İctihad Farklılıklarının İtikâdî Boyut Kazanmasının Sonuçları Hâricîler Örneği

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 11, 130 - 159, 01.10.2016

Hasan Gümüşoğlu

https://doi.org/10.17828/yalovasosbil.286953

Öz

Bu makalede ictihada dayalı faklılıklardan dolayı ortaya çıkan görüş ayrılıklarının itikâdî alana taşınmasının sonuçları araştırılmıştır. Konunun bütünlüğü açısından giriş kısmında ictihad hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra itikâdî alanın sınırlarına dikkat çekilmiştir. Daha sonra Hz. Osman’ın şehit edilmesiyle sonuçlanan olaylar esnasında ilk tezahürleri görülmeye başlayan günahı sebebiyle bir Müslümanın öldürülmesinin mubah olduğu anlayışının, Haricîler tarafından, kendi görüşlerine muhalif ictihatta bulunanları tekfir etme düşüncesine nasıl dönüştürüldüğü incelenmeye çalışılmıştır. Son kısımda ise Hâricîlerin bu yaklaşımının Kur’an ve Sünnet’e dayalı İslam anlayışından bir kopuş olduğu ve Müslümanlar tarafından genel manada kabul görmediği ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İctihad, İtikad, İhtilaf, Tekfir

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Keşfü’l-esrâr an Usûli Fahri’l-İslâm Pezdevî, nşr. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, Beyrut 1997
• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed, Keşfü’l-hafâ’, Kâhire 1351
• Ahmed Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiya ve Tevârih-ı Hulefâ, nşr. M. Muhsin Bozkurt, İstanbul ts
• Aliyyü’l-kârî, Şerhu’l-Fıkhı’l-ekber, Beyrut 1984
• Altıntaş, Ramazan, “İslam Düşüncesinde Tevhid ve Tefrika”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sy. I, 1996
• Âlûsî, Şihâbüddin Mahmud, Rûhu’l-Maânî, Beyrut 1998
• Âmidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, nşr. Abdurrazzâk Afîfî, Riyad 2003
• Askalânî, İbn Hacer, Tehzîbü’t-tehzîb, Haydarâbât 1325
• Bâkıllânî, Kâdı Ebû Bekir Muhammed b. et-Tayyib, et-Temhîd, nşr. İmâdüddîn Amed Haydar, Beyrut 1987
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tahir et-Temimî, el-Fark beyne’l-fırak, Beyrut 1990
• ____, Usûlü’d-dîn, Beyrut 1981
• Beyakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Ali, es-Sünenü’l-kübrâ, Hindistan 1355
• ___, Delâilü’n-nübüvve, nşr. Abdülmu’tî Kal’acî, Kahire 1988
• ___, el-Medhal ila’s-Süneni’l-kübrâ, nşr. Muhammed Ziyâürrahmân el-A’zamî, Riyad 1420
• Bozkuş, Metin, “İslâm Mezhepleri Açısından Dini Düşüncenin Geçirdiği Evreler”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sy., VI/I, 2002
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî, el-Füsûl fi’l-usûl nşr. Uceyl Câsimen-Neşemî, Kuveyt 1994
• Cürcânî, Seyyid Şerîf, et-Ta‘rifât, nşr. Abdurrahmân Umeyra, Beyrut 1987
• Cürcânî, Seyyid Şerîf, et-Ta‘rifât, nşr. Abdurrahmân Umeyra, Beyrut 1987
• ___, Şerhu’l Mevâkıf, İstanbul ts.
• Cüveynî, Ebû’l-Meâli İmâmu’l-Haremeyn Rüknüddîn, el-İrşâd ilâ kavâtı‘ı›l-edille fî usûli’l-i‘tikâd, nşr. Esad Temimî, Beyrut 1992
• ____, el-Gıyâsî (Gıyâsü’l-ümem fî’ltiyâsi’z-zulem), nşr. Mustafa Hilmî-Fuâd Abdülmü’min, İskenderiye 1979
• ___, Akîdetü’n-Nizâmiyye fi’l-erkâni’l-İslâmiyye, nşr. M. Zâhid Kevserî, Kahire 1992
• Dineverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd, el-Ahbârü’t-tıvâl, Kahire 1330
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen, el-İbâne an usûli’d-diyâne, nşr. Abbas Sabbağ, Beyrut 1994
• ___, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn, nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid, Beyrut 1990
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Ebû Tâhir Muhammed b. Ya’kûb, Kâmus Tercemesi, trc. Asım Efendi, İstanbul 1304
• Gazzâlî, Ebû Hamid, el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl, nşr. Hamza b. Züheyr Hâfız, Medine, 1993
• ___, Faysalü’t-tefrika, Beyrut 1994
• ___, Kavîdü’l-akâid, Beyrut ts.
• Gümüşoğlu, Hasan, İslâm Mezhepleri Tarihi, İstanbul 2013
• ____, “İmanın Artması-Eksilmesi Meselesi ve Amel ile İlişkisi”, Diyanet İlmi Dergi, c. 44, Sy. II (2008)
• İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed, el-İkdü’l-ferîd, nşr. Müfîd Muhammed Kumeyha, Beyrut 1983
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn, Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerh Tenvîri’l- ebsâr, nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhmmed Muavvız, Kâhire 1994,
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf, Câmiu beyâni’l-ilm ve fazlihi, nşr. Ebu’l-Eşbâl ez-Züheyrî, Demmam 1994
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. Hasen, Târîhu medineti Dımaşk, Beyrut 1996
• İbn Ebî Ya’lâ, Ebû Hüseyn Muhammed, Tabâkâtu’l-Hanâbile, nşr. Abdurrahmân b. Süleymân, Riyad 1419
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir, el-Musannef, Riyad 2004
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, Beyrut 1992
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, nşr. Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire ts.
• ____, el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal, nşr. Muhammed İbrahim Nasr-Abdurrahmân U‘meyra, Beyrut 1977
• İbn Hişâm, es-Sîretü’n-Nebeviyye, nşr. Mecdî Fethî es-Seyyid, Tanta 1995
• İbn Kesîr, Ebû’l-Feda, İsmâil b. Ömer b. Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, Beyrut 1966
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn el-Makdisî, Lüm’atü’l-i’tikâd, Beyrut 1395
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ed-Dîneverî, Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs, nşr. Ebû Üsâme Selîm, Kahire 2009
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, el-İmâme ve’s-siyâse, nşr. Tâha Muhammed ez-Zeynî, Kahire 1967
• İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, Beyrut 1994
• İbn Sa’d, Muhammed, et-Tabakâtü’l-kübrâ, nşr. Ali Muhammed Ömer, Kahire 2001
• İbn Sellâm el-İbâdî, Kitâb fîhi Bed’ul-İslâm ve Şerâiu’d-dîn, nşr. W. Schwartz, Sâlim b. Ya’kûb, Beyrut 1986
• İbnü’l-Arabi, Ebû Bekir, el-Avâsım mine’l-kavâsım, nşr. Mahmud Mehdî el-İstanbûlî, Beyrut 198
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ebi’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Kasım eş-Şeybânî, el-Kâmil fi’ttârîh, Beyrut 1987
• İmam-ı Âzam, Ebu Hanife, el-Fıkhu’l-ekber, nşr. Mustafa Öz, İstanbul 1992
• ____, el-Fıkhu’l-ebsat, nşr. Mustafa Öz, İstanbul 1992
• ____, Risâle ilâ Osman el-Bettî, nşr. Mustafa Öz, İstanbul 1992
• İmâm-ı Rabbânî, Mektûbât, İstanbul ts.
• İmâm-ı Rabbânî, Mektûbât, İstanbul ts.
• İsmail Hakkı İzmirli, Yeni İlm-i Kelâm, Dersaâdet 1330
• Kâdı Abdülcebbâr, Şerhu’l-usûli’l-hamse, Beyrut 2001
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân, Beyrut 2006
• Lâlekâî, Hibetullah b. el-Hasen b. Mensur, Şerhu-usûli-i’tikâdu Ehli’s-sünne ve’lcemâa, Beyrut 2007
• Malâtî, Ebû’l-Heseyn Muhammed b. Ahmed, et-Tenbih ve’r-red alâ ehli’l-ehvâ ve’l-bida, nşr. M. Zahid el- Kevseri, Kahire 1993
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed, Te’vîlâtü Ehli’s-sünne, nşr. Fatıma Yusuf el-Hıyamî, Beyrut 2004
• ____, Kitâbü’t-Tevhîd, nşr. Fethullâh Huleyf, İskenderiye ts.
• Mâverdî, Ebû Hasen Ali b. Muhammed b. Hatib, el-Ahkâmü’s-sultâniyye, Beyrut 1990
• Mekkî, Ebû Tâlib, Kûtü’l-kulûb, Beyrut 1997
• Mekkî, Ebû Tâlib, Kûtü’l-kulûb, Beyrut 1997
• Mes’ûdî, Ali b. Hüseyn, Mürûcü’z-zeheb, nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Beyrut 1988
• Molla Hüsrev, Mirâtü’l-Usûl, İstanbul 1310
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd, el-Kâmil fi’l-lüğa ve’l-edeb, nşr. Muhammed Ahmed ed-Dalî, Beyrut 1997
• Münâvî, Muhammed Abdurraûf, Feyzü’l-kadîr şerhu’l-Câmiu’s-sağîr, Beyrut 1994
• Nasr b. Müzâhim, Vak’atü Sıffîn, nşr. Abdüsselâm M. Hârûn, Beyrut 1990
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymun b. Muhammed, Tebsıratu’l-edille fî usûli’d-dîn,nşr. Claude Salâme, Dımaşk, 1993
• Nevbahtî, Ebû Muhammed Hasan b. Mûsa b. Hasan, Fıraku’ş-Şîa, Necef 1936
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc,Kahire 1930
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn, el-Mahsûl fî ilmi usûlü’l-fıkh,nşr. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Ulvânî, Beyrut 1992
• ____, Mefâtihu’l-gayb, Beyrut ts
• Serahsî, Şemsüleimme, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, Usûlü’s-Serahsî, nşr. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî, Beyrut 1993
• ____, el-Mebsût, Beyrut 1989
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekir, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, Kahire 2004
• Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdris, el-Üm, nşr. Rif’at Fevzî Abdülmuttalib,Mensûre 2001
• Şa’rânî, Abdulvahhâb b. Ahmed, el-Yevâkît ve’l-cevâhîr, Kahire, 1959
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm, el-Milel ve’n-nihal, nşr. Abdulemîr Ali Mehnâ-Ali Hasan Fâ‘ur, Beyrut 1993
• Şemmâhî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Saîd, Kitâbu Muhtasari’l-adl ve’l-insâf, Ummân 1984
• Şemseddîn Sâmî, Kâmus-ı Türkî, Dersaâdet 1317
• Tabarânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb, Mu’cemü’l-kebîr, nşr. Hamdî Abdülmecid es-Selefî, Kahire ts.
• et-Taberî Ebû Câfer Muhammed b. Cerir, Târihu’r-rusul ve’l-mülük, Kahire ts.
• Teftâzânî, Sa‘duddîn Mes‘ud b. Ömer, Şerhu’t-Telvîh, alâ’t-Tevzîh li Metni’t-
• Tenkîh, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut ty.
• ____, Şerhu’l-Akâid, Dersaâdet 1326
• ____, Şerhu’l-Makâsıd, nşr. Abdurrahman U‘meyrâ, Beyrut 1989
• İsmail Yiğit, “Osman”, DİA, XXXIII
• Yûsuf el-Iş, ed-Devletü’l-Ümeviyye, Dımaşk 1985
• Yücedoğru, Tevfik, “İtikâdî İlkelerin Tespiti”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XIX, Bahar 2005
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Târihu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a’lâm, nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, Beyrut 1990