• Muallim Nâcî. Lugat-ı Nâcî. İstanbul: Asır Matbaası, 1322.
• Nelmī. Dīvān-ı Nelmī. Ankara: Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Prof. Dr. Halil İnalcık Kütüphanesi, Mustafa Con A, 53.
• Okay, M. Orhan. “Mektuba, Mektuplaşmaya ve Kartpostala Dair”. Hece Aylık Edebiyat Dergisi 114-115-116 (Ağustos 2006), 30-36.
• Okay, M. Orhan. “Mektup (Türk Edebiyatı)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/18-21. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Örs, Derya - Tuzcu, Kemal. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu (II/1) Mustafa Con A ve B Koleksiyonları. 2 Cilt. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 2008.
• Özel, Recep Orhan. “Amasya’da Bir İlim Yuvası: Mecdîzâde Abdurrahman Kâmil Yetkin (ö. 1941) ve Oğulları Mehmet Sabri Yetkin (ö. 1963), Ahmet Emrî Yetkin (ö. 1974), Mustafa Niyazi Yetkin (ö. 1959)”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (Haziran 2018), 39-72. https://doi.org/10.18498/amauifd.413522
• Ṣāḥib bin ʿAbbād. Dīvānu eṣ-Ṣāḥib bin ʿAbbād. ed. İbrāhīm Şemsüddīn. Beyrūt: Müʾessesetü’l-Aʿlāmī, 1422.
• Ṭālib Āmulī, Külliyāt-ı Eşʿār-ı Meliku'ş-Şuʿarāʾ Ṭālib Āmulī. tsh. Ṭāhirī Şihāb. Tahrān: Kitābḫāne-i Senāʾī, 1346.
• Tanman, M. Baha. “Çorlulu Ali Paşa Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/371-373. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• TTK, Türk Tarih Kurumu. “Tarih Çevirme Kılavuzu”. Erişim 07 Şubat 2024. https://ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/
• Tuncel, Bedrettin. “Mektup Türüne Giriş”. Türk Dili Aylık Dil ve Yazın Dergisi Mektup Özel Sayısı 30/274 (01 Temmuz 1974), 9-13.
• Ünver, İsmail. “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”. Türkoloji Derneği Dergisi 9/1 (1993), 51-89.
• Üstüner, Ali Cengiz. “Medrese İstanbul Medreseleri”. Türk Dünyası Araştırmaları 14 (Aralık 2002), 57-70.
• Varol, Gözde Birsel. XIX. ve XX. Yüzyıla İntikal Eden Amasya Medreseleri. Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yaşar, Abdîzâde Hüseyin Hüsâmeddin. Amasya Tarihi. ed. Songül Keçeci Kurt vd. 12 Cilt. Amasya: Uğur Ofset, 2022.